Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№187 (639) 21.10.2011 жыл, жұма

www.alashainasy.kz

3

e-mail: info@alashainasy.kz

НАРЫҚ

Басы 1-бетте

ОЙ-КӨКПАР

Ілияс ИСАЕВ, 

қаржыгер-маман

Бейсенбек ЗИЯБЕКОВ,

 экономика 

ғылымының докторы, профессор

Кеден одағында Ресей рублінің өктемдігінен сақтану 

үшін «алтын» валютасын енгізуді ұсынуымыз керек пе?

Алғатбек ҚЫДЫРБЕКҰЛЫ, 

Халықаралық экономика сарапшысы:

– Кеден одағы аясында қандай да бір 

жаңа валютаны енгізудің қажеті жоқ деп 

ойлай мын. Есептер екі мемлекеттің валю-

тасымен жүргізілсе-дағы, оның жал пы со-

масын экономикалық ведомст ва лар бәрі бір 

долларға шағады. Яғни, дол лар дың күй реуі 

туралы әңгімелер айтылып жүрге ні мен, біздің 

мемлекет, сол секілді Кеден ода ғына қаты су-

шы лар оны қолданысынан, эконо ми калық есе-

бінен шығарып салған жоқ. Жалпы, тең ге нің 

ұлттық валюта ретінде сақта лып қалуы – үлкен 

мәртебе. Өйткені ол – мем

 

лекет тілік тің  белгісі. 

Ертең-ақ доллардың орнын алмастыра-

тын дүниежүзілік ақша шығады. Жұрттың 

бәрі соның курсына сүйенетін болады. Кеден 

одағы да қайткен күнде де сол халықаралық 

валютаға иек артуы керек.

БЕЙТАРА П ПІКІР

Сондықтан бұл процестің қарқын алуы 

әлдеқайда күрделірек болуы мүмкін. Де-

генмен түбінде біз ортақ валютаға көшуіміз 

Дайындаған Кәмшат САТИЕВА

 

Болуы мүмкін дағдарыстың екінші толқынына қарсы қандай іс-шаралар кешені қабылдануы керек?

Атамұрат 

ШӘМЕНОВ, 

экономика 

ғылымының 

докторы:

Светлана 

ЖАЛМАҒАМБЕТОВА, 

Сенат депутаты:

Уәлихан 

ТӨЛЕШОВ, 

саясаттанушы:

?

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

— Меніңше, дағдарыстың екінші толқыны келе жатыр деуге болмас. Жалпы 

соңғы дағдарыс экстенсивті өсу кезеңінің аяқталғанын көрсетті. Келесі кезекте 

әлемді саяси дағдарыс күтіп тұр. Ал соңғы дағдарыс сыртқы нарық тарды 

жаулауға бағытталған даму кезеңіне нүкте қойды. Енді жер бетінде экономикалық 

өрлеу болмайды және бұл жағдай ұзаққа созылады. Соған орай алда әлі 

дағдарыстың 5-ші, 10-шы толқыны туралы айтылатын болады. Ендігі кезде эко-

но миканың бәсекеге құрылған моделі ауысуы қажет. Дегенмен дағдарыс кезін-

де сапа жағынан алға жылжуға мүмкіндік пайда болады. Мәселен, Жапонияны 

ала йықшы. Экономикасы шағын, бірақ дамуын еш тоқтатқан емес. Цунамиден 

зардап шеккен жапон халқы ерлік тің, адамгершілік құндылықтардың үлгісін 

паш етті. Бұл ел – мүлде өзге әлем. Мұнда либералдық капиталға табыну жоқ. 

Сон дықтан «бақыт деген адам өмірін үйлесімді етуде» деген ұғымның орнауы 

келе шектің еншісінде. Қарым-қатынастар жүйесі өзгеруі керек. Қазір Еуро-

одақтың да әлсіздігі білініп қалды. Бұл аймақта бір елдің басына күн туса, ол өзімен 

бірге бәрін құрдымға әкетеді. Қазір тұтыну жағын жаһандық көлемде рет теуге көшу 

керек. Өйткені артық өндіріс көлемі де жақсылыққа апармайды.

– Негізі бәлен айда дағдарыс басталады деп тап басып айту қиын. Бірақ дағдарыс 

болады деп күтуге де болады. Өйткені қазір әлемдегі экономикалық ахуал солай. 

Дағдарысқа қарсы шараның бәрі қаржыға келіп тірелетіні белгілі. Ең бастысы, ақша 

саясаты дұрыс болуы қажет. Екіншіден, өндірісті өркендету керек. Қазір елде қолға 

алы нып жатқан шаралар, соның ішінде индустриялық-инновациялық бағдарлама ая-

сында жүздеген өндіріс орындары ашылса, олар көптеп тауар өндіруге кіріссе, онда 

жағдай жаман болмайды. 

Әйтсе де, өткенде Салық комитетінің төрағасы Д.Ерғожинның салық әкімшілігіне 

байланысты айтқаны көңілге онша қонбады. Меніңше, кәсіпкерлерге жеңілдікті көп бер-

ген дұрыс емес. Салық төлейтін мүмкіндігі бар ма, төлесін. Мәселен, банк комму нал дық 

қызмет ақысын аударса да төлемақы алады ғой. Сондықтан «кәсіп керге бос тан дық» 

деген айдармен оларды босаңсытып жіберуге болмайды. Бұл қысылтаяң кезең де белді 

буғанмен бірдей. Сондай-ақ көлеңкелі экономиканы ұмытпау керек. Мұн да қаншама 

қаржы тасада қалып отыр. Салықты дұрыстау – бюджет кірісін көбейту деген сөз. Бюджет 

кірісі көбейсе, тұрмысы нашар жандарға берілетін жәрдемақы да көте ріледі.

– Меніңше, дағдарыстың екінші толқыны 

бол мауға тиіс. Әрине, қазір дағдарыс келе 

жатыр деген әңгіме көп айтыла бастады. 

Қазір Еуро па қиын жағдайды бастан кешіріп 

отыр. Оның өзіндік себептері бар. Ең басты-

сы,  ев ро ай мақтағы  мемлекеттер  әртүрлі, 

біреуі бай, біреуі кедей болғандықтан түрлі 

қара ма-қай шылықтар туындап жатыр. Ал 

дағ дарысқа да йындық жағына келсек, үкі-

мет те гілер  бір қа тар  шараларды  қолға  алды. 

Шығындар ды қыс қар ту, бюджетте мұнайдың 

бағасын 90 дол лар емес, 65 доллар деп бел-

гілеу дегендей. Әл бетте, қиыншылықтың 

ал дын алған дұрыс, бір ақ өзім болашаққа 

опти мизммен  қара ған дық тан,  дағдарыс 

болмайды деген сенім демін.

Дайындаған Гүлнар АХМЕТОВА

 Бұрынғы КСРО ыдырағанда Мәскеу 

ресейлік рубльді шығарды да бір демде 

өзінің әріптестерін осы процестен шығуға 

мәжбүрледі. Ол – тоқырау кезеңі-тұғын. 

Мұндай жағдайдан кейін еліміздің бүкіл 

экономикалық процесі тоқтап қал ды. Өйт-

кені қолда ақша болмады. Ал ұлт тық валю-

тамыз – теңгені айналымға шы ғару үшін 

қаражат әрі уақыт қажет еді. Со ның сал-

дарынан еліміздегі бүкіл жұмыс шы қауым 

жалақысын уақытында ала алмай, жаппай 

ереуілге шықты. Сон дық тан мұндай тари-

хи жайтты естен шығар мауымыз керек. Ол 

бізге үлкен сабақ болуы тиіс. 

Үшіншіден, бүгіндері ресейлік рубльдің 

тұрақтылығына ешкім кепіл бере алмай-

ды. Ол – сенімсіз валюта. Біздің қаржы 

жү йесіндегі мәселелерден олардың проб-

лемасы үлкен болмаса, аз емес.

Қалай дегенмен де, нақ қазір ортақ ва-

люта шығару мүмкін емес. Қазіргі макро-

экономикалық көрсеткіштерге сүйенсек, 

теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз етуге 

толықтай мүмкіндік бар. 

Біз өзара көкпарға ат басын тіккен 

екенбіз, енді Ресейден де экономикалық 

Ауыл шаруашылығында қордаланған 

мәселеге түрен салынды

– Жері бар тауар өндіруші жоғары 

салық төлеуі тиіс. Ал басқа салық түрі 

оларға қолданылмауы керек. Салықтың 

тым жоғары болуына келетін болсақ, оның 

иесі сол жерде жұмыс істеп табыс табуға, 

сөйтіп салықты төлеу үшін қаражат табуға 

мүдделі болуы керек. Ал жерден өнім ала 

алмаса, оны мемлекетке қайтарып беруі 

қажет, – дейді А.Евниев мырза.

Оның айтуынша, бүгінгі жер салығының 

көлемі өте төмен. Сондықтан жүздеген, 

мыңдаған гектар жайылым жер бұл сала-

мен мүлде таныс емес адамдардың қолына 

кете баруда.

«Қазақ шаруалары мен диқандарының 

мал басын арттырып, егістік көлемін 

көбейтуге қуаты толықтай жетеді. Бірақ 

оған жер деген мәселе тежеу болып келеді. 

Жа йылым, ауыл-аймақтың бос жері әлде-

қашан сатылып кеткен. Бірақ сол жердің 

қожайындарының басым бөлігі оны игеріп 

отырған жоқ. Жеке мүддесіне, мәселен, 

аңшылыққа пайдаланады, одан қала бер-

ді, астыртын субарендаға береді. Негізі, 

Жер кодексі бойынша, ауыл шаруа шылығы 

мақсатындағы жерді субарендаға беруге 

тыйым салынған. Міне, осындай заңсыз-

дықтың салдарынан жұмыс істемейтін 

адам жерін жалға беріп, табыс табады, ал 

қара жұмысқа жегілушілер көп шығын да-

луға мәжбүр. Осының бәрі айналып келіп, 

ауылшаруашылығы тауарының құнына 

кері әсер етеді. Ол өнімнің бәсекеге қабі-

лет 

тілігін төмендетеді. Сондықтан бұл 

мәсе лені дереу арада қолға алу керек», – 

дейді А. Евниев.

Бұл ретте ол жер рентасына көшуді 

ұсынады. Осы ұсынысты аталған отырысқа 

қатысқан шаруа қожалықтарының бәрі бір 

ауыздан қолдайтындарын жеткізгенін де 

баса айта кетелік.

СУБСИДИЯ АУЫЛҒА ЖЕТСІН ДЕСЕК...

Жиынға қатысқан ауыл шаруалары 

субсидия деген бізге таңсық дүние» деп 

салды. Оның себебін Азат Перуашев мыр-

за былайша сипаттап берді: «Біздің партия 

салық және қаражат бойынша жеңілдік-

тердің ауылшаруашылық өнімін өндіруші-

лердің барлығына бірдей жасалуын қол-

дап, Үкіметке сауал жолдамақшы. Өйткені 

біздегі жеңілдіктер таңдаулыларға беріле-

ді. Бұл – дұрыс емес. Мәселен, құс өсіру-

шілер субсидиялау стандарты бойынша өз 

өнімін нарыққа бүтіндей күйінде шығаруы 

тиіс. Яғни, құстың бұт-аяғын, ішек-қар нын 

айырмай. Ал біздегі сауда желілері қо-

жалық иелерінен дүкенге құстың қана тын 

бөлек, төсін бөлек, сөйтіп, барлық мүшесін 

жеке-дара жеткізуді талап етеді. Мұндай 

жағдайда олар субсидиялауға жатпай 

қалады. Міне, субсидия стандартында тіз-

белей берсе, осындай бір-біріне кереғар 

келетін тұстар баршылық».

Ал мемлекеттік бағдарламалар бойын-

ша ірі жобаларға бөлінетін субсидия тиімді 

болуы үшін А. Евниев мырза, аталған жү-

йе ге «жобаларға негізделген субсидиялау 

мен инвестициялық субсидиялау» секілді 

тәсілдерді енгізуді ұсынды. 

ЖИЫН

керек. Сондықтан оның концепциясын 

қазірден бастап түзіп, өзара келісіп алуы-

мыз қажет. Әйтпесе жеме-жемге келген-

де, ертең Ресей өз рублін тықпалап жібе-

руі әбден мүмкін. Ондай жағдайда қалған 

екі мемлекет өзінің валютасын рубльге 

конвертациялауға мәжбүр болады. Ал 

Ресей көп қиыншылық көре қоймайды. 

Яғни, тепе-теңдік сақталмай қалады. 

Жалпы, экономикалық интеграцияның 

басты алғышарты – тепе-теңдікті сақтау, 

бір ге даму. Сондықтан жаңа валютаны үш 

мем лекет бірдей конвертациялап, әрқай-

сысы валюталық қайта құру ісін бастан ке-

шуі тиіс.

Негізі, кезінде Елбасымыз бұл ретте-

гі өз позициясын білдірген-тұғын. Яғни, 

ортақ валюта «алтын» болуы керек деп. 

Міне, сол секілді аймақтық экономикалық 

одаққа тыңнан бір валюта қажет.

Бұл арадағы тағы бір кілтипан – 

мұндай жағдайда үш мемлекеттің алтын 

қоры Орталық банкке жинақталуы керек 

болады. Ал ол банк қайда орналасады, 

осы мәселені үш тарапқа да тиімді етіп 

шеше алсақ, жақсы болар еді.

көрсеткішіміз мықты елге айналуымыз ке-

рек. Сонда қандай да бір өктемдік туралы 

сөз кілт тыйылады.

Байқағанымыздай, жиын соңында осы 

қор өкілінің айналасына шаруалар қау ма-

лап қалды. Соған қарағанда ауыл шаруа-

сының басым бөлігі осы салаға ұсы нылған 

мем лекеттік қолдаулардан бейхабар секіл-

ді. Бірақ аталған шара көрсетіп отыр ған-

дай, осы бір жаңалықтың өзі олар ға жылт 

еткен үміт секілді әсер қал дыр ғандай.

«ОРТАҚ МҮДДЕ ҮШІН ІРІЛЕР 

ШАҒЫНДАРДЫҢ КЕУДЕСІНЕН 

ИТЕРМЕСІН!»

Еліміздегі тамақ өнімін өндіруші ком-

паниялардың басым бөлігі сырттан тасы-

малданатын шикізатпен жұмыс істеп жат-

қаны ешкімге жасырын емес. Осы арадағы 

түйткілді жиында Қазақстан фермерлері 

одағының мүшесі Нелли Салиханова бы-

лайша тарқатып айтып берді: «Мәселен, 

сүт өндірушілер құрғақ сүт қоспасын пай-

даланады. Ал мал өсіріп, таза сүт алып отыр-

ған шаруа қожалықтарын маңай ла рына 

жуыта бермейді. Керісінше, оларды өз 

мүд десіне пайдаланғанның орнына, бә се-

ке лес көреді. Мұндай жағдайда на рықты 

дамы ту мүмкін емес».

Бұл ретте маман «ауылды көркейтіп, 

экологиялық таза әрі арзан тауарға қол жет-

кізу сынды ортақ мүдде үшін ірілер ша ғын-

дарды кеудесінен итермей, оларды жан-

жағына топтастыруы керек. Оған сүт өн-

дірушілер қуана-қуана келіседі», – дейді. 

Міне, ауылшаруашылық өнімін өн ді-

рушілердің жоғарыда қозғаған жер рента-

сы, салық, техникалық реттеу және субси-

дия секілді мәселелерін жиын соңында 

«Ақ жол» партиясы жетер жеріне жеткізуге 

уә де  берді.

«Ауылшаруашылы-

ғымен айна лысушылар 

үшін салықтың бір түрі 

ғана болуы керек. Онда 

да жерге ғана!» Бұл ту-

ралы осы аптада Алматы 

облысы Ұзынағаш ауы-

лында «Ақжол» саяси пар-

тиясының басшылығымен 

өткен «Ауылшаруашылық 

өнімдерін өндірушілерді 

қолдау» атты дөңгелек 

үстел барысында бұрынғы 

ауыл шаруашылығы вице-

министрі, қазіргі «Жетісу» 

ӘКК Басқармасы төраға-

сының орынбасары Арман 

Евниев мәлім етті.

Кәмшат САТИЕВА

ШАРУАҒА «ДАМУ» 

ҚОРЫ КЕПІЛ БОЛА АЛАДЫ

Банкке кепілдікке қоятын түгі жоқ шар-

уаға «Даму» қоры көмектесе алады екен. 

Коммерциялық банктердің ауылдағы ак-

тивті өте төмен бағалайтындығы өздері-

ңізге белгілі. Сондықтан несиеге қол жет-

кізу көп шаруа үшін арман ғана сияқты. 

Бірақ аталған жиынға қатысқан «Даму» 

қорының басқарушы директоры Қанат 

Сұлтанғазиев бұл бағытта үлкен мүмкін-

діктің барын айтты. 

«Ісін зорға жылжытып отырған шаруа-

лар үшін несиеден гөрі мемлекеттік дотация 

алған әлдеқайда тиімді екені сөзсіз. Де ген-

мен жоқтан бар дейтіндер үшін біздің қор 

на рықтан төмен тиімді шарттармен несие 

ұсы натынын еске сала кетелік. Әрі соңғы 

кез дері біз кепіл беру құралын айна лым-

ға енгіздік. Яғни, қандай да бір кәсіп кер 

өзі нің нақты жобасын әкеліп, банктен не-

сие ал ғысы келсе, бірақ оның кепілге 

қоя тын түгі болмаса, біз көмекке келеміз. 

Онда да оның қарызының 50 пайызының 

тәуе 

келін өз мо 

йнымызға жүктейміз. 

Кепілдік беру мерзімі – 10 жыл. 3 млрд 

теңгеге де йін несиеге кепілдік беріледі», 

– дейді ол. 

Жалпы, осы қор жүзеге асырып жатқан 

Дағдарысқа қарсы бағдарлама аясында 

бүгіндері 100-ден аса ауылшаруашылық 

өнімін өндіруші компания тиімді шарттар-

мен несие алуға мүмкіндік алған. Ал был-

тыр іске қосылған «Бизнестің жол картасы 

– 2020» бағдарламасы шеңберінде 500 

ком пания, оның ішінде ауылшаруашы лы-

ғына бағытталған 8 жоба 312 миллион 

тең геге қаржыландырылған екен. 

ККОИ – италияндық «Розетти Марино» 

ком паниясының қазақстандық бөлімі мен 

«МАРТ ма шинажасау зауыты» ЖШС бірік-

кен өндірістік жобасы. Үстіміздегі жыл дың 

22 сәуірінде тұсауы кесілген кәсіп 

орын 

жоғары қысымды манифольдар, тазалау 

құралдарының қабылдау және жөнелту 

каме ралары, тот баспайтын жоға ры легир-

ленген болаттан жасалған құбыр жүйе лері, 

мұнай мен газ тазарту қон 

дыр 

ғы 

лары, 

құбырлық эстакадалар, буксир 

лер мен 

бар жалар сияқты жүзетін конструкция лар 

тәрізді жоғары техно ло гиялық өнім дерді 

өндірмек. ККОИ құрас тырып отырған өнім-

дер әлемге танымал «Розетти» компа-

ниясының өнімдерінің дең ге йінде, сапасы 

жағынан әлемдік тех ни калық стандарттар 

талабына жауап бере алады.

Даниеле БОНДОЛИ, 

ККОИ өндіріс менеджері:

– Кәсіпорнымыз Каспий жағалауын-

да, Ақтау қаласынан 28 шақырым жер-

де орналасқан. Жалпы көлемі 48 гек-

тар жерді алып жатыр. Өндірістік база 

екі кезеңде салынды: алғашқы ке зең де 

100 мың шаршы метр жерде жұмыс 

алаңы жасалса, жұмыстар то 

лық біт-

кенде оның көлемі 185 мыңға дейін 

ұлғаймақ. Бұл бізге Каспийдің қазақ-

стандық секторындағы мұнай өндіру 

жұ 

мыстарына арналған блоктық мо-

дульді құрылымдарды, барынша үлкен 

конструкцияларды жасап, құрастыруға 

мүмкіндіктер береді. Құрылысты негі-

зі нен «Тенгизнефтестрой» АҚ жүр гізді. 

Біз компанияның дамуының инвес ти-

циялық кезеңінен өтіп, эксплуатация-

лық кезеңіне келіп отырмыз. Қазір Ад-

жип ККО компаниясының үлкен тапсы-

рысын орындаудамыз.

Құралбай ҚАРАБАСОВ, 

ККОИ мемлекеттік органдармен 

қатынас менеджері:

– Бізге келгендер мына шағын құ-

ры лыстарды, бос жатқан алаңды көріп 

«зауыт қайда?» деп сұрайды. Осы 20 

гектарға жуық жер – зауыттың құ рас-

тыру алаңы болып табылады. Өйткені 

кейбір конструкциялардың ірілігі сон-

ша, оны жабық ғимараттың ішін де жи-

нау мүмкін емес. Қазір мұнда 80 адам 

жұмыс істейді, олардың 60-ы қазақ-

стан дықтар. Жұмыс көлеміне бай ла-

нысты олардың қатары 400-ге жететін 

болады. Бізге жоғары квалификациялы 

дәнекерлеу, монтаж жасау мамандары 

керек. Бұл мақсатта біз Ақтау тренинг 

орталығы мен политехникалық колледж-

бен тығыз байланыстамыз. Жас маман-

дарымыз Италияда «Розетти Марино» 

компаниясының зауыттарында тәжі-

рибеден өтіп келді. Зауыт толық қуа-

тына енген кезде өңір экономикасын 

дамытуға үлкен үлес қосатын болады.

Жаңа зауыт жұмысын бастады

«Казахстан Каспиан Оффшор Интастриз» кәсіпорны Каспий шель-

фін игеруде қазақстандық мазмұнды арттыруға үлес қосып отырған 

кәсіпорындардың бірі. Мұнай-газ саласында көмір су тегілерді өндіру мен 

өңдеу ге арналған құрылымдар мен құ рал-жабдықтарды, ірі көлем де гі 

металл конструкцияларын құ растыратын зауыттың алғаш қы кезеңі таяуда 

ғана іске қосылды.

ОТАНДЫҚ ӨНДІРІС

«Өскемен титан-магний комбинаты» 

АҚ президенті Бағдат Шаяхметовтің сөзіне 

сенсек, Қазақстан экономикасының да-

муына ерекше серпін беретін бұл айтулы 

шара – комбинаттың ел Тәуелсіздігінің 20 

жылдығына арнап отырған сыйы. Жаңа 

зауыттың ерекшелігі – титан құймасын 

электронды сәулелі әдіспен өндіреді. 50 

миллион АҚШ доллары тұратын инно-

вациялық жоба 2013 жылдың аяғында 

жүзеге асырылмақ. Өндіріс орнында жы-

лына 5 мың тоннаға жуық титан құймалары 

шығарылады деп жоспарлануда. 

жүктеу/скачать 4,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: