5. Серебровский В.И. Очерки советского наследственного страхового права М., 1997.
6. Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г. ҚР Азаматтық құқық 1 том. Алматы, 2003ж-365 бет.
ӘӨЖ: 347.964 (574)
АЗАМАТТЫҚ ІСТЕРДІ СОТТЫҢ ҚАРАУЫНА ӘЗІРЛЕУДЕГІ СУДЬЯНЫҢ РӨЛІ
Тоқтархан А.- «Құқықтану» мамандығыны 3 курс студенті.
Еуразия технологиялық университеті, Алматы қ.
Елбасымыздың «100 нақты қадам – баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» Ұлт
Жоспарында қарастырылған шараларды іске асыру жолында Қазақстан Республикасының
жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексі дайындалып, оны Қазақстан Республикасының Парламенті
толығымен мақұлдады және 2015 жылғы 31 қазанда ел Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың
бұқаралық ақпарат құралдарының алдында жария түрде Қазақстан Республикасының жаңа
Азаматтық процесстік кодексіне қол қоюы – бұл құжаттың маңызы зор екендігін көрсетеді
Жаңа кодекстің негізі мақсаты: азаматтық істер бойынша сот төрелігін жүзеге асыруды
жеңілдету әрі тездету, сотқа қатынасушы жақтардың өзара келісімге келуінің және
татуласуының құқықтық негіздерін қалыптастыру болып табылады. Ол үшін азаматтық істі
сот отырысына әзірлеу сатысының маңызы зор болып саналады.
«АЛМАТЫ – ЦЕНТР БИЗНЕСА, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ»
93
Азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеу бірінші сатыдағы соттың іс жөніндегі іс-
әрекетінің қажеттілігі болып табылады және ол тараптар ұсынған дәлелдемелер мен
қолданылуға жататын материалдық құқық нормаларына сәйкес тараптардың заңды құқықтары
мен міндеттерін, олар ұсынған дәлелдемелерді сот отырысында толық, жан-жақты және
объективті түрде зерттеп, заңды және негізгі сот актісін шығару үшін қажетті жағдайлар
тудырады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық процесстік кодексінің істі соттың қарауына
әзірлеуді қамтамасыз ету жөніндегі 163-бабының 2-бөлігінде көрсетілген міндеттерді жүзеге
асыру мақсатында судьялар арыздарды сот өндірісіне қабылдаған кезден бастап, сотқа
берілген арыздардың негізділігі ҚР АПК-тің 148 және 149-баптардың талаптарына сәйкес
келуін ескерулері қажет
ҚР АПК-тің 165-бабына сәйкес судья әр іс бойынша істі соттың қарауына әзірлеу
туралы ұйғарым шығаруы тиіс. Ұйғарымда, даудың санатын ескере отырып, оның сот
отырысында уақытылы және дұрыс шешілуін қажет болып табылатын нақты әрекеттер
көрсетілуі тиіс және істі соттың қарауына әзірлеу туралы ұйғарымға шағым немесе наразылық
келтіруге болмайды.
ҚР АПК-нің 14-бабына сәйкес, сотқа арыз қай тілде берілсе, сот өндірісі де сол тілде
жүргізіледі деп есептеу керек. Егер талапкерден арыз берілген тілді өзгерту туралы өтініші
келіп түссе, онда судья ҚР АПК-нің 14-бабының 2-бөлігіне сәйкес сот талқылауы жүргізілетін
сот өндірісінің тілі туралы ұйғарым шығаруға міндетті[1].
Судьялар азаматтық істерді соттың қарауына әзірлеген кезде ҚР АПК-нің 46-бабында
көрсетілген процессуалдық құқықтар мен міндеттерді, оның ішінде мәлімдеген талаптарын
негіздейтін дәлелдемелер немесе оларға келтірілген қарсылықтарын ұсынуға міндетті және
процессуалдық міндеттерді орындамаудың құқықтық салдары туралы талапкерлер мен
жауапкерлерге түсіндіруі тиіс.
Тараптардың не жауапкерлердің өтініші бойынша дәлелдемелер сұратуға жәрдемдесе
отырып, судья істі сот талқылауына дайындаған кезде, ол дәлелдемелердің бір-бірінен
артықшылығы туралы пікірін білдіруге қақысы жоқ [2, 58 б].
Мүлік туралы дауларды тараптардың аралық сотқа тапсыруға құқығы бар екендігін, оны
қалай жүзеге асыруға болатыны процессуалдық тәртіпті және оның құқықтық салдарын
түсіндіргені жөн. Алайда, тараптардың осындай құқықтары түсіндірілмегені туралы уәждері,
азаматтық істің сот талқылауына тиісті түрде әзірленбеді деп саналмайды.
Егер істі сот талқылауына дайындау кезінде талапкердің сот немесе басқа да талаптары,
ал жауапкердің талапкерге қарсы талаптары бар екені анықталса, онда судья талапкердің
қосымша талап ұсынуға, ал жауапкердің қарсы талап қоюға құқықтарын түсіндіреді [3, 58 б].
Істі соттың қарауына әзірлеу барысында судья талапкердің талап арызды қамтамасыз
ету туралы өтінішін қарауға құқылы.
Заңға сәйкес судья жауапкерге талапты қамтамасыз ету шараларымен келтірілуі мүмкін
шығындардың орнын толтыру үшін талапты қамтамасыз ету туралы өтініш берген тараптан
ақшалай немесе өзге мүлікті талап етуге құқылы [4, 58 б].
Судья азаматтық істі сот талқылауына дайындауды, егер Азаматтық процесстік
кодексінде немесе өзге заң актілерінде басқа мерзімдер көрсетілмесе, арыз сот өндірісіне
қабылданып, азаматтық іс қозғалған күннен бастап бұрынғы 1999 жылы 13 шілдеде
қабылданған Азаматтық іс жүргізу кодексі бойынша жеті күннен кешіктірмей өткізуі тиіс
болса, 2015 жылы 31 қазанда қабылданған Азаматтық процесстік кодексі бойынша бұл мерзім
15 жұмыс күніне ұзартылды.
ҚР АПК-нің 167-бабында көрсетілген алименттерді өндіру туралы жәбірленушілерге
мертігуден немесе денсаулығына өзге де зақымнан келтірілген зиянды өтеу, сондай-ақ
асыраушысынан айырылу жағдайлары бойынша және еңбек қатынастарына туындайтын
барлық талаптар бойынша істерді соттың қарауына әзірлеу мерзімдері ұзартылуға жатпайды.
«АЛМАТЫ – ЦЕНТР БИЗНЕСА, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ»
94
Істердің басқа санаттары бойынша судья ерекше жағдайларда күрделі істер бойынша ғана
мерзімді бір айға дейін ұзарта алады.
Судьяның істі соттың қарауына әзірлеу әрекеттерін онбес күн мерзім ішінде немесе
кейбір санаттары үшін заң актілерінде көрсетілген мерзім ішінде бітіруі мүмкін болмағанда,
ол ерекше жағдай деп танылады. [5, 79 б].
ҚР АПК-нің 173-бабына сәйкес судья істі соттың қарауына әзірлеу туралы ұйғарымда
көрсетілген барлық әрекеттерді орындағаннан кейін, іс сот талқылауына дайын деп есептеліп,
азаматтық істі сот отырысына тағайындау туралы ұйғарым шығарады..
Еліміздің 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасында
азаматтық сот ісін жүргізуге қатысушылардың құқықтарын барынша іске асыру, жеке
адамның бұзылған құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекет мүддесін уақытылы
қорғау және қалпына келтіру мақсатында Азаматтық істерді дұрыс уақтылы мерзімінде шешу
үшін соттың отырысына әзірлеудегі судьяның рөлі өте зор.
Әдебиеттер тізімі
1. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексі 31.10.2015 ж.
2. Л.М. Звягинцева, М.А. Блюхина, И.К. Решетпикова Доказывания в судебной практике
по гражданским делам. М.: 2000
3. Баймолдина З.Х. Исковой порядок защиты прав в суде: Научно-практическое
пособие. Алматы: Жеті жарғы, 2001
4. Егембердиев Е.О. Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу құқығы: Жалпы
бөлім. Ерекше бөлім. Оқу құралы. - Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2007. – 102 б.
5. Касенова А.Ж. Талап қою құқығын іске асырудың шарттары (өзекті мәселелері). З.ғ.к.
д– Алматы, 2006
УДК 796.5
К ВОПРОСУ О СУДЕБНОЙ СИСТЕМЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Швецова Я. – студент специальности «Юриспруденция»
научный руководитель – д.ю.н., ассоц.профессор Калишева Н.Х.
Евразийский технологический университет, г. Алматы
Коренное изменение конституционно-правового устройства Республики Казахстан в
конце прошлого столетия вызвало создание новой модели государственной власти,
основанной на принципе разделения власти с утверждением самостоятельности органов
законодательной, исполнительной и судебной ее ветвей. Эта важнейшая конституционная
новелла предопределила развитие судебной системы Республики как независимой и
самостоятельной составляющей государственного механизма.
Согласно Конституции Республики Казахстан, правосудие в Республики Казахстан
осуществляется только судами[1].
Однако до законодательного закрепления данного процесса проводилось системное
обобщение накопленного опыта и определение основных направлений дальнейшего развития
этого важного института государственно-правовой системы Казахстана. Президент
Республики Казахстан Н. Назарбаев, анализируя состояние судебной системы и понимая, что
именно ее состояние оказывает непосредственное влияние на отношение граждан к
современной казахстанской правовой политике, на уровень доверия к власти со стороны
общества, подчеркивал, что следует сделать судебную систему максимально эффективной,
избавить ее от существующей еще возможности оказать давление со стороны властных
структур, особенно на местах. Один из наиболее реальных путей этой реформы –
законодательное закрепление назначаемости судей главой государства по рекомендации
«АЛМАТЫ – ЦЕНТР БИЗНЕСА, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ»
95
специального, допустим, Высшего судебного совета. Именно так можно обеспечить
независимость судей, пресечь любое посягательство на правосудие.
Разрабатывая и предлагая к внедрению в законодательной деятельности и
правоприменительной практике оптимальные способы достижения самостоятельности
судебной власти, Глава государства разработал четкие законодательные основания и
механизмы освобождения от занимаемой должности лиц, не способных вершить правосудие,
несовместимые с высоким статусом судьи. Реформа судебной системы должна найти
отражение не только в нормах Конституции, но в текущем законодательстве. Речь идет о
принятии новых законов о судоустройстве, статусе судов и судей. Такой подход к
реформированию судебной системы показывает, что независимая судебная власть должна
стать сердцевиной правового государства и конституционализма, главной гарантией свободы
народа.
Реализация принципа самостоятельности судебной власти, который предполагает
возможность осуществления судом своих конституционных полномочий собственными
силами и средствами, без внешнего и внутреннего вмешательства и влияния в рамках
действующих норм права, стала возможной через издание соответствующих нормативных
правовых актов, поскольку принятие предусмотренных Конституцией РК законов является
одним из главных способов ее непосредственной реализации.
Принцип самостоятельности судебной власти, являясь по своему характеру и
значимости определяющим, предполагает отделенность, самодостаточность, наличие
собственного потенциала данной ветви государственной власти. На достижение этих целей
были направлены следующие нормативно-правовые документы: Указ Президента
Республики Казахстан от 22 сентября 2010 года №1066 «О некоторых вопросах реализации
Указа Президента Республики Казахстан» от 17 августа 2010 года №1039; Конституционный
закон Республики Казахстан «О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан» от
25 декабря 2000г.№ 132-II (с изменениями и дополнениями по состоянию на 04.12.2015 г.).
Эти акты значительно повысили авторитет суда, способствовали его дальнейшему
становлению как самостоятельного органа, не входящего в качестве элемента ни в какой
другой орган государства, общественного объединения или какой-либо другой системы
органов, за исключением собственной. Судебная система стала самостоятельной в части
ресурсного обеспечения – собственно организационного, материально-технического,
финансового и т.д.
В целях повышения эффективности и качества отправления правосудия,
противодействия коррупции и обеспечения чистоты судебного корпуса Верховным судом на
постоянной основе изучается качество работы судов и судей. Изучается ряд критериев, таких
как количество отмененных и измененных судебных актов, наличие жалоб на действия судьи,
негативных публикаций на страницах СМИ, частных постановлений по рассмотренным
делам, дисциплинарных взысканий, работа судьи над повышением своей квалификации,
проводится социологическое исследование для изучения общественного мнения о работе
судьи путем проведения анонимного анкетирования участников процессов по
рассмотренным им делам.
В современных условиях, когда Казахстан стал неотъемлемой частью цивилизованного
мира, завоевал авторитет и уважение международного сообщества. Нынешний этап развития
судебной системы означает и совершенствование на новых принципах структуры
полномочий органов судебной власти, в том числе по судебному контролю за оперативно-
розыскной деятельностью, судебному санкционированию ареста и др.
Учитывая потребность граждан в получении быстрой и качественной информации о
деятельности судов республики по отправлению правосудия, о принятых судебных актах по
рассмотренным делам, о результатах и сроках разрешения жалоб и заявлений, поступающих в
суды, и по многим другим вопросам, Верховный Суд разработал и внедрил систему
«АЛМАТЫ – ЦЕНТР БИЗНЕСА, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ»
96
электронного документооборота. Эта система сейчас обеспечивает автоматизированный учет
в
судах
входящей
и
исходящей
корреспонденции,
включая
судебные
дела, автоматизированное их распределение между судьями этого суда, видео и
аудиофиксацию судебных процессов, видеосвязь между Верховным Судом и областными,
приравненными к ним судами, возможность вхождения в электронную базу судебных актов и
иных документов, вынесенных на конкретный день, получение сводных данных о тех или
иных показателях работы каждого судьи персонально, либо отдельно взятого районного суда,
либо всех судовв Республике Казахстане введен институт медиации.
В Республике Казахстане введен институт медиации 5 августа 2011 года.Для
казахстанской правовой системы принятие закона о медиации является значительной вехой,
которая свидетельствует о том, что государство действительно способствует развитию
институтов гражданского общества и формированию основ правового государства. Опыт
медиации успешно применяется во многих странах. Его преимущество в том, что
конфликтующие стороны получают возможность решить спор с учетом своих интересов. В
отличие от судьи медиатор не принимает решение, а дает сторонам возможность прийти к
обоюдному согласию. Данный метод доказал свою эффективность в области семейно-
правовых, трудовых, потребительских отношений, в ювенальной юстиции.
Таким образом, судебная система Казахстана сегодня осуществила такие задачи,
которые привели ее к способности оптимально взаимодействовать с судебными системами
других государств и международным правом в целом, для того, чтобы максимально
обеспечить честное и справедливое правосудие. На этом пути Казахстану пришлось
преодолевать сложные проблемы, учитывая, что у него не было давних демократических
традиций государственности, которые есть у западных стран. Президент РК Н. А. Назарбаев,
отмечая успехи судебной реформы, достижения в деятельности судебной системы,
подчеркнул: «Мы многое сделали за это время, и это признается. Но сделать придется еще
больше».
Список литературы
1. Конституция Республики Казахстан (принята на республиканском референдуме 30
августа 1995 года), (с изменениями и дополнениями по состоянию на 02.02.2011 г.).
2. Указ Президента Республики Казахстан от 22 сентября 2010 года №1066О некоторых
вопросах реализации Указа Президента Республики Казахстан от 17 августа 2010
года №1039. Политика и общество от 11.10.2010
3. Конституционный закон Республики Казахстан «О судебной системе и статусе
судей Республики Казахстан»№ 132-II (с изменениями и дополнениями по
состоянию на 04.12.2015 г.)http: //sud.gov.kz/rus/content /konstitucionnyy-zakon-o-
sudebnoy-sisteme-i-statuse-sudey-respubliki-kazahstan
ӘӨЖ 342.4
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ЕГЕМЕНДІК ҚАҒИДАТЫНЫҢ
БАСЫМДЫЛЫҒЫ
Наметова А.- «Құқықтану» мамандығының 1 курс студенті.
Ғылыми жетекшісі – з.ғ.д.., ассоц. профессоры Калишева Н.Х.
Абай атындағы ҚазҰПУ
Біздің Қазақстан сияқты жас егемен ел үшін бұл екі есе қиын болды, себебі барлығын
басынан бастау қажет болды. Күрделі сыртқы саяси қатынастар орнаған заманда ешқандай
«АЛМАТЫ – ЦЕНТР БИЗНЕСА, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ»
97
тәжірибенің, тіпті дипломатияның болмауы еліміз үшін көптеген қиындық тудыртты. Сондай-
ақ Қазақстан Республикасы- тек «жас» қана емес, сонымен қатар біздің мемлекеттік
егемендігіміздің
мақұлдануы
мен
толықтай
халықаралық-құқықтық
дәрежеміздің
мойындалуының арқасында жаңа мемлекетке айналды.
Қазақстан Республикасының Президенті еліміздің әлемдік қоғамдастыққа енуін жоғары
бағалай келе, Қазақстанныңөзге шетел мемлекеттерімен және халықаралық ұйымдармен арада
орын алатын халықаралық серіктестікте толықтай келісімді-құқықтық базаның орнағанын
айтып өткен.
Қос полярлық әлемнің құлауы кезінде Қазақстан әлемдік геосаясаттың орталығында еді.
Ұлы державаның орнында жаңа мемлекеттер пайда болды, алайда бүкіл әлемнің назары тек
біздің елде болды. Оның себебі өте көп. Біріншіден, географиялық орналасу. Қытай мен
Ресейдің арасында орналасқан Қазақстан Еуропа мен Азияны байланыстырушы көпір тәріздес
болды. Екіншіден, еліміздің жер астында тұнған табиғи ресурстарының көптің назарын
аудартатыны ешкімге құпия емес. Алайда, Қазақстанның 90-жылдардың басында назарға
іліккендігінің ең басты себебі – КСРО-дан мұраға қалған ядерлік қаруға иеленуі.
Алғашқы қадамдарын аттағалы тұрған елдің алдында халықаралық байланыстарды
орнату туралы өте маңызды мақсат тұрған еді. Қазақстан әлемге мүлдем белгісіз еді, сондай-
ақ КСРО-ның құлауынан соң біздің еліміз ядерлік қаруы бар «Исламдық мемлекет» ретінде
сипатталып, көпшілікте теріс ой тудыртты. Мемлекетіміз осындай теріс ойды жоюы қажет
еді, себебі ол еліміздің ары қарайғы қадам басуы үшін мықты тосқауы болып тұрған еді. Ал
сол тосқауылды кейбір саясаткерлер мен бұқаралық ақпарат құралдары ойластырып,
шындыққа айналдырған болатын. Қазақстан шындығында өзінің кім екендігін, көрсетіп,
халықаралық мойындауды, өзінің қауіпсіздігін және территориялық біртұтастықты
қамтамасыз етуі қажет еді. Сондай-ақ әлемдік шаруашылықта орын алған экономикалық
байланыстарға енуі қажеттік тудыртты. Осындай қиын жағдайларда біздің сыртқы
саясатымыздың негізі қаланды.
Егемендікке қол жеткізгеннен бастап ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев сыртқы
саясаттың проблемаларына көп көңіл бөлді, себебі Президент сыртқы саясаттың мемлекеттік
құрылыста қаншалықты маңызды орын алатындығын түсінген еді. Халықаралық
қатынастарды реттеуде маңызды ролді мемлекет басшыларының өзара жеке қатынастары, ірі
мемлекеттердің және алдыңғы қатарлы халықаралық ұйымдардың алғашқы басшыларымен
өзара келіссөздер иемденді. Қазақстанның егемендігін мойындаған алғашқы мемлекеттердің
қатарында Түркия, Ресей, АҚШ, Қытай бар еді.
Елдің тәуелсіздігінің халықаралық-құқықтық регламенттелуі тұрғысында қамтамасыз
етілуі тікелей біздің қауіпсіздігіміздің халықаралық-құқықтық қамтамасыз етілуімен,
территориялық қол сұқпаушылықпен, біздің шекарамыздың құламауымен, сондай-ақ
экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени серіктестік тұрғысындағы өз беттілігімізбен
байланысты. Халықаралық қатынастар тәжірибесінде егемендікті жүзеге асыру осы
қатынастардың негізгі саяси және құқықтық қағидаттарының –серіктестік қағидатының
толығымен тәжірибелік іске асырылуымен байланысты.
Территориялық біртұтастық,бөлінбеушілік және қол сұқпаушылық, біріншіден,
«мемлекеттік шекара» ұғымымен және оның сақталуы, қорғалуымен анықталады, себебі
мемлекеттік шекара біздің тәуелсіздігімізді қамтамасыз етіп, көрсететін нақты, құқықтық,
тәжірибелік және халықаралық-құқықтық тұрғыдағы басты көрсеткіш. Біздің шекарамыздың
құқықтық қамтамасыз етілуінің негізі болып елдің Конституциясы мен соның негізінде
мақұлданғанҚазақстан Рсепубликасының «ҚР мемлекеттік шекарасы туралы» Заңы саналады,
сондай-ақ Қазақстанның өз көршілес елдерімен арадағы халықаралық келісімшарттары да аса
маңызды орын алады.
Шетел мемлекеттерімен арадағы қатынастардың дамуының басты құрамдас бөлігі
болып құқықтық жағынанҚазақстан Республикасының ағымдағы заңнамасымен,
«АЛМАТЫ – ЦЕНТР БИЗНЕСА, ОБРАЗОВАНИЯ И КУЛЬТУРЫ»
98
экономикалық қызмет пен өзара тиімді серіктестік туралы халықаралық келісімшарттармен
реттелетін экономикалық серіктестік саналады. Сондай-ақ өнеркәсіп, құрылыс, ауыл
шаруашылығы, көлік және байланыс, гуманитарлық серіктестік, техника мен ғылым,
мәдениет, білім, туризм мен спорт және т.б. аймақтарындағы Қазақстанның халықаралық
қызметі сияқты интеграция мен серіктестік формасын жоққа шығаруға болмайды.
Экономикалық серіктестік процесстері шекаралас мемлекеттердің территориясындағы
шаруашылық жүргізуші субъектердің экономикалық байланыстарының деңгейінде көп
жағдайда құқықтық режимге арқа сүйейді. Аталмыш режим, өз кезегінде, өзара серіктес
мемлекеттердің тек заңнамалық қана емес, сондай-ақ саяси еркіндігімен анықталады.
Қазақстан Республикасының өзге шетел мемлекеттерімен арадағы экономикалық
серіктестігінің құқықтық қамтамасыз ету бастамасы біздің елімізде түрлі билік тармақтарын
жүргізіп отырған субъектерге тиесілі. Оларға белгілі бір коммисия мүшелері бар Қазақстан
Республикасының
Парламенті,
Қазақстанның
Үкіметі
(біріншіден,
халықаралық
экономикалық серіктестікті жүзеге асыратын министрліктер мен ведомстволар) жатады.
Президент Институты Қазақстанның заң шығарылымында басты орындардың бірін
алады.Біздің елбасымыз, Конституцияға сәйкес, осы мемлекеттік билік пен мемлекеттік
басқару институтының бастамашылығын жүзеге асыратын тұлға болып табылады. Біздің
Достарыңызбен бөлісу: |