118
жиiлiгi жататын сүректiң физикалық-механикалық қасиетi iс жүзiнде қалдық
беделiн салмайды.
Жоғары температуралардың әсері. Н.Н. Чулицкийдің қызуларды бiрiншi
зерттеулері - шаған қарағайдың сүрек ӛткiзiлген [бойымен 14] және абсолюттi
құрғақ күйде емен, қарқын iс-әрекеттiң қызу астында 80°С кӛрсеттi... талшық
берiктiк шегi 100°С ағымында 16 тәулiк қысуда жағалай 5... 10% тӛмендетедi,
ал соққы тұтқырлығы 15...30% (тӛмендетудің ең үлкені еменде, ең кiшiсi
қарағайда табылды). Тӛмендету ағымында негiзiнен бiрiншi 2...4 тәулiк жоғары
қызуды iс-әрекет болады.
Кешiрек қызудың әсерiн ЦНИИМОД-те 80...140°С зерттедi. Қарағай,
балқарағай, қайыңның механикалық қасиеттерінің
қызудың жоғарылауынан
азаятындығы, оның әсерiнің ұзақтығы және сүректiң ылғалдығы анықталды.
5.1-кесте. Қарағайдың сүрегiн жағалай және талшық кӛлденең қысуда, температураның және
ылғалдықтың сүрек берiктiгіне әсері.
Ескерту. Алымында радиальды, бӛлімінде-тангенциальды қысу.
Тӛмен ылғалдығы бар сүрек соққы тұтқырлығы қызудың жоғарылауымен
азаяды, ал жоғары ылғалдықтың жанында, керiсiнше (жылынған күйде сүрек
сыналды) артады.
Сүректiң жылытуы мен тӛмендетудің гиrpoскопиялық
және келесi iсiнуге
қабiлеттiлiкке және кептiруге жетуге болады, дегенмен, мұндай ӛңдеу
берiктiкті сӛзсiз тӛмендетуге және әсiресе соққы тұтқырлығына қатысты.
Жоғары
температураның әсері,сүректің осал болуына әкеледі. Кейбiр
зерттеушiлер соққы тұтқырлығының қатты тӛмендетуін жапырақты тұқымды-
лардың сүрегiн жылытуында кӛтерiлген (2 ...3 рет) пентoзановтың мазмұнымен
байланыстырады.
Кӛрсеткіш
Температура,
°С
Сүректің дымқылдығы, %
0
15
30
50
100
Талшық
жағалай
қысудағы
беріктік шегі, МПа
Талшық боймымен
Кӛлденең қысуда-
беріктік шарты,МПа
20
50
100
20
50
100
74,0
73,2
64,4
35,4
23,9
11,4
20,1
12,5
6,3
20,0
12,7
6,0
20,0
12,0
7,3
119
Әр түрлi ылғалдықтағы температураның әсері (5.1-кесте) қарағайдың
сүрегiнде ЦНИИМОД-тың желекiрибелерiнiң нәтижелерi суретпен кӛркем-
деледi.
Мына
деректер, қызудың жоғарылауымен сүректiң берiктiгі, сондай-ақ
ылғалдығы тӛмендегенiн кӛрсетедi. Екi факторлардың бiр уақыттағы iс-әрекеті
олардың оңаша әсерiнен жиынтық әсермен берiктiктiң үлкенiрек тӛмендетуiн
салыстырғанға шақырады. Ылғалдықтың
әсерi жасуша қабықтарын
қанықтырудың шегiне дейiн, ылғалдықтың одан әрi кӛбеюiн бақылау берiктiкте
iс жүзiнде кӛрінбейді. Кӛтерiлген қызудың әсері булау операцияларында
болады немесе сүректiң кӛнгiштiгiнiң кӛбеюi үшiн суда пiсiру, ию, сығуда және
тағы басқалар.
Достарыңызбен бөлісу: