Құрылтайшы жəне шығарушы: «Қазақ газеттерi» Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi Редакторлар кеңесiнiң

26

 *«Үркер»*№8* 2016

АНА

Көптен  бері  өз  анам  Айгүл  туралы 

жазғым  келетін.  Мен  анамды  жақсы  көремін. 

Есейгенімнің  белгісі  ме  екен,  анамның  жарық 

дүние сыйлап, ақ сүт беріп, түн ұйқысын төрт 

бөлгенін  жиі  есіме  аламын.  Қашан  көрсең  де 

үй шаруасымен айналысып, біздің жағдайымыз 

үшін зыр жүгіретін анам  мереке күндері де бір 

тыным  таппайды.  Дəмді  ас  дайындап,  дастар-

ханды лезде жайнатып жібереді.Үйде анам бол-

са, үй іші жып – жылы, көңілді болады. 

 

Ернар  БАЛТАБАЙ 

5 сынып оқушысы. 

ҚЫЗЫЛ ГҮЛ-ҚЫЗҒАЛДАҚ 

ТУРАЛЫ ЕРТЕГІ

Аружан  мен  Қайрат  ерте  көктемде  ауыл 

сыртындағы  алаңқайға  келіп  ойнап  жүретін . 

Олар өзара тату достар еді. 

Бір 

күні 

олар 

өздерінің 

сүйікті 

алаңқайларына келгенде қауызын жарып, жан-

жағына  нұр  шашып,  қуаныш  сыйлап  тұрған 

Қызыл  гүл-Қызғалдақты  көрді.  Гүлді  бірінші 

болып  көрген  Қайрат  Аружанға  тосын  сый 

жасамақ болып, гүлді үзіп алды. 

Сол-ақ  екен,  айнала  алай-түлей  да-

уылдатып,  құмды  боран  соғып,  жер  қақ 

айырылып,Қайрат  пен  Аружан  кіп-кішкентай 

құмырсқадай  қалыпқа  түсті.  Жан-жақтағы 

болып  жатқан  құбылыстардан  қорқып,  бір-

бірінің  қолдарынан  тас  қылып  ұстап  алған. 

Екінші  қолдарымен  қызғалдақтың  сабағынан 

ұстамағанда желмен ұшып кеткендей еді. 

Дауыл басылып, жан-жақтарын бағдарлай 

бастағанда  оларды  құмырсқалар  тобы  қоршап 

алды.  Қорыққан  балалар  не  істерін  білмей 

қатты састы. Аружан тіпті жылап жіберді.  

Осы  кезде  құмырсқалардың  бастығы 

ым-ишара  тілімен  олардың  жер  бетіндегі 

соңғы  қызғалдақты  жойып  жібергендерін 

түсіндірді.  Өз  істеріне  қатты  ұялған    Аружан 

мен  Қайрат  өздерінің  құмырсқадай  екендерін 

де ұмытып, қателіктерін түзеуге ниет білдірді. 

Құмырсқалардың басшысы оларға бұл өлкедегі 

барлық  гүлдердің    дəндері  Алай  мен  Түлей 

деп  аталатын  зұлым  сиқыршылардың  жасы-

рын  қоймасындағы  сандықшаларда  тығулы 

екендігін, сиқыршылар өз иелігіндегі жерлерді 

жіті  қадағалап,  аяқ  басқан  жандарды  құрт-

құмырсқаға  айналдырып  жіберетінін  айтып 

жеткізді. Аружан мен Қайрат қайткенде де Алай 

мен  Түлейдің  қоймасындағы  сандықтардан 

қызғалдақ  дəнін  алып,  оны  жойылып  кетуден 

сақтап қалмаққа белдерін бекем буып, сапарға 

аттанды.

Балалардың  келе  жатқанынан  хабардар 

болған    зұлым  сиқыршылар  оларға  кедергі 

келтірмекші болып, түрлі зауалдарын жіберді. 

Айналаға  ми  қайнатқан  ыстық  орнатты, 

аңызақ жел соқтырды, құмды дауыл тұрғызды. 

Бірақ  балалар  алған  беттерінен  қайтпай,  құм 

арасындағы  жасырын  қоймадағы  дəн  толы 

сандықты қолға түсірді. 

Сандықты  ашып  қалғанда  айналадағы 

құмды дауыл тына қалды. Қайрат пен Аружанға 

дəндерді  тасып,жерге  көмуге  құмырсқалар 

көмектесті. Құмды дауылдардан бітеліп қалған 

бұлақ көздерін ашуға бұзаубастар мен бақалар 

жəрдемдесті.  Құмды  далаға  су  келді.  Су  кел-

ген  соң  қызғалдақ  дəндері  көктей  бастады. 

Əп-сəтте  тамырын  жайып,  жапырақтарын 

шығарып, бой түзеді. Көп ұзамай-ақ бүр жарып, 

27

айналаға қызыл кілем төселгендей əсем көрініс 

пайда болды. 

Самал  жел  тербеген  қызғалдақтардың 

хош  иістері  мұрындарын  жарған  Қайрат  пен 

Аружан  қайтадан  өз  қалыптарына  түсті.  Шат-

тана  қуанған  балалар  əсем  көріністі  бірге 

тамашалауға  өз  достарын  шақырмақ  болып 

ауылға асықты. Жолда келе жатып енді ешқашан 

гүлдерді жұлмауға , олардың жайқалып өсуіне 

жағдай жасауға бір-біріне уəде берісті. 

Жаз шыға бүкіл ауылдағы  үйлердің  ау-

лаларында  желектері  самал  желмен  тербеліп, 

жайқалған түрлі гүлдер өсіп тұрды.  

Ибрагим ЕРКЕҒАЛИҰЛЫ

5  сынып оқушысы

Қазақты әлемге танытты – 

Асқар ағам   

Қасиетке тұнған жерім Шиелі,

Топырағыңды дейді сенің киелі.

Сенен шыққан Асқардайын ғалымды,

Бүгінгі таң бүкіл əлем біледі.

Математика – ғылымдардың патшасы,

Бəйтерегің мəуелі орман-бақшасы.

Асқар аға, еңбегің көп сіңірген,

Дəл ғылымның атасы  дедім  сені мен.

Асқар десе оралмай ма есіңе?

Асқар тауым, асқар шыңым, белесім.

Сол белесті бағындырып бүгінде,

Формулалар тілімен сөйлеп келесің.

Көрсеттің сен сан қырлы дарыныңды,

Бағалаймын ұшан -теңіз қарымыңды.

Əлем білді Шиелінің қарапайым баласын,

Біліміңмен таныттың  қазақ даласын.

Төрткүл дүние мойындады біліміңді,

Өзіңе тəн алгебралық іліміңді.

Жарыққа шыққан 80-дейін мақалаңмен,

Дəріс оқып, үйреттің іліміңді.

Сеніменен əрқашан мақтанамын,

Қазағымның басына қонған бағым.

Асқаралы   60  жас мерейтойға,

Шын жүректен өзіңе жыр арнадым!

                             

Гүлім  ƏБІЛАСАН 

11 сынып оқушысы

 «Їркердіѕ» жїрдек пойызы «Ќызылту» орта мектебінде 

28

БІРЛІК – МЕНІҢ 

ТАҢДАУЫМ

Мен өзімнің туған жеріммен мақтанамын: 

оның  əлемде  тоғызыншы  орын  алатын  кең 

байтақ  даласын  айтып  шаттанамын.Мен  оның 

зеңгір көкпен таласқан тауларымен мақтанамын.

Мен оның айдын шалқар көлдерімен,ну орман-

дарымен мақтанамын.

Мен  Астана  сынды  əсемдігімен  əлемді 

тамсандыра бастаған елордаммен мақтанамын

Мен  елінің  келешегіне  көрегендікпен 

көз  тастай  отырып,  дамудың  айқын  бағытын 

ұстанған  Елбасыммен  мақтанамын.  Өкінішке 

орай,   қазіргі  кезде  дүние  жүзіндегі   көптеген  мем-

лекеттерде ұлтаралық  қақтығыстар орын алуда. 

Ал мен елімде мекен ететін сансыз ұлттардың  

мамыражай      тіршілік    етіп  жат-қанымен  

мақтанамын.  Теледидардан  естіген  əртүрлі 

жаңалықтардан  əлемнің    түкпір-түкпірінде 

ұлтаралық  қақтығыстарды  көріп,өз  елімдегі    

алаңсыз  тіршілікке  шүкіршілік    айтамын. 

Қазақстан – көп ұлтты   мемлекет.  Бейбітшілік 

пен достастықта,татулықта бірге жұмыла оты-

рып,  қызметтің  түрлі  саласында  қазақтар  мен 

орыстар,  татарлар  мен  немістер,украиндер 

мен  кəрістер,  тағы  басқа  ұлттар  еңбектенуде.

Мен  соңғы  жүз  жылда  Қазақстан  жеріне 

əр  түрлі  халықтар  қоныс  тепкеніне  жиі  ой-

ланамын.Олардың  тағдырын,өмір  тарихын 

тыңдағанда  менің  елім  одан  сайын  маған 

жақындай  түседі,  оны  жақсырақ  түсіне  бас-

таймын.  Адамзат  баласының  татулығына 

ұмтылу  əр  халықтың  қанында  бар,əсіресе 

ол  қазақстандықтарда  ерекше  дамыған.  Бұл 

қазақ  жерінің  жомарттығынан,  осы  өлкелерге 

тағдыр  алып  келген  барлығына  құшағын  кең 

жайып,пейілін  кеңге  салатын  қазақ  халқының 

мінезінен  жаралған.  Осында  тұрушылардың 

барлығы  қазақ  халқының  тілін,  тарихы  мен 

салт-дəстүрін білуі керек. Қазақстанда тұратын 

барлық халықтың татулығы мен бірлігінің мəні 

осында.Ол байырғы, көркем Қазақстан жерінде 

Назым ЖАҚАЕВА 

                          11-сынып оқушысы

Айтайын дегенім

29

бейбітшілікті сақтауға көмектеседі.Ал татулық 

– болашақта гүлденудің маңызды талабы.

Адам  туған  жəне  өскен  жері  біртұтас 

болғанда  ғана  адам  бақытты  болады  деп  ой-

лаймын.  Мен  қандай  бақыттымын,өйткені  сен 

барсың – менің Қазақстаным! Мен үшін Отан – 

ең қасиетті сезім.  Бұл жан сезімі! Сенің əрқашан 

оймен  болса  да  оралғың  келетін  Жердің  руха-

ни бұрышы.Мен оның шексіз болғанын,  жəне 

үлкен Отаным татулықта болғанын қалаймын.

Мен əрқашанда Қазақстанда тұратын адамдарға 

жанымның жылуын, жүрегімнің отын сыйлауға 

дайынмын.

Мен  өз  Қазақстанымды  қалай  жақсы 

көремін?  Мен  өз  Отанымды  қалай  мақтан 

тұтпаймын?  Ол  мені  өз  құшағына  алады, 

əрдайым  жылулық  сыйлайды.  Менің  елімнің 

жері кең байтақ, онда тұратын тұрғындарының 

көңілдері  жайдары.  Өзім  қазақ  болып 

жаралғаныма қуанамын, өйткені менің елімнің 

тарихы,  салт-дəстүрі,  əдет-ғұрпы  өте  бай.

Мектепте  қазақ  əдебиеті  пəнін  оқығанда,  өз 

ұлтыңның  қыры  мен  сырын  жете  танисың.

Мектеп ішінде қазақ тілі мен қатар орыс тілін 

де  оқимыз.Бұл  тілді  біз  басқа  мемлекеттің  ба-

лалары  сияқты  шетел  тілі  деп  алмаймыз,  ол 

–біздің  екінші  тіліміз  сияқты.Мен  өзім  орыс 

халқының  əдебиетін  халқымның  əдебиетімен 

тең  қоямын,  өйткені  біздің  ұлы  ақынымыз 

Абай  Құнанбайұлы  орыс  əдебиетін  оқып,  сол 

əдебиеттен  аударған  шығармалары  көп.Сол 

себепті  мен  де  Пушкиннің  еңбектері  мен  мы-

салшы Крыловтың еңбектерін жақсы көремін.

Жалпылап айтқанда, менің мемлекетімнің 

шекарасы  ешқашан  шектеліп,заңымыздың 

ешқашан 

ұлт 

өкілдеріне 

қайшылық 

келтірмегенін  біз  білеміз. «Сыйласаң - сый-

лы  боларсың»  деген  мақал  бар.Қай  ұлт  өкілі 

болмасын  сен  сыйлай  білсең,ол  да  сені  солай 

сыйлайды  да,  құрметтейді.Ұлттар  арасында 

достық  болса,  бейбітшілік  болады. 1941 жылы 

неміс басқыншылары біздің елді басып аламыз 

дегенде,біздің  елдердің  ішіне  орналасқан  əр 

түрлі ұлт өкілдері бірігіп, елімізге бейбітшілік 

алып берді емес пе?! Əдебиетте Б.Бұлқышевтің 

«Шығыс  ұлына  хат»  деген  еңбегінде    əр 

ұлттың  өкілдерінің  ой-арманы  беріледі.  Соны 

оқығанда,  мен  қызығып,  таңқалып,  тамсанған 

болатынмын. Ол рас, егер осындай жолдастық, 

бірлік  болмағанда,  біз  қазір  мынандай  өмірді 

сүрмес едік. Ол кісілерге айтар алғысым шексіз.

Біз  білмейтін  талай  елдердің  соғыстарын, 

террорлық  істерді  көргенде  шошисың.  Бізде 

бейбітшілік  болғанға  қуанасың,  оның  бəрі – 

Елбасымыздың  саясатының  арқасы.Тəуелсіз 

мемлекетімізді  уақыт  талабына  сай  ақыл  мен 

терең парасатпен басқарып отырған Нұрсұлтан 

Назарбаевты қалай мадақтаса да жарасады. Көп 

халықтың  арасында  «ши»  шығармай,  бірлік 

пен ынтымақтың ұйытқысы болып, дер кезінде 

республикадағы  Ассамблея  жұмысын  жан-

дандырып,  əрбір  ұлттың  тілін,  əдет-ғұрпын 

насихаттауға  мүмкіндік  жасалуын  қадағалап 

келеді.

Бірлігі  жоқ  ел  тозады,  бірлігі  күшті  ел 

озады. Ертеде ел басқарған данышпан ақылды 

адам  ұрпақтарына  осындай    өсиет  қалдырған 

екен.Данышпан  адам  баласына  «Сындыр»  деп 

бір  шыбықты  береді.Бала  біреуін  сындырады.

Екеуін береді, сындырады, үшеуін зорға деген-

де сындырады.Төртеу бергенде сындыра алмай-

ды.Сонда  данышпан  баласынан  «Не  ұқтың?» 

деп сұрайды. Бала «Бəрің бірігіп өмір сүріңдер 

деген өсиет шығар» дейді. «Дұрыс! Егер адам-

дар бірге өмір сүрсе,барлық қиындықты жеңуге 

болады,  тірлік  етуге  болады»  деп  түсіндірген 

екен  данышпан  адам.  Ел  арасында  жиі  айты-

латын  осынау  тағылымды  аңызды  Қазақстан 

халқы терең түйсінетінін олардың жарасымды 

тіршілігінен байқауға болады.

  Елімізде жүзі басқа жүрегі бір, түрі басқа 

тілегі бір əр ұлт өкілдерінің басын біріктіретін, 

олардың  мақсат – мүдделерін  тоғыстыратын 

Қазақстан Халықтары Ассамблеясы бар екенін 

де білемін.Біздің қазақ ұлтының құқығы заңмен 

қалай сақталса, басқа ұлттардың да құқықтары 

Назым ЖАҚАЕВА. «Бірлік – менің таңдауым»

30

солай сақталады.Ассамблея кеңесінің мүшелері 

жетекшілік  ететін  республикалық,  аймақтық 

жəне  қалалық  Ұлттық  мəдени  орталықтар 

жұмыс  істейді.  Əзірбайжан,  грек,  қытай,  ин-

гуш,  неміс,  шешен,  поляк,  т.б.  халықтардың 

ұлттық  мəдени  орталықтарының  жексенбілік 

мектептері бар.Ассамблея əлемдегі ең танымал, 

беделді ұйымдармен тығыз іскерлік байланыс-

тар орнатқан.

    Байлықтың    ең    үлкені –  халықтар  

достығы.  Қазақстанда  əр  түрлі  ұлт  өкілдері 

тұрады,  бəрі  де  бір  ұлттың  балаларындай, 

барлығы  да  бір-бірімен  тең  құқықта  қарым-

қатынас  жасай  алады,  бірдей  еңбек  етеді.

Олардың  арман  тілектері  де  бірдей,  өйткені 

бəрінің  де  жүрегі  туған  өз  Отаны  –Қазақстан 

деп соғады. «Бірлік бар жерде –тірлік бар» дейді 

біздің  халық.Дана  жұрт  мұны  тегіннен-тегін 

айта салмаса керек.Ауызбіршілік пен түсіністік, 

қарапайым  сыйластық  үстемдік  құрған  жер-

лерге  қашанда  нəтижелі  істердің  үйір  бола-

тыны  белгілі.Біздің  елімізде  қалыптасқан 

ұлттар  тұтастығы  мен  халықтар  достығының 

арқасында  бүгінде  мемлекетіміз  өркендеп, 

ілгері басып келеді.

  Қазіргі таңдағы бейбіт тірлігіміз ұзағынан 

болғай.Ең  бастысы – көп  ұлт  мекен  еткен 

қазақ  жерінің  киелі  топырағы,қойнауындағы 

қазынасы 

құндылығын 

айқара 

ашқан 

əрбір  сəбидің  бойында  «Туған  жер – Ота-

ным»  деген  қасиетті  ұран  ана  сүтімен  бой-

ына  таралып,əке  үнімен  қайраттанып,білім 

нəрімен толысып жатса,жер, ел қадірін бағалау 

ойы  мен  санасының  төрінен  орын  алып,  ар-

намысының  алдында  жауапты  болып,  ер- 

жетіп  жатса  ел  келешегінің  кемел  екендігіне 

кім  күмəн  келтірер?  Көп  ұлтты  жеріміз,  көп 

тілеулі  көпшіліктің  біртұтас  мақсаты  мен  ар-

маны  жүзеге  асып  жатса  ел  мерейі  емес  пе?! 

Себебі,елімізде  ең  бастысы  –ұлтқа  бөліп  емес, 

адам деп сыйлау, барлық ұлттың құқықтарының 

бірдей болуы жəне қандай ізгі іс болсын баста-

луына    қолдау  жасалып  жатқандығы,  ұлтына 

қарап емес, іскерлігіне қарай бағаланып жатыр.

Туған  жердің  төсінде,  құшағын  жайған  бейбіт 

елдің  ішінде  əрқайсысымыз  өз  үлесімізді  ел 

бірлігінің сақталуына, бейбіт те мазмұнды өмір 

кешуімізге атсалысайық.

 *«Үркер»*№8* 2016

Айтулылар айтқан сөз

Ізгі ниетті адамның қай-қайсысы  да 

туған жерімен өзінің қандас туыстығын, 

өзінің жан-тәнімен байланысты екенін 

терең сезінеді. 

В.Г.Белинский

31

ӘЛІПБИ ТУРАЛЫ 

БІРЕР СӨЗ

Айтарым бар

Қазақстан  Республикасы  тəуелсіздігін 

алғаннан  бері  өз  əліпбиін  латынға  көшіру  ту-

ралы  сөз  қозғап  жүр.  Кейбіреулер  қолдап,  өз 

пікірлерін  білдірсе,  кейбіреулер  қалыс  қалып 

отыр.  Осы  күрделі  мəселеге  атүсті  қарамай 

жан-жақты  талқылап  барып,  шешім  қабылдау 

керек.Қазіргі  қолданыстағы  кириллица  қазақ 

тарихындағы төртінші əліпби. Бабаларымыздың 

өздері  қолданысқа  енгізген,  пайда  болғанына 

екі  жарым  мың  жылдан  астам  уақыт  болған 

байырғы  түркі  əліпбиінен  басқасының  бəрі, 

қазаққа күштеп енгізілгені баршаға мəлім. Бұл 

тарихи жағдайдың əсерінен болған əрекет. Араб 

жазуын  қазақ  даласына  ислам  таратушы  араб-

тар  əкелді.  Латын  жəне  кириллицаны  Кеңес 

уақытында енгізді. 

Халықтың əліпбиін өзгерту сол халықтың 

ана  тілін  білмеуіне,  рухани  есеңгіретуге, 

халықтық  болмысынан  айыруға,  мəңгүрт 

халыққа  айналдыруға  əкеп  соқтырды.  Осы  ту-

ралы Ахмет Байтұрсынұлы 1914 жылы айтқан. 

Осындай əрекеттердің тамыры тереңге бойлап, 

ана  тілімізді  жоғалтып  ала  жаздағанымыз  да 

бар.  Одан  арылу  да  оңайға  түсіп  тұрған  жоқ. 

Ана тіліміз туралы заң шығарсақ та əлі де ауыз 

толтырып  айтатындай  нəтиже  жоқ.  Бірінші 

орысша  жазып,  орысша  айтып,  содан  кейін 

ғана  мемлекеттік  тілге  жүгінеміз.  Өзіміздің 

жерімізде,  өз Отанымызда  өз ана тіліміз екінші 

деңгейде  қалып  тұр.  Мəтінді  аудару  кезінде 

мəтіннің түпнұсқадағы мағынасы жоғалып жа-

тады.

Əліпбиді ауыстыру өте күрделі. Мəселені 

шешу  былай  тұрсын,  қазақтар  əлі  күнге  дейін 

өзінің аты-жөнін қазақша жазуда ортақ пікірге 

келе алмай отыр. «Алдыңғы дөңгелек қайда бар-

са, соңғы дөңгелек солай барады» деген сөз бар. 

Ел  ардақтылары  есептелетін  белгілі  тұлғалар 

тегін «ОВ», «ЕВ» деп орысша жазудан танбай келе 

жатыр,  аты-жөндерін  орыс  халқының  өкілдері 

Сəуле ОРАЗБАЙ 

1975  жылы  Алматы  облысы  Каске-

лен  ауданында  туған.  1994-1998 жыл-

дары  Алматы  қаласындағы  əл-Фараби 

атындағы  Қазақ  ұлттық  университетінің 

филология 

факультетінде 

оқыған. 

Л.Н.Гумилев  атындағы  Еуразия  ұлттық  университетінің  фило-

логия  факультетінің  магистратура  бөлімін  тəмамдаған.  Аста-

на  қаласында  тұрады.  Қазақстан  Республикасы  Қорғаныс 

министрлігінде қызмет етеді. 

32

 *«Үркер»*№8* 2016

сияқты жазып жүрген қазақтар қаншама! Жал-

пы,  əліпбиді  ауыстырайық  деушілер  тарапы-

нан  небір  ойлар  айтылды,  əлі  де  айтылуда. 

Яғни,  басқа  əліпбиді  енгізуге,  атап  айтқанда 

оқулықтарды  сол  жазудың  əріптерімен  басып 

шығаруға,  ол  əліпбиді  пайдаланып  сабақ  бере 

алатын  мұғалімдерді  дайындауға,  сол  əліпби 

əріптерімен  қазақша  жазылған  компьютерлік 

бағдарламаларды  дайындауға  арналған  нақты 

жоспар жəне оны іске асыратын мамандар мен 

ақшалай қаражат қажет.Əліпбиді өзгерту, жаңа 

ғана тəй-тəй басып келе жатқан баладай мемле-

кетке үлкен ауыртпалық əкеледі. Нарыққа енді-

енді  бой  үйрете  бастаған  елге  «басқа  əліпбиге 

көшейік»  деп  айту,  буынсыз  жерге  пышақ 

ұрғанмен  бірдей.  Əліпбиді  өзгерту  мəселесі 

мемлекетте  тұратын  бүкіл  халықтың  саналық 

деңгейде бір мəмілеге келуін қажет етеді.

Əліпбиді ауыстыру мəселесі болашақтың 

еншісінде.  Ерте  ме,  кеш  пе  осы  мəселеге 

бүкілхалықтық  деңгей  жағдайында  жауап  бе-

руге  тура  келеді.  Сондықтан  осы  мəселеге 

дайындықты  бүгінгі  күннен  бастау  керек. 

Қазақ  тəуелсіз  мемлекеті  бар  жеке  ұлт.  Əлем 

тарихында  өзіндік  орны  бар  халық.  Өз  ата-

бабаларымыздың бізге мұра етіп қалдырған, төл 

əліпбиімізге  көшуге  дайындалу  жұмыстарын 

кешіктірмей,  мемлекеттік  деңгейде  жүргізу 

керек.  Осы  бір  күрделі  жұмысты  іске  асы-

ру  барысында  еврей  ұлтының  байырғы  жа-

зуы  ивритті  қалпына  келтірген  тəжірибесімен 

танысып,  солардың  тəжірибесін  қолданған 

жөн  сияқты.  Сондай-ақ  асығыстық  жасамай, 

төл  əліпбиімізге  көшуді  бастайтын  мезгілді 

анықтап  алу  қажет.  Алдымен  мемлекеттік 

деңгейде  бабаларымыздың  байырғы  жазуын 

бүкіл  халыққа  танымал  ету  мақсатында  іс-

шаралар жоспарын жасап, оны іске асыру қажет.

Содан кейін сол əліпби негізінде сабақ бере ала-

тын оқытушыларды жəне басқа да мамандарды 

дайындау,  өзіміздің  төл  əліпбиіміз  негізінде 

мектеп оқулықтары мен басқа да басылымдар-

ды басып шығаруды жолға қою керек. 

Айтулылар айтқан сөз

Кім көбірек біледі дегенді емес, кім 

жақсырақ біледі дегенді анықтауға тырысу 

керек. 

                                                                                                   М.Монтень 

33

СОҒАДЫ 

ЖҮРЕК

Проза

Мамырдың 

мамыражай 

күндерінің 

бірінде  сəскелік  сəтте  Жақан  үйінің  аула-

сында  кеше  кешкілік  пəйітте  базардан  əкеп 

отырғызған  гүлдері  мен  безендіргіш  бұтақ 

көшеттерінің  түптерін  қопсытып,  оларға  су 

құйып,  күйбеңдеп  жүрген-ді.  Зейнеткерлер 

қатарын  толықтырғанына  үш  айдан  бері  есік 

алдындағы бес-алты сотық жерін, жалпы, үйінің 

айналасын  қайта  құрылымдап  көркейтуді  ерте 

көктемнен қызу қолға алып еді. Бұрын өкіметтің 

жұмысы  деп  шапқылап  жүріп,  жеке  шаруа-

сымен  бір  мезгіл  болса  да  жүйелі  айналысуға 

мұршасы тимеді. Үйдің тірлігін балаларына тап-

сыратындай болған жоқ,  əдібұлыққа жеткен үш 

ұлы ұрымға,  екі қызы қырымға қонып,  бəрі де 

үйленіп, тұрмыс құрып, бірі Алматыда, келесісі 

Астанада,  кейбіреуі  басқа  қалада  дегендей,  əр 

жақта өз арбалаларын өздері сүйретіп, күндерін 

көріп жатыр. Ал зайыбы Бағиланың денсаулығы 

дімкəс, жүрегі қағады. «Маған сенің амандығың 

керек.  Екеуміздің  ас-суымызды  əзірлеуге 

жарағаның да жетеді» деп өзінен бес жыл бұрын 

құрметті  еңбек  демалысына  шыққан  жұбайын 

үйдің  күшке  түсер  шаруасына    араластырмай-

ды. Тұңғышы отбасымен жаңа елордаға көшерде 

жеті жастағы  үлкен ұлын бауырына басып, алып 

қалып  еді.  Сол  бопатай  бесінші  сыныпқа  барар 

кезде  «Көке,  апа,  айып  етпеңіздер.  Енді  өзіміз 

оқытайық. Бұл жақ қанша дегенмен биліктің көз 

алдындағы  орталық.  Ел  басшылығына  жақын 

жердегі  жағдай  да,  тəртіп  те,  сана  да  қашанда 

жақсы,  тіпті  жоғары  емес  пе.  Осындағы  мықты 

мектептердің  біріне  береміз. «Провинциялық» 

деңгейде қалмай, озық білім алып шықсын» деп, 

ата-əжесіне көзайым болып, əжептəуір қолқанат 

болып    жүрген  баланы  алды  да  кетті.  Олардың 

бұл ниеттерін көңілдері қаламаса да, қарсы уəж 

айтып  қайтсін,  перзент  солардікі,  болашақтағы 

тағдырын қамдастыруды қалай кесіп-пішетін де 

өзінің əкесі мен шешесі. Содан «жарайды, жолы 

болып,  бағы  жансын»  деуден  əріге  аспай,  іш 

дерті іштерінде, дымдары шықпай қала беріп еді. 

Көнбеске  шара  қайсы.  Қазір  заман  бөлек.  Жас-

тар  өз  білгенімен  жүреді,  өз  дегендерін  істейді.  

Жоралғыға  салып,  белден  баспақ  болсаң,  бет-

тен  қағып  тастауы  бек  мүмкін.  Айтқаныңды 

Жеңіс БАҺАДҮР

Əңгіме

34

 *«Үркер»*№8* 2016

тыңдамағасын,  босқа  əуре  болып  қажеті  не. 

Қайта  кешірім  сұрап,  алдарынан  өткеніне  де 

шүкір.

Қолдарында өсіп, қуаныштарына айналған 

сол  жаман  неме  Астанаға  ауысқалы  көңілдері 

кəдімгідей  қоңылтақсып  қалған  қос  зейнеткер 

Жақан  мен  Бағила  бір-біріне  демеу  болып,  бес 

бөлмелі  хан  сарайындай  далиған  үйде  екеу-

ден екеу  бір-біріне арқа сүйеп, өз тіршіліктерін 

өздері  күйттеп  тұрып  жатыр.  Отағасының  бұл 

күнгі  басты  ермегі – сыртқы  дүниеден    биік 

тас  қорғанмен  қоршалып  бөлінген  даңғарадай 

үйінің  доланында ертелі-кеш қыбырлап,  гүлдің 

түр-түрін егу, бірді-екі жеміс ағаштарын баптау, 

көкмайса алаңын арам шөптен аршу. Отанасының 

əзірлеген  ертеңгі,  түскі  шай-суынан  кейін  бір 

уақ  газет-журнал  оқып, «саяси  сауатын»  аз-кем 

жетілдіріп алады да, күндізгі көп уақытын тыста 

өткізеді.Теледидарды  негізінен  кешкі  астарын 

ішіп болғаннан соң əйелімен қосылып қарайды. 

Рас,  Алматыдағы,  Астанадағы,  Талды-

қорғандағы  ұлдары «Үйді қимасаңыздар, жалға 

беріңіздер де, бізбен бірге тұрыңыздар» деп ата-

анасына қолқа салды. Бірақ, əкесі «Əзірге жерге 

қарап қалған жайымыз жоқ. Оның үстіне өнген-

өскен  қарашаңырақтарың.  Сыртта  қанша  жай-

лы, тамаша өмір сүріп жатырмыз дегендеріңмен 

туған елін сағынбайтын жан жоқ шығар. Кіндік 

қандарың тамып, кірлеріңді жуған жерге, ағайын-

туғанға  келген  кездеріңде  түсетін,  емін-еркін 

аунап-қунайтын  бір  үйлерің  тұруы  керек  емес 

пе. Ау, сонда бұл дап-дайын үй болып тұрмай ма! 

Бəлкім,  біреуіңе  түбінде  туған  еліңе  түпкілікті 

оралуға  дəм-тұз  жазып  қалар.  Тап  қазір  бізді 

қаншама  жыл  табан  тіреген    топырағымыздан, 

қарашаңырақтан  қозғап  əуре  болмаңдар»  деп, 

көшу мəселесіне нүкте қойғандай еді.

                                                

***

Бауды баптаудың қызығына қатты беріліп 

кетіпті,  біреудің  темір  қақпаны  саусақпен  шер-

кендей  тықылдатып  тұрғанын  кейін  барып 

аңдады.  Қартайғанда  құлақ  құрғыр  дыбысты 

бəлкім, қағыс шалды ма деп, зейінін қайтара қадап 

еді, дарбазаны əлдекім үздік-создық  тырс-тырс 

ұрғылағанына  көзі  жетті.  Іштен  əйелі  шығып, 

ашатын шығар деген дəмемен есікке қайта-қайта 

көз тастап алаңдап еді, ол да естімеген-ау шама-

сы, үй жақ тым-тырыс. Жұбайы ортаңғы бөлмеде 

теледидарды  ермек етіп отырған болар-ау, сірə. 

Шыны  керек,  жұмыс  істеп  жүріп, 

шашыраған  судан,  жұлған  арам  шөптің 

тамырындағы шым топырағынан жұққан лайдан 

үсті-басы сағалданған соң келіп тұрған адамның 

алдында  көрінуге  ыңғайсызданып  еді. «Бірақ 

кім  болса  да  көп  күттіріп  қою  жарамас.  Өзім-

ақ  барайын»  деп,  асығыс    шая  салған  қолын 

киімдеріне жүре сүйкей сүртіп, дарбазаға қарай 

беттеді.  

Күндіз  ішінен  өмірі  ілініп  көрмеген 

қақпаны ашып еді, арғы жағынан бейтаныс боз-

баланы көрді. Бұрын жолықтырмаған көкөрімге 

əдепкіде сүйсіне көз тігіп үнсіз тұрып қалыпты. 

Осы  заманғы  жастарға  лайық  үлгімен  жинақы, 

əдемі  киінген,  бойы  сұңғақ,  шашын  қысқа 

қидырған, қара қасы қалың, түбіт мұрт, қарағанға 

көз тойдырғандай көрікті жас түлек. Елден ерек, 

алтын асықтай екен.

--Сəлеметсіз  бе?  Маған  Жақан  аға  ке-

рек  еді,-  деп  өндірдей  жігіт  соншалықты 

биязылықпен  ізет  сақтап,  тіл  қатқанда  барып 

ұйқысынан оянғандай əнтек селк етті.

--Иə...  иə...  менмін...  Мен  Жақанмын.  Кел, 

айналайын.  Ішке  кір,-  деп  жас  ұланның  алпыс-

тан  асқан  бұны  аға  атап,  басын  ие  амандасқан 

сыпайылығына,  инабаттылығына  ет-жүрегі 

елжіреді.

--Сіз  мені,  əрине,  танымайсыз,  аға. 

Бұрын  мені  еш  жерде,  ешқашан  да  көрмегенсіз. 

Сондықтан 

маған 

таңданып 

қарауыңыз 

заңдылық.  Есімім – Ақберен.  Қостанайдан 

келдім. Менің келуімнің себебі..,.- деп əңгімесін 

бастай берген қонақтың сөзін бөлген Жақан:

--Жүре 

ғой, 

қарғам. 

Үйге 

кіріп 

сөйлесейік. Қазақ  емеспіз бе? Мейманды сырт-

тан  жібергеніміз  жараспас.  Қысылма.  Қане, 

табалдырықтан  бері  атта.  Ішке  өт,  шырағым, - 

деп  отағасы  бəйек  болып,  баланы  қолтығынан 

35

жүктеу/скачать 2,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: