Рыммен келгенмін. Шомылғанбыз, күнге қыз- дырынғанбыз! Өте тамаша болып еді
жүктеу/скачать 1,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Б а с т а у ш ы .
Қ а т ы н а с у ш ы л а р : А я з А т а А қ ш а қ а р Б а с т а у ш ы М ы с т а н к е м п і р А л д а р К ө с е м е н б а л а л а р Сахнаның төрінде — қысқы орман көрінісі. Ол қазақтың халық ертегілерінің негізінде салынған суреттермен безендірілген. Ортада — үлкен де әсем елка. Ол түрліше ойыншықтар, ою-өрнектермен көркемделген. Музыка ойнап тұрады. Б а л а л а р екі-екіден сап түзеп, сахнаға шығады. Олар ортада тұрған елканы айнала қоршап, дөңгелене тұрады. Ән-күй тоқтайды. Шымылдық ашыл- ғанда, сахнаның бұрышында Бастаушы отырады. Б а с т а у ш ы. Ақ киімді, денелі, ақ сақалды, Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды. Үсті-басы ақ қырау, түсі суық, Басқан жері сықырлап, келіп қалды... Осы кезде қолында ұстаған көсеуі бар, үсті-басы алба- ж ұ л б а Мыстан кемпір күтпеген жерден шыға келеді. Ж а н - ж а ғ ы н а а л а қ - ж ұ л а қ көз тастайды. 22 М ы с т а н (Бастаушыға). Қателесесің, ба- лақай! Олай емес! Тіпті де олай емес! Елкаға қатысуға менің де қ а қ ы м бар. Мә, көр, нан- басан, рұқсат қағазымды. (Өзіне-өзі.) Осыдан кештеріңді бұзып кетпесем, Мыстан атым құ- рысын! Мыстан кемпір қ алтасына н бір ж а п ы р а қ қ ағазд ы суырып алып, Бастаушының дәл көз алдына апарып, сілкілей бастайды, бірақ қолына бермейді, одан шегініп кетеді де, алқа-қотан тұрған балаларға көрсеткен бо- лады.
Б а с т а у ш ы. Ж а р а й д ы енді, қойсаңшы, Мыстан кемпір! Біз саған сенеміз. М ы с т а н. Сенесіңдер ме? Онда ж а қ с ы болды. Ал, балалар, мен сендерге сәлем-сау- қ а т әкелдім. Айтыңдаршы, кәне, хайуанат- тарды ж а қ с ы көресіңдер ме? (Өзіне-өзі.) Көрсетермін мен сендерге сыйлықты!.. Б а л а л а р (барлығы). Иә. Мыстан (оң қолын құлағына тосып). Естімей тұрмын. Не дедіңдер? Хайуанаттарды ж а қ с ы көресіңдер ме деймін мен сендерге! Б а л а л а р (барлығы). Иә, иә! М ы с т а н. Онда мен қазір хайуанаттарды шақырамын. (Қос қолымен аузын тосады.) Б а с т а у ш ы. Мыстан, тоқтай тұр. Сен қ анда й хайуанаттард ы ша қ ырма қ сың ? Олар - дың жыртқыштары ма, әлде жуастары ма? М ы с т а н. Иә! Иә! Мен сияқты кемпір- лердің хайуандары қандай болушы еді? Бәрі де өзі сияқты ығай-сығайлар. Мәселен, қойға шабатын аш бөрілер, қамбаның ж а у ы — қап- тесерлер, тырнақты тарғыл мысықтар... Б а с т а у ш ы (зілмен). Ә, солай де. Аң- дардың небір жыртқыштарын таңдап алыпсың ғой. Ал, оларыңды тамақтандырып па едің? 23
М ы с т а н (ашуланып). Сен өзің немене, мені мазақтап тұрғаннан саумысың? Мына қ а қ а ғ а н қ атт ы аязд а мен оларғ а азы қ т ы қай- дан табамын? Неде болса, көресіңдер, шыдай- сыңдар. Бәрі шетінен аш, қаһарлы, дүлей!
Б а с т а у ш ы . Ж о қ , болмайды, Мыстан кемпір! Ондай ж ы р т қ ы ш т а р б а л а л а р ғ а арнал- ған сәлем-сауқаттарды жеп қояды. М ы с т а н. Өкінішті-ақ! Б а л а л а р д ы риза етуге соншама тырысып бағып едім. Міне, ен- ді менің сәлем-сауқаттарым ж а р а м с ы з болып шықты. (Өзіне-өзі.) Қап, бұл қулығым өтпей қ алды . Енді басқасын ойлап табайын... Б а с т а у ш ы. Сен оған ренжіме! Кел, одан да басқа бір нәрсені ойлап табайық. Мәселен, б а л а л а р ертегі тыңдауды өте ұната- ды. Одан да сен оларға ертегі айтып бер. Бәлкім, сен ертегіні өте көп білетін боларсың. М ы с т а н. Ертегі дейсің бе? (Қуанып ке-
Ерте, ерте, ертеде, Ешкі жүні бөртеде... Қ ырғауы л жүн і қ ызылда , Құйрық жүн і ұ зында . Күлмесхан деген қыз бопты, Үсті-басы мұз бопты... Е, мен несіне айтып отырмын. Одан да мен сендерді ертегілер еліне апарып, өздеріңді сол ертегілердің кейіпкерлеріне айналдырып жібермеймін бе? Сиқырлау мен дуалау қо- лымнан келеді ғой, әйтеуір. (Өзіне-өзі.) Әри- не, ж а м а н д ы қ ж а қ қ а қарай. Б а с т а у ш ы. Жарайды... Бірақ тым қор- қ ынышт ы болмасын! 24
М ы с т а н . Қорықпа, қарағым. Ж а л м а у ы з кемпірлер мен а ж д а һ а ж ы л а н д а р баяғыда-ақ құрып біткен. Ертегі былай басталады... (Ой-
мен сендерді сиқырлап, көздеріңді байлаған- ша, балалар тыныш тұрсын. (Мыстан кемпір
басталады, аздап күте тұрыңдар! (Мырс-мырс күліп, сахнадан шығып кетеді.) Осы кезде сахнаға а р қ а с ы н д а қабы, бір қолында аса т а я ғ ы бар Аяз ата кіреді, ол өз сонынан А қ ш а қ а р д ы еріксіз ертіп келе ж а т қ а н тәрізді. Өйткені А қ ш а қ а р сахнаға кіргісі келмей, тартыншақтап, шегіншектей береді, ж ы л а й бастайды. Аяз ата Б а с т а у ш ы н ы ң қасына келіп, қабын ж е р г е қояды, аса таяғын қолына а л а д ы . Сахнадағы б а л а л а р д ы ң назары соларға а у а д ы . А қ ш а қ а р (жылап). Бармай-мын. Көр- мей-мін. Үйге қай-та-мын! А я з а т а (таңданып). Балам, саған не болды? Ауырып қалған жоқсың ба, өзің? А қ ш а қ а р (кемсеңдеп). Ауырған ж о қ - пын! Ауырған жоқпын дедім ғой. Менің еш- қ айд а барғым келмейді. (Жалынып.) Үйге қ айтайыншы ! А я з а т а. Не деп тұрсың, сен өзің? Біз мына мерекеге келіп тұрмыз ғой. (Балаларға қарап.) Амансызда р ма, балалар ! Б а л а л а р (барлығы). Сәлеметсіздер ме, Аяз ата! А я з а т а (Ақшақарға.) Сәлемдес, қ ы - зым!
25 А қ ш а қ а р. Сәлемдескім келмейді. (Жы- лайды.) Сен мені мұнда неге алып келдің? Б ұ л ж е р — көңілсіз... А я з а т а. Міне, бұл жерді қ а з і р екеуміз көңілді етеміз. Ал, б а л а л а р , кәне, бәрің қо- сылып, менің ж а қ с ы көретін бір әнімді айтып жіберіңдерші, сөйтіп, мына А қ ш а қ а р д ы көңіл- дендіріп а л а й ы қ . (Балалар бәрі
Қы-
зым, саған не болған? Қүлмейсің де, күлімсі- ремейсің де? А қ ш а қ а р өксіп-өксіп ж ы л а й д ы , қолымен бетін ж а б а д ы . Б а с т а у ш ы. Аяз ата, айтыңызшы, Ақ- ш а қ а р ғ а не болды? А я з а т а. Не болғанын өзім де білмей- мін, б а л а м . Біз сендерге келейік деп, ж и н а л - ған едік. Әу баста көңілді еді, күліп-ойнап ж ү р г е н . Сендерге арнап ж а ң а бір өлең де ай- тып бермек те болған. Ол осында ж а қ ы н д а й бергенде, сүрініп қ а л ы п , ж ы л а п жіберді. Мі- не, содан бастап, А қ ш а қ а р емес, ертегілерде а й т ы л а т ы н қ а й д а ғ ы бір Қ ү л м е с қыз болып ш ы ғ а келді. Б а с т а у ш ы (жұлып алғандай). Аяз ата, т о қ т а й тұршы!.. Ж а ң а ғана осы ж е р д е Мыстан кемпір болып, төңіректі д у а л а п кеткен-ді. Бізді ертегілер еліне а й н а л д ы р м а қ болған-ды... А я з а т а (үрейленіп). Не дейсің? Мыс- т а н кемпір дейсің бе? Ол мұнда қ а й д а н ж ү р ? Ай -ай-ай! Қ а л а й ш а , сендер оны а р а л а р ы ң а ж і б е р і п а л д ы ң д а р ! Оның осы у а қ ы т қ а дейін а д а м д а р ғ а ж а с а ғ а н ж а м а н д ы ғ ы а з болып п а 26
еді?!- Оның с и қ ы р л ы ғ ы н а қ а л а й ж о л беріп жүрсіҢДер? Б а с т а у ш ы . О л бізге: «Мерекеге қаты- суға еркім бар, р ұ қ с а т ы м бар», — деп, қ а с а - р ы с ы п м ұ р ы п а л д ы емес пе. « Р ұ қ с а т қ а ғ а з ы м да бар», — деді ғой... А я з а т а (таңданып). Мыстан кемпірдің бе? Оған рұқсат қ а ғ а з д ы кім береді? Алдап кеткен ғой, түге, сендерді... 0, п ә т ш а ғ а р ! Ал, сендерді ол қ а л а й ш а сиқырлап ж ү р ? Б а с т а у ш ы. Біздерді ертегілер еліне ай- налдырып, Күлмесхан п а т ш а л ы ғ ы н а а п а р м а қ болды ғой. Солай емес пе, б а л а л а р ? Б а л а л а р (барлығы). Иә, иә! А я з а т а (күрсініп). Солай еді десеңдер- ші! Оһ, оңбаған, М ы с т а н н ы ң б а р м а й т ы н жері, баспайтын тауы ж о қ . Мына А қ ш а қ а р д ы Күл- мес қызға а й н а л д ы р ы п кеткен дәл соның өзі болды ғой. Б а с т а у ш ы . Солай, б а л а л а р ! М е й р а м - ның басын бүлдіріп а л ғ а н өзіміз екен. Д е м е к , оны түзетуге тиісті де — өзіміз! А қ ш а қ а р д ы Мыстан кемпірдің а р б а у ы н а н а з а т етіп, дуа- сынан аршып алу үшін, біз оны қайткен күнде де күлдіруіміз керек. Сонда ол Күлмес қ ы з д а н қ а й т а д а н А қ ш а қ а р ғ а а й н а л а д ы . С а х н а д а күлдіргі би (мәселен, «Аю биі») ойналады. Б а л а л а р : «Бір, екі, үш, А қ ш а қ а р , күлімде! Бір, екі, үш, А қ ш а қ а р , би биле!» — деген сөздерді қосылып айтады. Төрт-бес бала ортаға шығып, аюға ұқсап қ о р б а ң д а п , қ и к а ң - қ и қ а ң етіп билей жөнеледі . Б і р а қ А қ ш а қ а р күл- мейді.
А я з а т а. Бәлкім, бізге орман перілері көмекке келер. Немесе күлдіргіш клоундар биге шығар. Әлде көңілді бір өлең оқып, ән ш ы р қ а п жіберсек пе екен? (Үш-төрт бала ор- 27
таға шығып, бірінен соң бірі кезекпен жырық құлақты қоян, маймақ аяқты аю, қу түлкі туралы өлеңдер оқиды. Мұнан кейін барлық балалар қосылып «Елка жыры», «Костер жы- ры», «Октябряттар өлеңі», «Пионер жыры» сияқты өлеңдер орындайды. Сондай-ақ, Қоян, Түлкі, Аю, Теңізші т. б. болып би билейді. Топ алдына шығып, өлең айтып, би билеп, көзге түскен бірнеше жас өнерпаздарға Аяз ата мен Бастаушы сыйлық тапсырады, ойын- шық, конфет үлестіреді.) Дегенмен, біздің бұл ісімізден ештеңе шығатын көрінбейді. Ақша- қ арды ң қабағы ашыла р емес. Енді не істей- міз?
Б а с т а у ш ы. Осы біз Алдар Көсені кө- мекке шақырсақ қайтеді? Ол толып ж а т қ а н пері-диюлармен, жын-шайтандармен таныс әрі жолдас қой. Мүмкін, солар бірдеңе етіп көмектесер. А я з а т а. Д ұ р ы с айтасың. Жігіт екенсің! Тауып кеттің! Ал, кел, балалар, бәріміз бірі- гіп Алдар Көсені шақырайық. ( Қ о л ы н д а ғ ы аса таяғымен жерді салып-салып қалады.) Ей, ә л е м н і ң қ ұ с т а р ы , Д ү н и е кезіп ұш, кәні! Х а й у а н біткен, б а р ы ң д а р , Ш а р т а р а п қ а ш а б ы ң д а р ! Әлемге ж а р с а л ы ң д а р , А л д а р д ы іздеп т а б ы ң д а р ! Кешікпесін, тездетсін, Осы ж е р г е тез ж е т с і н !
С ы р т т а н қ ұ с т а р д ы ң с а ң қ ы л д а ғ а н үні, а ң д а р д ы ң а р с ы л - д а ғ а н д а у ы с т а р ы естіледі. Есіктен ш а й т а н а р б а ғ а мінген А л д а р Көсе көрінеді. О л а р б а үстінде с ы б ы з ғ ы с ы н ой- 28 н а п о т ы р а д ы . Ш а й т а н а р б а е л к а н ы бір а й н а л ы п ш ы ғ ы п , с а х н а н ы ң екінші шетіне т о қ т а й д ы . А л д а р Көсе о й ы н ы н т о қ т а т ы п , к ө п ш і л і к к е басын иіп, сәлем береді. А л д а р К ө с е (көңілді). Көңілді кешке қатысушыларға — бір сәлем! Аяз ата мен онын немересі — А қ ш а қ а р ғ а мың сәлем. Ай- көк! Ай КӨК! (Әндетіп отырып, арбадан секіріп түседі.) Аяз ата, мені неге іздеттіңіз, не үшін шақырттыңыз? А я з а т а. О, бауырым менің! Боздағым менің! Сен баяғы қалпыңнан әлі өзгермепсің ғой. Өз аяғыңмен жүрмей, шайтанды жегіп апсың. (Сонсоң түнеріп.) Сені шақыртқан себебім мынау еді... (Қолымен Ақшақарды
қ айғ ы басып, қасірет тартып кетті. Айт қ а н тілді алмайды. Қыңыр тартып, қисық басады. Мұны әлгі Мыстан кемпір дуалап кетіпті. Енді оны тек күлкімен ғана ж а з ы п алуға болады. Сондықтан оны күлдіру керек дейді. Алдаржан, осыған дәру сенің қолыңнан кел- месе, басқамыз күлдіре алмай қойдық. А л д а р Көсе (қиналып). Бұл — қиын мәселе. Бір менің қолымнан түк те келмейді. Бұған мына б а л а л а р д ы ң көмегі керек?.. Б а с т а у ш ы. Көмектесеміз. Солай емес де, балалар?.. Б а л а л а р (барлығы). Иә, иә! Көмекте- семіз. А л д а р К ө с е (балаларға «Аяққа қап киіп жүгіру» ойынын түсіндіреді. Сонсоң Ақ- шақарға қарап). Ал, сен, Ақшақар, арбаның үстіне шығып алып, қ а р а да отыр. Сонда са- ған бәрі де анық көрінеді.
29
үш-төрт бала жығылып-сүрініп сахнаға шыға- ды. Ойынның арт жағынан оған Алдар Көсенің өзі де араласып кетеді. Балалардың, әсіресе, Алдар Көсенің қалт-қүлт етіп жүргенін көріп, балалар мәз болады, барлығы да сықылықтап күледі. Тек Ақшақар ғана күлмейді.) Қ алай , ойынымыз саған ұнады ма? (Ақшақардың жү-
өзіннің де ойнағын келер? А қ ш а қ а р. Иә, ойнағым келеді. Осы кезде ж а с ы р ы н келіп а р б а н ы ң астында тығылып отырған Мыстан кемпір А қ ш а қ а р ғ а : « Ж о қ ! Ж о қ ! » — деп сыбырлайды. А л д а р К ө с е (түксиіп). Бұл кім, сы- бырлап тұрған? Не дейді өзі? Б а л а л а р (жарыса). Мыстан кемпір, Мыстан кемпір! А л д а р К ө с е (жұлып алғандай). Қай- да ол?
Б а р л ы ғ ы (қосылып). Арбаның астында тығылып отыр. А л д а р К ө с е . О , патшағар! Жүрмейтін жері жоқ оның. Иненің көзінен де өтіп кетеді! 0, албасты, қайдасың? Ш ы қ бері! Ш ы қ дей- мін мен саған! (Балаларға қарап.) Бәлкім, сендер қателескен боларсыңдар, б а л а л а р ? Б а р л ы ғ ы (қосылып). Жо-қ! Ж о - қ ! А л д а р Көсе енді б а л а л а р ғ а «Қораз» деген ойынның тәртібін түсіндіре бастайды. Ақ бормен ортадан шенбер (дөңгелек) сызылады. Оның ішіне екі о қ у ш ы кіріп алып, бір-біріне қ а р а м а - қ а р с ы тұрады. Сонан соң бір а я қ т а р ы н көтеріп алып, екінші а я қ т а р ы м е н ғана ж е р басып жүреді де, бірін-бірі иықтарымен итерісіп, бірін- бірі шеңберден итеріп шығаруға тырысады. Ойын екі-үш рет к а й т а л а н а д ы . Ойынның соңғы кезінде оған А л д а р 30 Көсе де араласып кетеді. Бір кішкене баламен ойнап, жығылып, жеңіліп қалады. Мұны көрген б а л а л а р мәз- мейрам болып күледі. А л д а р К ө с е (Ақшақарға). Қалай, қы- зық па?
А қ ш а қ а р . Қ ызы қ ! (Арбаның астында отырған Мыстан кемпір тағы да «Қызық емес!» — деп сыбырлайды. Мұны естіген Ақ- шақар да соны қайталайды.) А л д а р К ө с е . Сенің қай сөзіңе сенеміз? Біресе «қызық» дейсің, біресе «жоқ» дейсің? Б а л а л а р (Мыстан кемпірді қолдарымен нұсқап көрсетіп, шулап). Мыстан! Мыстан! Ақшақарға сыбырлап тұрған Мыстан кемпір!.. Алдар Көсе а р б а ғ а ж а қ ы н д а п келіп, оның үстін қ а - райды, сонсоң астына үніледі. Онда тығылып ж а т қ а н Мыстан кемпірді, қ о л ы н д а ғ ы көсеуімен қоса ұстап а л а - ды. Екеуі алыса кетеді. Сахна іші айғай-шу, а з а н - қ а з а н болады. А қ ш а қ а р а р б а д а н секіріп түсіп, Аяз атаның қ асын а барады . А л д а р Көс е Мыста н кемпірді желке - леп, ортаға алып шығады. М ы с т а н к е м п і р (қарысып). Ж о - қ , жо-қ! Бәрібір, А қ ш а қ а р күлмейді! Бәрібір, менің тілегенімдей, сендердің мейрамдарың қызықсыз, көңілсіз өтеді!.. А л д а р К ө с е (жекіріп). О , оңбаған Мыстан! Ойлайтының — арамдық, істейті- нің — ж а м а н д ы қ ! Бәрібір, сенің дегенің бол- майды. Ж а у ы з д ы қ т ы ауыздықтаймыз. Кәне, көріп тұрайық, кімнің сиқыры басым, дуасы күшті екен! Алдар Көсе қолына гармонь алып, «Би» күйін тарта бастайды. Мыстан кемпірдің сол сәтте қ о л ы н а н көсеуі түсіп кетеді де, езі қ и қ а ң - қ и қ а ң етіп билей жөнеледі. Оның биі б а л а л а р д ы ң күлкісін келтіреді. Ол. өте тез, 31
өте шапшаң билейді де, тез ш а р ш а п , алқынып қала- д ы . Сонсоң Алдар Көседен оның а қ ы р ы н ы р а қ , б а я у л а у ойнауын өтінеді. М ы с т а н к е м п і р (жалынып). Алдар Көсе — күнім, жаным! Босатшы мені. Өмір б а қ и ұмытпайын. Құлың болайын. Бұдан бы- л а й ешкімді де сиқырламаймын, дуаламай- мын...
А л д а р К ө с е . Біз оны мына балалар- д а н сұрайық. Олар бұған қалай қарайды екен? О л а р не десе, сол болады. Ал, балалар, қ а л а й қ арайсыңдар ? Мыстан кемпірді босатып жібе- рейік пе, әлде... Б а л а л а р. Ж о қ , босатуға болмайды. Т а ғ ы да билей түссін. Би ж а л ғ а с а береді. Мыстан кемпір зорға билеп жүріп, б а л а л а р ғ а ж а л ы н а д ы . Өзінін әлсіз, ауру, кәрі кемпір екенін айтып, өзін аяуды, босатуды өтінеді. «Би» күйі одан сайын күшейе, ш а п ш а н д а т ы л а береді.. Бір кезде бидің екпініне шыдай алмай, Мыстан кемпір қ ұ л а п тү- седі. Құлап жатып, аяқ-қолын ербендетеді. Мұны көр- ген А қ ш а қ а р еріксіз езу тартып, күлімсірей бастайды, сонсон сықылықтап, қатты күліп жібереді. Осы кезде елканың ш а м д а р ы ж а ғ ы л а д ы . Алдар Көсе тартып отырған «Би» күйін т о қ т а т а д ы . Мыстан кемпір орны- нан атып тұрып, көсеуді ат қылып мініп алып, сахнадан шауып шығып кетеді. Б а л а л а р оны «кет», «бар», «жө- нел», «жоғал!» деген сөздермен айғайлап шығарып салады. А я з а т а (Ақшақарға). Балам! (Құшақ- тап бетінен сүйеді, сон-соң балаларға қарап). Б а л а л а р , А қ ш а қ а р күле бастады. Алдар Көсе, саған көп-көп рахмет! Мыстан кемпірдің қ астандығына н біздің мерекемізді қорғап қ ал - дың. Сөйтіп, барлығымызға қуаныш әкелдің, ж а қ с ы л ы қ жасадың. Көсегең көгеріп, көрпең ұлғайсын. Б а л а л а р , Алда р Көсеге рахмет ай- тыңдар.
32 Б а л а л а р. Алдар аға, сізге көп-көп рах- мет! (Алдар Көсе қолын кеудесіне қойып, ба-
Аяз а т а . Ал, Алдар, не тілегің бар, сұ- рай бер,бәрін орындаймын! А л д а р К ө с е . Барлығын д а ма? А я з а т а. Барлығын да орындаймын. А л д а р К ө с е . Олай болса, барлық жұртқа ж а р л ы қ бер: бұдан былай мені ешкім Алдар деген атыма қарап, «Суайт!» екен деп, кемсітпейтін болсын! Өйткені мен әрқашан әділдік үшін, шындық үшін күресемін. Ж ұ р т - шылыққа тек ж а қ с ы л ы қ жасаймын. Алдаған- да да, біреуге ж а қ с ы л ы қ ж а с а у үшін алдай- мын. Бірақ онымнан адал адамдарға еш зиян келмейді. А я з а т а. Ж а р а й д ы , жақсы. Солай бол- сын. (Алдар Көсеге қарап.) Бұдан былай сені ешкім де кемсітпейтін болады. (Балаларға
Б а л а л а р (барлығы). Солай, ата, солай! (Барлығы қол шапалақтайды.) А я з а т а. Демек, келістік. Бұл бір. Екін- шіден, Алдар Көсенің екінші есімін «Жақсы- лық» қояйық». Б ұ д а н былай кейде оны « Ж а қ - сылық» деп те атайық. Бұған қ а л а й қарай- сыңдар, балалар? Б а л а л а р (барлығы,
дұ-рыс! Ж а қ с ы л ы қ болсын! Ж а қ с ы л ы қ бол- сын! А я з а т а. Демек, бұған да келістік. (Ал- дар Көсеге қарап.) Бұдан былай қарай сенің екінші атың Ж а қ с ы л ы қ болады. (Балалар ду қол шапалақтайды, Алдар Қөсе құптағандай, кеудесіне қолын қойып, басын иеді. Аяз ата балаларға.) Ал енді Ж а қ с ы л ы қ т ы ң құрметіне 33
бәріміз күмбірлете күй төгіп, асқақтата ән шырқап, мың бұрала би билеп береміз. Бұл әрі Ж а ң а жылға деген тартуымыз болсын.
Балалар, бүгін, бұл кеште, Өте жақсы ойнадық. Көп нәрсені ап еске, Көп нәрсені ойладық. Бұзбақ болған бұл кешті, Қуып шығып Мыстанды, Жеңіс тойын тойладық. Зұлымдыққа шек те бар, Алынар одан кек те бар. Ж а қ с ы л ы қ дәйім жеңеді, — Балалар, мұны жаттап ал! А я з а т а. Б а л а л а р , сендердің бұл Ж а ң а жылда да ж а қ с ы оқып, тәртіпті болып, ж а ң а жеңістерге жетулеріңе тілектеспіз. Б а л а л а р (қосылып). Рахмет! Рахмет! (Қол шапалақтау.) Рахмет! Рахмет! (Қол шапалақтау.) А я з а т а. Б а л а л а р , жауыздықтың ауыз- дықталып, ж а қ с ы л ы қ т ы ң жеңісі үшін күреске әрқашан әзір болыңдар! 34 Б а л а л а р (барлығы салют беріп). Әр- қ ашанд а әзірміз! Аяз ата, Алдар Көсе, Ақшақар арбаны жетектеп, сах- надан шығады. Б а л а л а р оларды ұзақ қол шапалақтап шығарып салады. Шымылдық Адалдық пен арамдық Қ а т ы н а с у ш ы л а р : Н ұ р л а н Н ұ р ы м — 7—8-класс оқушылары. Н а з г ү л Пионер бөлмесі. Онда стол, бірнеше орындық және тумбочка орналасқан. Тумбочканың үстінде телефон тұр.
Сахнаға Нұрым мен Назгүл шығады. Нұрым (мұрнын шүйіріп, менсінбей). Ей, сен футболдан не түсінуші едің? Бұл — ұл балалардың ойыны ғой. Қыздар одан не ұға- ды ғой дейсің!.. Н а з г ү л (кекетіп). Сен де футболшы бо- ла қалған екенсің! Н ұ р ы м . Кім көрінгенді команда капи- таны етіп коймайды ғой. (Мақтанып.) Ал мен болсам — (оң
манда капитанымын! Н а з г ү л . М а қ т а н ш а қ ! Сені командаға капитан етіп қойған адам мүлде қателескен. Допты түсіну үшін — көп ақылдың керегі жоқ. 35
Н ұ р ы м (шамданып). Ей, ей! Сен қыз, байқап сөйле! Н а з г ү л . Байқайтын түгі де жоқ. Ал, се- нің ойлануың керек. Футбол ойнаған, әрине, ж а м а н емес. Шынығасың, ширығасың деген- дей. Б і р а қ оқуды да ұмытпауың керек. Адам- дар ең алдымен өздерінің негізгі жұмысын бітіріп алғаннан кейін барып, спортпен ай- налысады, онда да шынығу, тынығу үшін шұ- ғылданады. Ал сен болсаң, негізгі жұмысты былай қойып, б а р л ы қ уақытыңды футболға кетіресің. Айтшы, дұрыс па осың? Н ұ р ы м (қиналып). Сен түсінсеңші ме- ні. Маған қандай жауапкершілік жүктеліп отырғанын сезесің бе сен? Мен ж а й ғана, қ атардағы , қ арапайы м футболшы емес- пін, мен — капитанмын ғой. (Маңызданып). Мен — команда үшін ж а у а п беремін. Мен — мектептің намысын қорғаймын ғой. Н а з г ү л (күйіп кетіп). Күнделік дәпте- ріңді екілік пен үштік басып кетсе, қайдағы намыс! Н ұ р ы м (мойындап). Ж а р а й д ы , мен үшін қ а м жемей-а қ қой. Тоқсанның аяғына дейін жөндеп аламын. Н а з г ү л. Біз сенің уәдеңнің құнын ж а қ - сы білеміз. Н ұ р ы м. Өткен тоқсанды айтып тұрсың ғой.
Н а з г ү л . Әрине, соны айтамын. Есептен алған екілігің сол қалпында түзелмей қалды. Сонда да уәде беріп едің ғой. «Түзетем», «түзетем» деп, өңешің үзілгенше айғайлап едің. Ей, сені қойшы! Н ұ р ы м. Өткенді еске алып қайтесің? Қ ы с күндері мы қ та п қ олғ а аламын. Қ ыст ы
36 күні футбол ойнамайды. Оны өзің де білесің ғой. Н а з г ү л . Онда шаңғы, коньки, хоккей басталады. Н ұ р ы м. Оның есесіне бүкіл сыйлықтар мен бәйгелерді, кубоктар мен приздерді өзі- міздің 7-класқа алып беремін. Сол еңбегім үшін маған көп нәрседен жеңілдік ж а с а л у ғ а тиіс, кешіруі керек. Н а з г ү л. Сен солай ойлайсың ба? Ж о қ , достым, ешқандай да жеңілдік ж а с а л м а й д ы , кешірілмейді де. Н ұ р ы м. Ертең Нұрланның командасы- мен ойнаймыз. Олар оңайлықпен беріле қой- майды... Нұрлан екеуіңнің көңілдерің ж а қ ы н тәрізді, солай ма? Ол бұл кездесуден қорқа ма, жоқ па? Одан хабарың бар м а ? ' Н а з г ү л . Хабарым жоқ. Н ұ р ы м. Егер оны жеңсек, финалға шы- ғамыз. Шіркін-ай, сәті түссе десеңші! Онда екіліктен де қорықпас едім. Жеңгендерге сот жоқ екенін сен білесің бе? Н а з г ү л (қапаланып). Қойшы әрі! (Аз
қолайсыз ж а ғ д а й ғ а душа р болдым. Н ұ р ы м (жұлып алғандай). Немене, «Екілік» алып қалдың ба? (Күліп.) Ал менің «Екілікке» етім үйреніп алған, тіпті ойыма кіріп те шықпайды. Н а з г ү л. Оның дұрыс болмаған. Н ұ р л а н кіреді. Н ұ р л а н . Қайырлы күн, достар! Нұрым, амансың ба? (Нұрымның қолын қысады.) Н ұ р ы м . Е , капитанбысың? Амансың ба? Ертең ойнаймыз ба? 37
Н ұ р л а н (салмақпен). Ойнаймыз. Н ұ р ы м. Осы бастан жеңілдім деп есеп- тей бер. Н ұ р л а н. Оны кезінде көрерміз. Н ұ р ы м. Назгүл, естіп тұрсың ба, мен оның қақпасына кем дегенде екі доп кіргі- земін. Н ұ р л а н. Байқап сөйле. Сондай допты өз қақпаңнан көрерсің. Н ұ р ы м (қызып кетіп). Солай ма? Солай ма? (Жұдырығын көрсетіп,
Мен саған қазір көрсетемін... Н ұ р л а н. Сен, Нұрым, байқап сөйле. Жұдырығыңды көрсетіп, қолыңды сермей бер- ме. Оныңнан қорқатын мен емес. Н ұ р ы м (басылып). Мен жай әншейін ғой... Мені қайдағы бір бұзақы бала деп ойла- ма. Мен әлдекімдердей, аквариумды сынды- рып алып, үндемей жүргем жоқ. Ондайлар да бар арамызда. Олар шындықты айтуға, өз қ ылмысы н мойындауға қ ор қ ады . Н а з г ү л (қысылып). Б а л а л а р , жетер ен- ді, таласты қойыңдар. Сендерге осы не жет- пейді?
Н ұ р л а н. Кубоктың тағдыры ертеңгі ойында шешіледі. Ал мынау (Нұрымды көр- сетіп) өзінің күшіне сенбейді, командасының жеңетініне күмәнданады. Сондықтан да ал- дын ала байбалам салып, жұртты дүрліктіріп, басқаларды қорқытып а л м а қ қой. Н ұ р ы м. Сен мені және менің командам- ды білмейді екенсің. Н ұ р л а н. Аздап білемін. Н ұ р ы м (Назгүлге). Ал, Назгүл, сен айт- шы. Екеуміздің қайсымыз жеңеміз, а? 38
Н а з г ү л (бетін жауып). Кетіңдерші әрі. (Кемсеңдейді.) Н ұ р ы м (Назгүлге үңіліп, таңданып). Көптеген жанкүйерлерді білуші-ем, бірақ дәл мына Назгүл сияқты, көрмей жатып, алдын ала жылаған жанкүйерді бірінші рет көріп отырмын. (Шығып кетеді.) Н ұ р л а н. Назгүл, саған не болды? Неге жылайсың? Н а з г ү л . Жай... Әшейін... (Көзін сүртеді.) Н ұ р л а н. Мен Шынаргүл апайдан келе жатырмын. Биология бөлмесіндегілер ондағы аквариумды кімнің сындырып кеткенін біле алмай, бастары қатып жүр. Ж а з бойы балық аулап шығып едік, өзендер мен көлдерден әзер дегенде тауып алып келіп едік дейді. Ен- ді, міне, қайдағы бір зиянкес біздің бір жыл- ғы еңбегімізді бір-ақ күнде құртып кетіп отыр... дейді. Н а з г ү л (тебіреніп кетіп). Немене? Ба- лықтардың барлығы да әліп қалып па? Н ұ р л а н. Бірі де қалмапты! (Ызала-
дей, әлі жүр арамызда... Н а з г ү л . Аквариумды сындырып кеткен адамды білсең, оған не істер едің? Айтшы, Нұрлан? Н ұ р л а н (ызалы). Мен бе? Мен оған көрсетер едім мынаны! (Жұдырығын көрсе-
Н а з г ү л (мұңайып). Онда мені жазала!.. Н ұ р л а н (таңданып). Немене? Н е дейсің?
Н а з г ү л. Аквариумды сындырып кеткен мына менмін. (Жылайды.) 39
Н ұ р л а н (нанбай). Мүмкін емес!.. Қа-
лайша? (Таңданып.) Сен оны қалай сынды- рып жүрсің? Н а з г ү л (кемсеңдеп). Бір балығын алып көрейін деп қолымды тақай бергенімде, сүрі- ніп кетіп, аквариум тұрған орындықты құла- тып алдым. Содан... (Тағы жылайды.) Н ұ р л а н (ренжіп). Кісі сүйте ме екен?.. Н а з г ү л (қиналып). Мен оны әдейі сын- дырғам ж о қ қой, Нұрлан, байқамай сынды- рып алдым. Н ұ р л а н. Сенің әдейі сындырмағаныңды білемін. Бірақ бұл жөнінде Шынаргүл апайға бірден айтуың керек еді. Онда балықтардың бәрі бірдей өлмеген болар еді... Ал енді... Н а з г ү л. Қатты қорқып кетіп, сонсоң үй- ге қарай тұра жүгірдім. Н ұ р л а н (жақтырмай). Ей, сен де бір... Н а з г ү л. Сонсоң кеш болып қалды... Ен- ді менің айтқаным, айтпағанымнан не пайда? Бәрібір, балықтар өліп қалды... Өзімнің де кісі бетіне қ а р а р түрім жоқ, қысылып жүрмін. Н ұ р л а н (ойланып). Иә, ж а қ с ы бол- мады... Н а з г ү л. Енді менің не істеуім керек? Айтшы, Нұрлан? Мойындайын ба, әлде ж о қ па? Н ұ р ы м кіреді. Н ұ р ы м (бірден). Әрине, жоқ. Н а з г ү л (сасып
біздің сөзімізді тыңдап тұрдың ба? Н ұ р ы м (маңызданып). Естідім. Н а з г ү л. Бұл не? Біреудің сөзін тыңдап тұру — барып тұрған оңбағандық қой. (Жы-
40
Н ұ р ы м. Е, тыңдаса несі бар? Н ұ р л а н. Айтшы, Нұрым, сен оны ұстап. бересің бе? Н ұ р ы м (оны естімеген кісіше). Нұрлан,. айтшы осы, сен адал адамсың ба? Әлде... Н ұ р л а н. Қ а л а й болған күнде де, біреу- дің сөзін сырттан тыңдап тұрмаймын. Н ұ р ы м. Қандай топассың! Қейде тыңда- ғанның да пайдасы бар. Н ұ р л а н (қаталданып). Сенің осы маған не айтқың келіп тұр? Н ұ р ы м. Сен Назгүлмен доссың. Егер мен аквариумды кімнің сындырғанын Шынар- гүл апайға айтсам, әрине, саған да ж а қ с ы болмайды. Н ұ р л а н. Оған Назгүлдің өзі-ақ барып айтады. Н ұ р ы м. Ол біреуге барып бірдеңе айт- қаннан гөрі, тілін тістеп жұтып қ ойғанд ы ар- тық көреді. Әсіресе, оның қазіргі ж а ғ д а - йында... Н ұ р л а н. Не істесе де, бұл — оның өз ісі. Ал, сен Шынаргүл апайға айтасың ба, ж о қ па? Соны айтсаңшы алдымен!.. Н ұ р ы м. Егер сен айтпа десең — айтпай- ақ қоям. Н ұ р л а н (таңданып). Мен бе? Менің бұған қандай қатысым бар? Н ұ р ы м. Иә, сен. Бұған сенің тікелей қ а - тысың бар. Тек сен менің бір тілегімді орын- дауға уәде бер. Сонда мен үндемеймін де, еш- кімге тіс жарып айтпаймын да. Ал, оған көн- бесең... Н ұ р л а н. Сен мұны маған неге айтып тұрсың? Аквариумды мен сындырған жоқпын ғой.
41 Н ұ р ы м. Сен сындырған жоқсың. Оны бі- лемін. Сен сындырсаң, әрине, оны мойындау- дан қорықпас едің... Мен сені білемін ғой.
қ ы з — қор- қақ!.. Біра қ , қайткен күнде де, сенің досың ғой. Ал, досты орта жолға тастамайды, оның басын ж а м а н д ы қ қ а қ имайд ы ғой. Солай емес пе? Н ұ р л а н (аз ойланып). Сонда сен маған не істе дейсің? Н ұ р ы м. Менің бар тілегім — ертең сенің командаңның жеңілгені. Басқа менің сенде еш қолқам жоқ. Н ұ р л а н (түсінбей). Не дейсің? Не деп тұрсың өзің? Н ұ р ы м. Сен аздап сабыр ет... Бостан- босқа қызба... Ойынның басында сен өз қақ- паңа екі-үш доп өткізіп жібер. Бар болғаны осы. Ал, қалған доптарды көре ж а т а р м ы з . Н ұ р л а н (ызаланып). Мынауың барып тұрған оңбағандық, сатқындық қой. Сен мені қ а й д а итермелеп тұрсың?!. Н ұ р ы м. Мен сені зорлап тұрғам жоқ... Оны өзің біл. Б і р а қ сен бұған келіспесең, ак- вариумды кімнің сындырғанын Шынаргүл апай білетін болады... Ал, қ а л а й екен? Н ұ р л а н. Сен мұндай оңбағандыққа ба- рады деп ешқашан ойламап едім, Нұрым! Мұның барып тұрған... барып тұрған... (Бу- лығып, аузына сөз түспейді.) Н ұ р ы м. Егер мен ертеңгі кездесуде же- ңіліп қалсам, онда маған күн жоқ. Бүкіл мек- теп болып мені қаралайды, жамандайды, ал- ған екіліктерімді де бетіме басады, с а б а қ қ а келмей қалған күндерімді де еске салады. «Өр көкіректік, мақтаншақтық, паңдығың 42
тағы да бар», — дейді. Не керек, менен ж а - ман адам болмай шығады... Онда мені құрыды дей бер. Ал жеңіп шықсам — бәрі де кешірі- леді Жеңімпаздарды жамандамайтынын өзің де білесің ғой... Айтсаңшы: қ а қ п а ғ а допты өткізесің бе, ж о қ па? Н ұ р л а н. Мен ойланып көрейін. Н ұ р ы м. Ойланатын түк те жоқ. Сен осы ісінмен екі адамды қиыншылықтан құтқарып қаласың. Біріншіден, Назгүлд і қ ұ т қ арасың , екіншіден, маған да жақсылығың тиеді. Ал мұны істемесең, сен туралы Назгүл не деп ой- лайды: «Көмектескісі келмеді, өзінің қ а р а басын ғана ойлайды, опасыз», — дейді. Ал менің не дейтінімді өзің білесің... Н ұ р л а н (ұзақ ойланғаннан кейін қина-
Н ұ р ы м (қуанып кетіп). Сөзіңді бер, қо- лынды әкел! Н ұ р л а н (үміті үзілген адамша, селсоқ). Жарайды, бердім. Н ұ р ы м. Міне, ж а қ с ы болды! «Қасқыр да тоқ, қой да аман» дейді үлкендер мұндайда. Ал мен болсам, Назгүлдің кінәсынан өліп қ алға н балы қ та р құсап үндемеймін, аузымд ы ашпаймын. (Нұрланға қолын ұсынып.) Де- мек, келістік. Солай ма? Н ұ р л а н . Ж о қ , мен саған қол бере ал- маймын.
Н ұ р ы м. Оны өзің біл... Нұрлан сахнанын бір шетіне карай ақырын а я ң д а й д ы . Сары уайымға салынып, мең-зен болып, бір о р ы н д ы қ қ а барып отырады. Н ұ р ы м телефонның ж а н ы н а барып, оның трубкасын алып, номерлерді ала бастайды. Н ұ р ы м. Дәулетпісің! Амансың ба? Хал қ алай ? Иә, ойнаймыз. Бәстесесің бе? Ж а р а й -
ды. Бәстесейік. Ертең менің командам жеңіс- ке жетеді. Сенбейсің бе? Менің жеңіске сені- мім зор... Тоқта, тоқта... Асықпа! Егер мен жеңіліп қалсам, саған конькиімді беремін. Ал егер жеңіске жетсек, сен ше?.. Ж а қ с ы . Онда сен өзіңдікін маған бересің. Ж а р а й д ы , келіс- тік. Бірақ байқа! (Нұрланға
реулер сияқты алдап кетіп жүрме. (Телефон- ның трубкасын орнына қояды.) Н ұ р л а н (өзіне-өзі). Бұл қ анда й адам, а?.. Н ұ р ы м. Мен тек өзім үшін ғана тыры- сып жүр деп ойлайсың ба? Сенің де қамыңды ойлап жүрмін. Егер ертең жеңіске жетіп, ана конькиді ұтып алсам саған беремін. (Теле- фон трубкасын көтеріп, номерлерін ала- ды.) Қайратсың ба? Амансың ба? Бұл мен ғой, Нұрыммын... Иә, иә, ертең!.. Менің ко- мандамның жеңетініне сен әлі сенбейсің бе? Ж а р а й д ы , бәстесейік онда!.. Егер Нұрланның командасы жеңсе, онда мен саған өз конькиім- ді беремін, ал егер менің командам жеңсе — сен өз конькиіңді маған бересің... Солай ғой... Иә, жақсы... Келістік. Қош, сау бол! (Труб- каны орнына қояды.) Бұл конькиге сен үшін бәс тігіп отырмын. Қөрдің бе, мен сен ойла- ғандай сараң емеспін. Н ұ р л а н (таңданып). Сұмдық екенсің? Н ұ р ы м. Сен босқа күйіп-пісіп тұрсың. Бәрібір сенің адалдығыңнан еш пайда жоқ. Мен тек сен үшін ғана емес, Назгүлге де бір коньки ұтып беремін. (Трубканы көтеріп, но- мерді алады.) Серікпісің? Амансың ба? Мен Нұрыммын ғой. Егер ертең менің командам жеңсе, конькиіңді маған бересің бе? Иә, иә! Кубокты менің жеңіп алатыныма сенбейсің 44 бе? Ж а р а й д ы , жақсы, онда бәстесейік. Нең кетеді?.. Ұтсаң — аласың , ұ тылса ң — маға н бересің! Немене? Ертең өкініп ж ү р м е дейсің бе? Ж а р а й д ы , өкінбеймін. Өкінсең — сен өкі- нерсің! Ж а р а й д ы , келістік. Иә, иә, мен өзім- дікін беремін... Ертеңге дейін... сау бол! (Те-
Н ұ р л а н. Сені бар ғой... Сені кім деуге болады осы? (Ойланып.) Иә, иә! С а р қ ы н ш а қ ! Ескіліктің сарқыншағы... Н ұ р ы м. Мен бе? Мен с а р қ ы н ш а қ- пын ба?
Н ұ р л а н. Сенсің! Сарқыншақтың дәл өзісің!
Н ұ р ы м (ызаланып). Айтқан сөзіңді қай- тып ал, әйтпесе, мен саған көрсетемін. (Жұды- рығын көрсетіп.) Мұрныңды бұзып жіберемін. Н ұ р л а н. Мені қорқыта алмайсың. Мен саған Назгүл емеспін. Н ұ р л а н мен Н ұ р ы м «Кәне, көрсет», «Кәне, көрсет», — деп бірін-бірі к е у д е л е р і н е н итереді, сонсон бір-бірінің ж а ғ а с ы н а н а л ы с а д ы , т ө б е л е с у г е ж а қ ы н қ а л а д ы . О с ы к е з д е Н а з г ү л кіріп келеді. Н а з г ү л. Әй, сендер не істеп жатырсың- дар? Н ұ р ы м (Нұрланға). Егер сен жақсы- лықпен көне қоймасаң, мен басқаша әрекет жасаймын. Екі жүзді! Бағана уәде берген! Енді кеп, міне, тіл тигізіп тұр! Н а з г ү л . Ол қандай уәде? (Нұрланға.) Сен оған не бермек болып едің? Н ұ р л а н ү н д е м е й т ө м е н қ а р а й д ы . Н ұ р ы м. Ол маған бір қызмет көрсетпек болған. Мен сол қызметі үшін, Шынаргүл 45
апайға сен жайында айтпаймын деп уәде еттім.
Н а з г ү л (тебіреніп кетіп). О, мәселе қ айда ! Н ұ р л а н (түнеріп). Сен бұған араласпа. Н а з г ү л (Нұрымға). Ж о қ , сен айтасың! Н ұ р ы м. Айт десең, айтамын. Ол өзінің қ а қ пасын а екі доп кіргізіп жіберуге уәде етті. Н а з г ү л (Нұрланға). Сен немене, өз командаңды сатып жібергелі тұрсың ба? Ба- л а л а р саған үлкен сенім артып жүр, ал сен болсаң... Н ұ р л а н. Сен немене? Ол барып аква- риум жөнінде айтсын дейсің бе? Н а з г ү л (Нұрымға). Нұрым, өзіңе осы ұ я т емес пе? Еще, пионермін дейсің! «Капитан- мын!», «Капитанмын!» — деп кеудеңді ұрған- да, жер-көкке сыймайсың! Капитан емес, іш- мерезсің! Арамсың, сұмсың! Осы кезде сахнаның сыртынан адамдардың дыбысы естіледі. Н ұ р ы м. Тыныш! Шынаргүл апай келе жатыр!.. Н а з г ү л (сахнадан жүгіріп шығады, сырттан оның даусы естіледі.). Шынаргүл апай, аквариумды сындырып алған мен едім. Үндемей жүре беруге әрі қ а р а й дәтім шыда- мады. Б а й қ а м а й қалып, бір білместік жіберіп алдым. Құнын төлейін. Тек кешіре көріңіз! Н ұ р л а н (риза болып). Міне — адал адам! Ж а р а й с ы ң , Назгүл! Н ұ р ы м (ызаланып). О, ақымақ! Н ұ р л а н (кекесінді, зілді үнмен). Қалай, капитан-мырза, енді шындап ойнайтын шы- ғармыз. 46
Н ұ р ы м. Ой, сен өзің сөз беріп едің ғой! Н ұ р л а н. Сендейлерге сөз беріп, уәдені қор қылуға болмайды. Ба р енді, Шынаргү л апайға айтарыңды айта бер... Н ұ р ы м . Несі бар? Айтсам — айтам.
сам, үш пар конькиді кімнен аламын, ә? (Ау- зын ашып аңқиып тұрып қалады.) Шымылдық Шыт көйлек жүктеу/скачать 1,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|