i p ^зелеп сэлем  e r r i

тарды Есеней уйлершщ белдеулерше апарып байлап жат- 
кандары — Улпан жорыкка берген аттарын алып кал атын 
болганы да! Онысы дурыс та шыгар... 6ipax аттарды бер- 
генде сурауы жок деген
1
де бар едп.. Ендш дурысы уй- 
уйдщ тасасымен ауылга карай жылысу болар...
Ж о-о-к... келшшектер терт ак уйдщ еактерш тугел 
ашып, 
K ip y re 
шакырып тур... Есенейдщ улкен уйше 
x i p y r e
бола коймас, аргы 
m e T x i 
уйге карай жагалаган дурыс бо­
лар. Жок, олай карай ж1берер емес. Улкен уйден бастап 
K ip ri3 in
жатыр. Есенейдщ терше гой етшнш шешпей шыга 
алмайсын. К,ияметгщ кыл 
K e n i p i
сол болар...
Жшттер бул кысылыска ушыраскан жок. Bepi де тухп 
юлем, ж1бек керпелердщ устше епкш ен келш отырып 
жатыр. Сонау 6ip жылы Тобыл магазиншде eTiriH шешуге 
кандай корынганы Улпаннын ойынан хетпейпндей, ол 
emxiMxai корынатын жайга туспрмейтш ед1. Улпан 03i кымыз 
сапырып отыр. EKi кыз жiгiттepгe аяк enepin жур. Оз кызы 
БЬшкен босап кайткан кымыз аяктарынын кай ж ш ттш
екен1н бакылап отыргандай.
Астау толы етке сепз адамнан оралып отырды. Астау- 
ларда да алалык жок. Бас, жамбас, казы-карта тугел. Шай 
дастарканы да сондай мол. Жорыктан кайткан жшттерд1 
T y c i p r e H
уйлердщ бopiндe де осындай молшылык, агайын 
арасында oшeйiндe бола бермейтш ерекше 6ip кад1р- 
курмет. Улпан бупн: «Жакынынды жаттай сыйла, жат 
жанынан тущлсш!» д е п а келгендей екен.
Сый-курметтен кешн жшттер ауылдарына кайтуга да­
лага шыкса, 
o p x i M H i n M i n i n
келген атын ез карындасы, ез 
келшшеп, ез шeшeci устап тур екен. Агасын не куйеуш, 
не баласын атгандырып жатып, ойелдер жымия сыбырлап:
— Улпан алан атты басымен бердп erwi бул б1здщ ат! — 
дeciп калды.
Кедейге кепесшщ тебесше шыгып туру да улкен макта- 
ныш. Есенейдщ тершде отырып, ат MiHin кайтудан аса- 
тын мэртебе бар деймющ! Жшттер уйлерше 6ip ауылга 
сыймас мактанышпен кайтты. Эйтеу1р еркек емес, жiгiт 
екенш 
ce3iH in 
кайтты.
Есеней кайтыс болганда, Сибан деген елде eaeyip кобал- 
жу бар едп Буган д е й т Есенейдщ атак-данкынан ыгысып 
келген euiTi-касты елдер элдекашан умытылган кектерш 
еске алмасына хпм кегмл? Есеней эулие адам емес-Ti. Tici
-
216
-

баткан, 
Ti3eci 
баткан елдер де бар, белд1 адамдар да бар. 
Ол жайды Улпан жаксы бшедк Ел де жаксы бшедк 
Эр елдш жауына карай жауынгер1 болу керек. Жауын 
сенен ек! есе кеп болса, сен 
6 ip
езщ жаудын екеуше тетеп 
бере алатын бол! Онсыз дуние каран. Есеней! жок Сибан- 
нын букы бес болыс 
K e p e n a i
бастап, Сибан жорыгы атанып 
кеткен жорыкты абыройлы аяктап кайтканы Сибаннын 
еркеп барын, ел екенш танытгы. Улпан осыган куанды. Осы 
тшекке арнап кудайы курмалдык бердЕ Тасып кайткан 
кешлшйз бар едо, катын 
ujipK iH
жасытып тастады-ау демесш 
деп, Сибан жттгер1нщ жорыкка Есеней жылкысынан мшш 
кеткен атгарын алып калмай, ездерше 
6 e p i n
жлбердЕ
Осыдан кешн елдщ де, Улпаннын да журеп орнына 
T y c i n ,
енш Есенейдщ асын етюзуге 
KipicTi...
III
Эуелк орине, 6ip ат келдЕ Одан сон, эрине, екшпп ат 
келдь Одан кейш келе бердк келе бердЕ..
Тогыз атка бойге бар едЕ Бэйгеге шшбеген eKi жуз ток- 
сан 6ip ат, иелершщ айтуларынша, 6opi де оныншы болып 
келйтгЕ Кдрашыга жете алмай, далада калган он жет1 ат бар 
едЕ иелершщ айтуларынша, олар да оныншы болып келйтп... 
Балуандар да солай, 6ipi жыкты, 6ipi жыгылды.
Кржабай келшщ айналасьшда агарандап калган бас суйек- 
терш санай алсан, Сибаннын жарым-жарты малына тен едЕ 
Осымен Есенейдщ асы да аман-есен етш кеттЕ 
Кешке карай Керей жагынын болыс-билер1 Сибан ауыл- 
дарына кайта келш орнады. Тагы да 6ip шешшмеген туйшдер1 
бардай кату кабак, туйше келш тусш жатыр. Улпан ауылы- 
нан баска ауылдарга да кудандалы, нагашылы-жиенш конак­
тар кетш барады.
Ас бершген Кржабай келшщ айналасына да мьщдаган таз- 
гара, кушнендер, елЕмтж каракустары, епз шагала, кузгын- 
дар конып жатьф. Мана адам кеп кезщде 
6 ip e y i 
жерге кона 
алмай, кан-жыннын 
n iciH
аспанда сезшш, кун бойы талыгып 
едЕ TeMip тумсыктары кан-жынга ешй гана еркш тие бастады. 
Булар 
in ip
карангысы тусе бергенде конактауга тарасады. 
Болыс-билердщ нагыз жумыстары сол кезде баста лады.
'Гап осылай, Улпаннын конак уйше тускен болыс-билер 
ауыл сыртына шыгып отырып, Сибаннын ауыл адамдарын 
шакыртып алды. Сезд1 Токай би бастады:
-
217
-

— Керей атанатын елдщ улкен 
6 ip
ордасы ж еар катын, 
жет1м баланын колында калып барады. Жат еддж болып 
жаралган кыз баланын жож 
6 ip
баска, жес1р калып бара 
жаткан жас ойел туралы, Сибан, сен не ойлайсын? Есеней- 
ден калган ен дэулета шашпай-текпей ие болып отыра алар 
ма сол жеар эйел? Кундердщ куншде бауырлас Керей елшщ 
болыс-билер! аска тойды да, арттарына да караган жок деген 
наразылык болып журмесш деп осы ойымызды айта кетуге 
кайта оралдык. Бул — 
6 ip ... 
— деп Токай Байдалыга карады.
Болыс-билер не айтатындарын куш бурын белгап алса 
керек, Байдалы би 1ркитей к и т кетш:
— EKiHmi, — дедь — EKiHmi, Сибан агайын, ерттщ езшен 
бурын TyTiHi кезге туседь Bi3 сол тут1нд! керш, киналысып 
к е л т отырмыз. Ертен Керей — У акты тугел дурлжйретш
орт келе жатыр. Есенейдщ жалгыз iHici Еменалы мурагерлж 
сурап отьф. Сонын шпнде эм ен гер л т де бар. Сибан, саган 
жаным ашымаса, киналар ма едш , киналганнан баптап ай- 
тар co3i\tai т1ке айтып, ш олак кайырып отырмын. Сибан, 
буган не айтасын?
Еркек мшездк кызу сейлейтш К,унияз кезек кутпей, 
узшдькесицц жауап кайтарды.
— Сибан буган тук те айтпайды! Кдйдан шыкса, одан 
шыксын, буларын Сибанньщ басына бэле шакырайын де­
ген жерден ш ыккан сез. 0 р т сагынганнын ез уш ертенсш! 
Бэле 1здегеннщ бэле ез басына келсш! — дедЕ
Даусын кетере сейлей бастаган К у нияз сезш Байдалы 
б о л т кета:
— Кунияз мырза, сен еркеюректенбей сейле!.. Атасы 
басканьщ кулагына шальшбасын деп, Уактьщ болыс-билерш 
де арамызга юрпзбей к е л т отьфмыз. Бул жанымыз ашы- 
гандык емес пе? Керей — Уактын кулагына бул арыз тугел 
тие калса, Сибан кенбещй екен деп, оны аяксыз калдыра 
алмайтын болар. Есенейдщ жалгыз iHici Еменалы агасынан 
калган дэулетке мурагер мен десе, оны 
KiM T e p ic
дей алар? 
Аты казак мурагер деп еркек туысканын айтпай ма? Олай 
болса, Еменалыньщ мурагер екендптне 
k i m
таласар? Сибан, 
сен ойланып сейле! Байсыз катын — баусыз оймак. Есенейдщ 
бар дэулетше жапа-жалгыз ие болып калганына K©3i жет- 
кен KyHi бар малды айдап Теркин Курлеушсе карай тайып 
отырмасына 
k i m
кеп1л болады? Онсыз да Есенейдщ жарты 
малы сонын теркппнде кета емес пе? Курлеугг Костанай
-
218
-

оязына, Орынборга карап кетп. Осы да ой л ары на келмей 
ме? Ж ок, ондай кунге жетквбей, жат талкысына туармей, 
©3iMi3 
болып ойласып, орайын табайык.
Керей — Уактын б и л ер в д е аз гана Сибанга алыстан 
казы лы п келе ж аткан мундай терен ор б олар-ау деп 
M ycipen ойлам айты н едп Катты кы нж ы лды . Акылды 
Улпан атакты билepдi ана жылы Омбы тepeлepiнiн ал­
дында 
6
ip уятка калдыра жецш едп Оган жакында гана 
©ткен Сибан жорыгынын абырой-атагы косылды. Казак 
бoлыc-билepi ондай корлы кгы эйелге кеш кен емес. Ещп 
олар кастасуга сез байласып келген тYpлepi бар. Алды­
мен, Есенейдщ нагыз Myparepi деп Еменалыны танып, мал- 
м улж ке талас-тартыс, кы ркы с-кы ры лы с жасамак. Оган 
жалгастыра 
0
мeнгepлiктi ©келш отыр. М ал-мулнстщ Heci 
Улпан деп танылса, TYПтepдiн т у б в д е онын Сибанды тас­
тап, 
T e p K i H i H e K o m i n
кететш Kayni бар екен... Сибан eлi 
мен У лпаннын арасына кагу ушш осындай 
6
ip 
T eM ip 
сына 
тагы ала келштп Тагы кандай какпандары барын тугел 
бiлiп алу уш ш , Mycipen Байдалы биге карап:
— Bi3re айтар сездервдздщ ш ама-шаркы осы гой? — 
деп сурады.
— Жок! — дeдi Байдалы. — Сибаннын баласы, негып 
бiлмeй отырсын? Еменалы ораза айты еткен сон, Есенейге 
ас бергел* отыр... Есенейдщ туган 
iH ic i 
агасынын асын берем 
десе, оган 
к'т
карсы болады, 
6
i
3
тек Сибаннын калай карай- 
тынын 
6ijiriM i3 
келедп Есекен былтыр жайлауга кеш ш бара 
жатканда жолда Серел1 деген келдщ жагасьгнда кайтыс бо­
лып ед1 гой. Еменалы агасынын асын сол келдщ басында 
бермекшп Еменалыньщ мунысын калай терю дей аламыз. 
Солай емес пе? — деп Байдалы би 
M y c i p e n K e
кадала карады.
Ие, Сибанга арнап казылган ор, курылган тор кеп екен. 
Билер жолымен сез жарыстыруга калсан, Сибан да, Улпан 
да айыпты болып шыга келедп Бес болыстын би-болыста- 

жүктеу/скачать 8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: