«тӛрт игілікті ақиқат» атауымен мәлім және Бенарес қаласында мазмҧндалған.
1. Ӛмір деген-қайғы-қасірет. Барлық тірі жан дҥниеге келген кезінен
бастап, ӛмірінің соңына дейін қайғы-қасіретке душар болады. Будда ең
алғаш дҥниені қалаушылар
(материалды және рухани) қандай да бір
ажырамас бӛлшектер болып табылатыны туралы оқытады
(дхармалар) . Барлық тірі жандар дхарманың қисындастыруы болып табылады. Адам
тәннен, сезімнен, кҥштен және сана актілерінен қҧралады. Кӛру, есту, сезу
арқылы қошаған ортамен байланыста болады, оған жақындасады. Оның іс-
әрекеті, надандығы, қҧмарлығы мен тілектері жақсы немесе жаман
карманың себептері болып табылады. Индуистер сияқты буддистер
адамның жағдайы ӛткен және қазіргі ӛмірде істеген әрекеттері мен
ойларымен анықталады деп сенеді. Ӛлім жоқ, тек шексіз ӛзгеріске тҥсу
процесі ғана (сансара) болады. Қайғы-қасірет пен ӛмір ӛзара байланысты
болады: қайғы кӛрмей, ӛмір сҥру мҥмкін емес; ӛмір сҥрмей, азап шегуге
болмайды. Адам ӛз қайғы-қасіреттеріне ӛзі кінәлі.
Буддизм
физикалық және
психикалық
дҥниенің
арасында
айырмашылықты кӛрсетпейді: бҧл – бір шындық.
2. Қайғы-қасіреттің қайнар кӛздері тілектер, қажеттіктер, нәпсілер, құштарлықтар – яғни, ӛмірлік процестің мәнін қҧрайтын және
ӛмір сҥру ҥшін кҥреске шақыратын қасиеттер
болып табылады. Карма заңы
адам немесе кез-келген тірі жанның тӛмен немесе жоғары жағдайда болуын
анықтайды. Карманың тҥрлері жеке, отбасылық, рулық, ҧлттық, ғарыштық
болып бӛлінуі мҥмкін: барлығы да ӛткенде істеген істерінің нәтижесін
кӛреді. Карма тек саналы әрекеттер мен тіршілік арқылы қҧралады: сана
болмаған жерде карма да болмайды.
