С. Д. Якушева педагогикалық шеберліктің негіздері
жүктеу/скачать 4,2 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4-тапсырма . Жалпы мақсатты нҧсқауына байланысты шешендік сӛз тҥрлерінің сипаттамасымен танысыңыздар 1 . Әр сӛз
| 3-тапсырма. Шешендік ӛнердің әртҥрлі топтастыруларымен
танысыңыз. Әрбір топтаманың негізі не болып табылатындығын анықтаңдар. Сөз ҥш тҥрлі болады: басқаша қандай да бір жеке тҥрде ерекшеленеді, біз оны іздегендей, бірақ ҥшеуінің барлығына жататындар өте аз. Шешендер болды, айтар болсақ, велесөйлеу, ойының маңыздылығы бірдей ҧлы жəне сөздері тамаша, кҥшті, сан алуан, төгілмелі, маңызды, адамдарды толғандыруға əрі қызықтыра білетін əрі соған дайындайтын, оған қоса, біреулері бҧл сөзге өткір, қатал, дөрекі, аяқсыз əрі жинақы сөздерімен, басқалары-бір келкі, желілі əрі аяқталған сөзі арқылы қол жеткізді. Бҧған керісінше, сөзі қҧрғақ, талғампаз, бəрін анық əрі кеңінен жеткізе білетін, сөзі нақты, ҧшталған əрі ықшам; бҧл типтегі адамдардың сөзі епті, бірақ өңделмеген жəне дөрекі əрі икемсіз сөздермен əдейі ҧқсастырылған, ал басқаларында осындай жҧтаңдыққа əуезділік пен əсемдікке қол жеткізілді, тіпті тҥлді əрі бірқалыпты көпірме сөздер болды. Сонымен бірге, олардың арасында орташа жəне екіншінің əсемділігі де, біріншінің өткірлігі жоқ, екеуімен аралас, екеуіне де жат, екеуінің қҧрамына кіретін, дҧрысы екеуі де емес; осындай тҥрдегі буын, бірыңғай ағынмен ағады, жеңілдік жəне бір қалыптылықтан басқа ештеңе де байқатпастан: гҥлдесте секілді бірнеше шоқтарға қоса өріледі, сөз бен ойды салмақты жинақтап, сөзді əрлендіреді (Цицерон.Шешен). 4-тапсырма. Жалпы мақсатты нҧсқауына байланысты шешендік сӛз тҥрлерінің сипаттамасымен танысыңыздар 1 . Әр сӛз тҥрінің ерекшелігі неде? Жалпы мақсат, сергіту, ақпарат беру, шабыттандыру, сендіру, əрекетке шақыруға негізделген. Белгілі шамада осы мақсаттардың қонымдылығы мен ҥйлесуі. Мысалы, көңіл жадырататын сөз, ақпаратсыз, тіпті өзара ықпал етусіз болмайды. Әрекетке бейім сөз, егер ол қызықсыз, ҥйренері жоқ, шабыттандырмаса, не болмаса сендірмесе, жетістікке жетпейді. Бірақ шешен өзін анық таныстыруы, жалпы нҧсқаулардың қайсысы басым болып саналады жəне осыған сəйкес өз сөзін қҧруы керек. 1. Көңіл жадырататын сөз. Осындай сөзде, өзіңде қорытушы сөзден басқа, мақсат жоқ. Ол өзінше көңіл көтеруі жəне тыңдарманды жҧбатуы қажет. Оның мақсаты жай ғана тыңдарманның назары мен қызығушылығын қолдау ғана болды деп айтуға болады, бірақ бҧл жерде қызықтылық-аясы тар мақсатқа деген мҥдде тҥрінде көрсетіледі. Оны көбінесе банкетте жəне басқа да адамдар кездесетін жағдайларда, уақытта жақсы өткізу ҥшін жиі естисің. 1 Қар.: Сопер П.Л.Сӛйлеу ӛнерінің негіздері — М., 1992. 2. Ақпараттық сөз. Ақпарттық сөздің міндеті білуге қҧмарлықты ояту ғана емес, сонымен қатар зат туралы жаңа тҥсінік беру. Ол əңгімелеу, сипаттау жəне тҥсіндіру болуы мҥмкін. Әңгімелеу — бҧл қозғалыс; сипаттау - затты бӛлшектеп, оның бӛліктерін кӛрсетеді, оған суреттегідей кӛрнекі түр береді; тҥсіндіру, заттың əрекеттегі қандай болатындығын жəне оның қҧрылымы қандай екенін көрсетеді. Барлық ақпараттық сөздерде қандай да бір төмендегі аталған мінез белгілеріне ие болады. Ақпараттық сөз келесі талаптарға жауап беруі тиіс: а) онда ешбір даулы нəрсе болмау керек; б) ол қҧмарлықты тудыруы тиіс; в) ол тыңдарманның сҧранысын қанағаттандыруы қажет; г) хабарлама өзекті болуы керек. 3. Шабыттандыратын сөз. Ҥгіттеу сөздерді ҥш топқа бөлуге болады: шабыттандыру мақсатында сөздер, сендіру мақсатында сөздер, белсенді жауап туғызу мақсатындағы сөздер. Істе бҧл ҥш тҥр жалпы мақсатты нҧсқауларда бір-бірін көбінесе жауып тҧрады. Сендіру мақсатында көптеген сөздер, əрекетке бейім сөздер секілді əрекетті серпілістерді туғызады. Сҧраққа анық тҥсіндіру аяқталатын жерде əрдайым айту қиын, өзгермелі сенім мен əрекет етуге қажеттілік туындайды. Соған қарамастан, көптеген сөзді дҧрыс сҧраққа анық енгізу мақсатында сөз ретінде анықтап, оның маңызын атап көрсетіп, тыңдарманы шабыттандыру қажет, өйткені олардың басты мақсаты, жаңа деректерді ҧсыну емес, сендіру немесе əрекет етуге көндіру болып табылады. Саяси немесе спорттық жарыстардағы сөйлеген сөздердің көпшілігі, амандасу, қызметтерге баға беру жəне оқиғалар мен қҧбылыстарды атап өтуге байланысты сөйлеген сөздер, сонымен қатар моральдік жəне қоғамдық қҧндылықтардың маңызы туралы мəселелер бойынша əңгімелесулер, уағыздар, шын мəнінде шабыттандыратын сөздерді білдіреді. 4. Сендіретін сөздер. Сендіру – яғни логикалық дəлелдермен қандай да бір жағдайды дəлелдеу немесе жоққа шығару. Бҧл таза логикалық есептер. Тəжірибеде осындай сөздерді ҥгіттеу тҥрінде қарастырады, яғни кез келген əдістермен – логикалық немесе басқа —шешен онымен жанжалды мəселеде келісуге көндіреді. Бірақ осындай сөз ойлау жəне мінез-қҧлық бейнесін анықтауға тырысқанымен, ол тікелей əрекет етуге шақыруды білдірмейді. 5. Әрекетке шақыратын сөз. Тыңдарманды əрекетке шақыру: жаңа, ҧзақ немесе бҧрынғыны тоқтату. Ізінше, оны сендірдік. Әрекетке шақыру тікелей жəне жанама тҥрде болуы мҥмкін; əрекет əйтеуір бір кездері немесе шҧғыл басталуы мҥмкін. Бірақ бҧл жерде, болмағандар емес, тыңдармандардың əрекеті сөз болып отыр. Ҥгіттеу сөзі басқа сөздердің ерекше белгілеріне тəн: ол қажетті нақты деректерден тҧруы қажет, психологиялық алғырлыққа ояту, келісімге келуге көндіру қажет. Бҧның ҥстіне, оған оның элементтеріне ғана тəн ажырамастық тəн: ол тыңдарманды, одан шешеннің сҧраған істеуге қажеттілікті сезінетіндей мəжбҥрлеу қажет. жүктеу/скачать 4,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|