С. Д. Якушева педагогикалық шеберліктің негіздері
жүктеу/скачать 4,2 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2-тапсырма. С.Ф.Иванованың ҧсынған, жеке сөйлеу тҥрлерінің
сипаттамаларымен танысыңдар 1 . Сіз өзіңізді қай тҥрге жатқызасыз? Сізге тілдік қабілеттерді жетілдіру ҥшін не қажет екендігін анықтаңыздар. Тиімді-логикалық түр. Бҧл топқа, эмоциялық ортасы көбінесе бөтен көзқарастан жасырын қалатын адамдар жатқызылады, алайда олардың ҧстамдылығы оларда эмоцияның мҥлде жоқ екендігін білдірмейді. Олар қҧрылыстарды талдауға, пікір айтуға жəне өзінің жəне басқаның əрекеттерін дəлелдеуге көбірек бейім келеді. Олардың айтқан кез келген сөзі тізбекті іріктеумен қатаң материалдарды жҥйелеу, жоспарды егжей-тегжейлі ойластыру жəне əзірлеуімен ерекшеленеді. Бҧл ойлап шығарылған жоспар, «қҧдды бір олардың ішінде отырғандай» жəне əдетте, осы типтегі шешендер сөз сөйлегенде оларды қолданбайды. Оларды мҥлде басқа нəрсе толғандырады: өз сөздерін анағҧрлым айқын, əсерлі қылуға жəне аудиторияны қызықтыру жəне негізгі ойды суреттеу жəне дəлелдеу ҥшін қандай мысалдар таңдап алу керек. Бақылау, көбінесе, «логиктер» сангвинк темпераментіндегі (сангвиник — біршама психикалық тҧрғыдан белсенді, айналасындағы болып жатқан оқиғаларға жылдам жауап қайтара білетін, əсерлердің ауысуына көбіне ҧмтылатын, сəтсіздікке жəне жайсыздыққа салыстырмалы тҥрде жеңіл қайғыратын, еті тірі, шапшаң, мəнерлі мимикасы жəне қимылымен ерекшеленетін адам) адамдар болатындығын көрсетті. Эмоционалды-интуициялық тип. Бҧл типке жататын адамдар, бар ынтасымен, беріліп, сөзіне өткір сөздер мен бҧрмаланған сөздерді қосып сөйлейді, бірақ сөзінің қатаң қисынды жҥйелілігін ҥнемі сақтай бермейді жəне «ақшаны əрең жеткізіп өмір сҥреді». Бҧл типке жататын шешендер, егер қатаң уақыт шегін есепке алатын, қатаң жоспармен қорланатын болса, «қиялға беріліп кетуі», ойын жоғалтуы жəне нəтижесінде өзінің жарқ еткен сөздерін дҧрыс қиылыстыра алмауы мҥмкін— эмоционалды бос сөз əсерін қалдырады. Өзінің сөйлейтін сөз жоспарын ҥнемі жазып жҥрмейді, бҧл оларды тырп еткізбей қоюы мҥмкін деп есептейді. Шешеннің эмоциялық типі холерик темпераментімен сəйкес (холерик — өте жігерлі адам, іске ерекше ынтасымен берілуге бейім, шапшаң əрі қырсық, екпінді эмоциялық ашуға жəне көңіл-кҥйдің кенет қҧбылуына, шапшаң қимылдарға бейім келетіні байқалады. Философиялық тип. Бұл топқа жатқызылатын адамдарды, сипаттау ӛте қиын, себебі олар барынша əсершіл немесе əсершіл емес болып келеді, талдауға көбірек не болмаса азырақ бейім; кейде өз жҧмысына өте ҧйымдасқан болып келеді, ал кейде қандай да бір көрінетін ҧйымдастырусыз, қандай боласын бір мəселені қазбалайды, тҥбіне дейін барады, сосын кенеттен, кҥн сəулесі секілді, табылған барлық ойды нҧрландырып жібереді. Олардың бəрін, жеке дара өзгешеліктеріне қарамастан, бір ортақ белгі біріктіреді— зерттеуге, терең тыңдармандардың көзінше тікелей қҧбылыстарды пайымдауға, осы процесті аудиторияға енгізе білу жəне соған ҧмтылу. Соған қарамастан, «философтардың» даралық сөзі əлсіз айтылған, себебі бҧл типтегі адамдар меңгеруіне қарай əртҥрлі, талдауға деген қабілеті, ішкі тҥйсігі мен тіпті сыршылдық қасиеті де байқалады. Көібнесе бҧл топты флегматик темпераментіндегі адамдар қҧрайды, (флегматик — өте сабырлы, ҧмтылысы мен көңіл-кҥйі орнықты, тҧрақты əрі терең сезімді, əрекеті мен сөзі біркелкі, ішкі жан дҥниесін сыртқа онша білдірмейтін адам). Лирикалық немесе кӛркем-бейнелі тип. Көркем адамдар ойын, логикалық санаттарға қарағанда, анағҧрлым бейнелі жеткізуге тырысады, алайда бҧл, олардың пайымдауында қисыны жоқ дегенді білдірмейді. Терең əсершілдік, өзіне тəн сыршылдық, ішкі толқыныс, өткір əсерленгіштік, терең ойлылық — міне, осы типтегі адамдарға тəн белгі, алайда бҧл типке жататын шешендердің жеке байқалуы бір- бірінен біршама кҥшті ерекшеленуі мҥмкін. Көбінесе, бҧл типтің өз негізінде меланхоликтік мінезі бар, талғампаз (меланхолик — əсерленгіш, терең уайымға берілгіш, оңай жараланатын, бірақ сырттай айналасындағыларға жауап қайтара білетін, ҧстамды қимылымен ақырын сөйлейтін адам). |