С. Д. Якушева педагогикалық шеберліктің негіздері

сен ренжітпесең, сені ренжітеді. Кейде мҧғалімдер де оқушыны 
өкпелете алады, олардың ҥстінен табалап кҥледі, бірақ бҧл ереже 
емес, шектен тыс жағдай. 
Келтірілген фрагменттерден кҥлкілінің көрінуі алуан тҥрлі 
екенін байқауға болады. Әзілді қабылдауда көп нəрсе жағдайға 
байланысты болады: кім, кімге немесе неге кҥледі, кҥлкінің 
нысаны мен субъектісі арасындағы қарым-қатынас қандай. 
Әзіл туралы оқушылар мен студенттердің сөздерін талдау 
барысында əзілдің мейірімді жəне ащы болып нақты бөлінуі көзге 
қатты тҥседі. Мейірімдіні, оқушылардың айтуы бойынша, мҧғалім 
шамалы демалу ҥшін, сабақ ҧзақ əрі қызықсыз болмау ҥшін 
ҧйымдастырады. Егер əзіл сабақ тақырыбымен байланысты болса, 
ол материалды жақсы игеруге көмектеседі, себебі кҥлкінің неден 
пайда болғанын есіне алып, оқушы еріксіз онымен байланысты 
болған материалды есіне тҥсіреді. Мейірімді əзіл адамдарды 
қиындықтарды жəне жауапкершілікті тҥсуінде біріктіреді, кінəліні 
іздемейді, басқаға емес, өзіне кҥлуге мҥмкіндік береді, шешім 
табуға көмектеседі, өз кҥшіне сенімділікті кҥшейтеді жəне 
барлығын қуантады, кҥйзелістің болмауына жəне денсаулықтың 
нығаюына көмектеседі
1
. 
Бірнеше минут жақсы кҥлкі өмірді бірнеше жылға ҧзартады деген 
таныс мəтел бар. Дана Соломон патша: «көңілді жҥрек игілікті, ал 
мҧңайған рух сҥйекті кептіреді» деп айтқан екен. 
«Барлық жан дарындылығы сияқты», - деп айтады А.Н.Лук, əзіл 
сезімінің нейрофизиологиялық негізі, мидағы қозу жəне тежелу 
ҥдерісі бар. Әзіл сезімі əдетте тҥрлі жағдайларды кҥлкінің сипатын 
таба білуінде көрінеді. Кез келген жағдайда бір кҥлкілі нəрсені 
табу қиын емес, егер ол басқа біреумен болған жағдайда. Сенің 
басыңа кҥн туғанда əзіл сезімін білдіру қайда қиынырақ, міне, əзіл 
сезімі сыналатын жер
2
. 
Педагог ҥшін əзіл – ең маңызды кəсіби қасиеттердің бірі жəне 
актерлық шеберліктің қҧралы. Әзілді меңгеру – ең алдымен ойдан 
шығара білу. Суырып салма шығармашылық ҥдерісі барысындағы 
қатар келу жəне оның нəтижелерін көрсетуді айтамыз. 
Сабақтарда сөз ойнатымын, ассоциацияларды, мақал – мəтелді, 
афоризмдерді, тарихи анекдоттарды жəне танымал ғалымдардың 
өмірінен шынайы қызықты оқғаларды сабақ тақырыбына 
пайдалана 
білу 
сабақта 
демалу 
мҥмкіндігін 
береді, 
тыңдаушылардың ассоциативті ойлауын дамытады, олардың ой- 
өрісін кеңейтеді, жалпы мəдениет деңгейін көтереді, аудиторияға 
эмоционалды ықпал етеді
2
. Бірақ сабақта оқытушымен 
қолдананылатын əзіл, ең алдымен орынды болуы тиіс. 
1 
Вульфов Б. 3., Иванов В.Д. Педагогика негіздері: оқу қҧралы. — 2-ші бас., өңделген 
жəне толықтырылған. — М., 1999. 

Г. Г. Белых жəне А. И. Пантелеевтің «Республика ШКИД» 
повесінен əдебиет пəнінің мҧғалімі Павел Иванович Ариков 
интернаттың тəрбиеленушілеріне əдепсіздік пен дөрекілікке 
толы көңілді өлеңдер арқылы сеніміне кіруге тырысқан бір 
көріністі еске алайық. Бҧл жағдайда əзіл орынсыз болды жəне 
ең алдымен оқытушы мəдениетінің төмен деңгейін көрсетті. 
Педагог əзілді жақсы көруі тиіс жəне мысқылды тек тəрбиелеу 
мақсатында қолдана білу керек. 
Әзілдің педагогикалық ҥдеріс барысындағы: ақпараттық, 
коммуникативті, дамыту, диагностикалық, регулятивті қызметі 
В.Прокопенкомен ҧсынылған. Әзілдің бҧл қызметі аталған 
феноменнің жалпы психологиялық сипаттарын көрсетеді, олар 
этика жəне эстетика проблемалары бойынша мамандарға аз 
немесе көп дəрежеде таныс, сонымен бірге адамның 
эмоционалды саласының зерттеушілеріне таныс
3
. 
Әзілді педагогиканы зерттеу ҥдерісіне қосу студенттерде 
кезеңімен пайда болатын – зерігу, қорқыныш, жабырқау, қөңілі 
толмау сияқты жағымсыз қобалжуларды бейтараптандыруға 
көмектеседі, сонымен бірге педагогикалық білімді жағымды 
эмоциялармен игеруге мҥмкіндік береді. 
Әзілдің мҥмкіндіктері туралы білімді педагогикалық қҧрал 
ретінде игеру, ал əзілді материалдарды тəжірибеде пайдалану, бізің 
ойымызша, болашақ педагогтарда эмоционалды мəдениеттің аталған 
қҧрамдастардың оның кəсіби-педагогикалық аспектісінде қолдануын 
дамытуға мҥмкіндік береді. 
Бірақ педагог нағыз əзіл өз мəнінде əрқашан гуманистік екенін, 
себебі ол əлемге жəне адамға деген мейірімді қатынасқа 
негізделетінін есте сақтауы тиіс. 
Болмысқа əзілді қатынас бастапқыдан бір феноменде жағымды 
да, жағымсыз да жақтардың болуын болжайды. Жоғарыда 
айтылғандардың 
негізінде 
педагогикалық 
ҥдерісте 
əзілді 
қҧрамдасты, əсіресе болашақ педагогтарға кəсіби-педагогикалық 
білімді игеру ҥдерісінде кҥшейту қажет екенін айту керек. 
Н.Е.Щуркова тапқыр əзілдей алатын мҧғалім – балалардың 
кумирі деп айтады. Аңдамай олар мҧғалімге олардың қиындықтарын 
тҥсінетініне жəне мейірімді жəне тіл тигізбейтін əзілмен оларды 
жеңуге көмектесетініне риза болады
1
. 
1 
Лук А. Н. Эмоциялар жəне сезімдер. 
2 
Кукушин В. С. Педагогикалық қызметке кіріспе: оқу қҧралы. — Ростов н/Д, 2002. 
3 
Прокопенко В. Әзілдің мҥмкіндіктері // Халық білім беру. — 2000. — № 8. 

Қоршаған əлемді таңырқау жəне таң қалған кҥлкімен көру қабілеті 
– оқушыларды зияткерлік дамытуда, достық қарым-қатынасты қолдау 
ҥшін қажетті жəне тҧлғаның шығармашылық дамытуы ҥшін талпынатын 
мақсат. 
*** 
Педагогикалық ӛнерді жиі бір актердің театры деп атайды. 
Сондықтан театр педагогикасының құралдарын пайдалану 
әртістікті 
қалыптастыру, 
педагогтың 
педагогикалық 
шеберлігін кӛрсету үшін үлкен мүмкіндіктер ашады. 
Білім беру үдерісінде әзілді пайдалану педагогқа болашақ 
маманның кәсіби маңызды білімді игеруге жағымды 
эмоционалды фонды құруға мүмкіндік береді. 
Себебі 
тұлғааралық 
қарым-қатынас 
барысында 
психологиялық жағдайды бәсеңдету әдістерінің бірі жағымсыз 
эмоцияларды күлкі кӛзіне айналдыратын әзілді пайдалану болып 
табылады. 
Әзілсіз педагог кәсіпқой ретінде қалыптасуы мүмкін емес. 
Сондықтан әр оқытушының міндеті адамды үйлесімді 
дамыған, рухани бай, зияткер тұлға ретінде тәрбиелеу болып 
табылады, онда әзіл сезімі соңғы орында тұрмайды. 
Актерлық шеберлікті, шығармашылықты меңгерген педагог 
(үдеріс барысында, және нәтижелері бойынша), рухани даму 
деңгейіне шығады. 
Оған барлық ішкі күштерінің бірігу кездерін уайымдау 
қол жетімді. Оқытушы рухани дамудың жаңа кезеңіне 
шықса, оған тек қана сәттілік тілеу қалады. 
 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: