С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 16,6 Mb. Pdf көрінісі
|
'ГІЛІ оқыту курсы- ньщ негізгі міндеті больщ келед؛ жэне бола бермек. Абай атындагы ҚазУПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45), 2015 г. / Жалпы орта білім беретін 4-2 لر ' سا ،؛ ص -сыныптарына арналган Әдебиеттік оқу багдарламалары. - ا ، اااا ، م : ROND, 2003. - 1 6 б. 2 Психология: Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10-томдық. Т2. Л.С. Выготский: Мәдени-тарихи түжырымда- ма.-Алматы: Таймас, 2005. -5 1 2 б. 3 Быстрова Н.Л., Маркова н.и. о культуре чтения, что нужно знать каждому. - М.: Педагогика, 1990-С. 124. 4 АймауытовЖ. Псиқолгия.-Алматы: Рауан, 1995. - 312 б. Резюме Цель уроков по родному языку - обучение правильному, беглому, выразительному чтению и формирование читательской куль^ры младших школьников. Успешное овладение навыком чтения - один из показателей общего уровня развития познавательной деятельное™ ребенка. Главной задачей обучения чтению являетея выработка у детей навыков чтения, и эта задача чрезвычайно акт>'ал،>иа, так как чтение играет огромную роль в образовании, воспитании и развитии человека. В связи с поступлением в школу ребенок начинает учиться таким сложным навыкам, как письмо и чтение, в процессе работы формируются навыки осознанного чтения и умения самостоятельно работать с текстом с помощью упражнений и способов действий, активно влияющих на основные параметры чтения: осмысление, технику, вырази- тельность. В работе над упражнениями объясняются правила. После этого ребенок учится применять эти правила на практике. Работу по обучению чтению следует проводить часто. Учитель использует разные методы при формировании навыков. Правильное чтение ведет к осознанному чтению, а осознанное чтение ведет к выразительному чтению. По мнению психологов из всех этих случаев очень важное место занимает беглое чтение учеников. По мере того как возрастает быстрота чтения, возрастает и способ- ность запоминать все прочитанное. Ученик начальных классов усваивает навыки правильного, беглого, сознательно- го, выразительного чтения с помощью чтения "вслух" и "про себя", в первом классе чтение "вслух" проводится часто. С помощью чтения "вслух" учитель быстрее находит ошибки учеников, в старших классах в основном внима- ние уделяется чтению ٢١٢٠ себя. Формирование навыков чтения учеников является одной из основных задач курса обучения родному языку. Ключевые слова: навык, навыки чтения, качество чтения, беглость чтения, выразительное чтение, осознанное чтение, виды чтения, чтение "вслух", чтение "про себя", упражения, правила, формирование читательской культуры Summary The purpose of the lesson "Native language" - teaching the correct, fluent, expressive reading, formation o f reader's culture o f younger school students. Successful mastering skill o f reading - one o f indicators o f the general level of development o f cognitive activity ofth e child. The main task of teaching the reading is development at children skills of reading, and this task is extremely actual as reading plays huge role in education, education and development ofthe person. Due to the receipt in school the child starts studying to such difficult skills as the letter, reading. In the course of work skills o f conscious reading and ability independently to work with the text by means o f exercises and ways ofthe actions which are actively influencing key parameters o f reading are formed: judgment, equipment, expressiveness. In work on exercises rules speak. After that the child learns to apply these rules in practice. More effective to carry out works on training of reading often. The teacher uses different methods when forming skills. Not совершенствовав the correct, expressive, intelligent skills of reading pupils, canning out creative works at the lessons "Native language" certainly won't yield positive results. The correct reading conducts to conscious reading, and conscious reading conducts to expressive reading. According to psychologists from all these cases takes very important place - fluent reading pupils. On a measure as speed ofreading increases, also ability to remember evetything read increases. The pupil o f initial classes acquires skills ofthe correct, fluent, conscious, expressive reading by means ofreading "aloud" and "silently". In the first class reading is "aloud" carried out often. By means ofreading "aloud" the teacher finds mistakes of pupils quicker. In the senior classes generally the attention is paid to silent reading. Formation o f skills ofreading pupils is one ofthe main objectives ofa course ط the native language. Keywords: skill, skills ofreading, quality ofreading, fluency ofreading, expressive reading, fluent reading, conscious reading, types ofreading, reading "aloud", reading "silently", an exercise, rules, formation ofreader's culture Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(45), 2015 г. ӘОК 37.015.31 ОҚУШЫЛАРДЬЩ ПСИХОЛОГИЯЛЫК ДЕНСАУЛЫҒЫНЬЩ НЕГІЗГІМӘСЕЛЕЛЕРІ Э.Д. Баженова -P hD , І.Жансүгіров атындагы ЖМУ, ППФ, А.Ш. Ахаева - педагогика магистрі, І.Жансүгіров атындагы ЖМУ, ППФ Баланьщ даму үрд؛сі барысында пайда болатын психологиялык денсаулықтың бұзылыстарының кең тараган көріністері карастырылды. «Психология здоровья» атты еңбегінде в. А. Ананьев, балалардъщ психологиялык жэне психикалық денсаулыгын айтканда, «психологиялык денсаулык» түсінігін қолдануды ұсынды, ейткені балалык шакта бала тұлгасы калыптасу үстінде болады. с©ндай-ак, автордың пікірінше: «Психикалык денсаулықгың калып- ты жагдайы - адамньщ когамдагы бейімделуіне кедергі болатын патологиялар мен симптомдардын болмауы, ал психологиялык денсаулык нормаларын аныктау үшін накты түлгалык сипаттамаларыньщ болуы маңызды». Осылай, «психолог әрекеті, адамньщ табысты бейімделуге септігін тигізетін пайдалы қасиеттерді иемденуге бағытталады. Психологиялык денсаулыктың нормасы - бұл белгілі бір идеал, бұл бейнеге жету жолында өзіндік дамуы мен психологиялык эсер етудін жаңа багдарларын табуга болады. Багдарлар әр түрлі өмірлік жагдайына байланысты өзгеріп тұрмай, жас ерекшелігіне байланысты өзгереді» [اا . Шындыгында, әр жас ерекшелігіне TSH міндеттер мен қызыгушылыктар болады, бұл міндеттерді шешу табыстылыгы ко^ан^™н әдістердің аддекваттылыгы және окушылардың өз кызыгушылыктарын есепке алу деңгейіне тәуелді болады. Баска сөзбен айтканда, балалардың жас ерекшеліктерін есепке any алдын-алу жұмысының табысты өтуінің маңызды шарты. Жас ерекшеліктерін есепке алу элеуметтік бейімделу жұмысының табысты өтуіне эсер етеді. Өйткені, В.А. Ананьев айткандай, баланың элеуметке бей؛мделу؛, индивид пен коршаган орта арасындагы үйлесімді тепе-теңдіктің негізгі көрсеткіші болып табылады. Тірек сөздер: Психологиялык денсаулык, психологиялык кызмет, дагдарыс, рефлексия Қазіргі таңда психологтардьщ арасында психологиялык кызметінің мақсатын аш уда эр түрлі түсінік- тер қалыптасқан. Мектептегі психологиялык қызметінің мақсаты - мектептегі оку үрдісі барысында оқушьшардың жарасымды дамуъіна жагдай жасау. Бүл аныкта^іада негізгі сөз <окагдай» болып табылады. Біз тек қана жагдай жасау мәселесін қарастьфа аламыз, өйткені түлғаның дамуына мектептен басқа отба- сы және әлеуметтік ортасы эсер етеді. Егер отбасыға белгілі б ؛р ыкпал жасау қолымыздан келсе, тіршілік- т ؛н экономикалық ж эне мэдени шарттарының балага әсерін жұмыс барысында гана есепке ала аламыз. Қандай түлганы жарасымды дамыган адам деп айта аламыз? Біздің түсінігімізде бұл өзіне ж эне ©з؛н ؛н айналысына разы адам. Өмірлік киыншылықтардан психологиялык жаракаттарсыз өтіп, ©^؛н ؛н кейінгі өмірінде тэжірибе ретінде колданадьг Ол ©3 дамуын мектеп бітіргеннен кей؛н д е тоқтатпай, аталмыш когам мен мэдениет шегінде жалгаса береді. Сонымен катар, ондай адам оның жасерекшелігі мен сырткы жагдайларга сәйкес элеуметтік ж эне отбасылық қызметтерді табысты орындай алады, өйткені ол корша- ган ортага бейімделуімен катар, оны шыгармашылыкпен өзгерте алады. Сондықган жарасымды даму - бүл: - ІШКІ ж эне сыртқы астасудың бар болуы;Өмірлік қиыншылықтардан өтіп, оларды өзінің дамуы үшін қолдану;Тіршілік эрекеті үрдісінде кейінгі даму алгышарттарының болуы;Толықтай кызмет жасау мүмкіндігі, ягни адамньщ жасерекшелігіне байланысты әлеуметтік ж эне отбасылық кызметтерді орындау. Сонымен, жарасымды дамуды қамтамасыз ететін психикалык касиеттердің динамикалық жиынтыгын психологиялык денсаулык деп атауга болады [2]. Психологиялык денсаулықтың моделі. Психологиялык денсаулыктьщ жалпыланган моделіне аксиоло- гиячъщ, құрач-технологияпъщ, қажеттіліктік-мотивациячьщ, дамытушы, әлеуметтік-мәдени ко.мпо- ненгптер жатады. Аксиологиялыц اا ، س « اأ » ا ؛ ﻢ ﺳ мазмүны адамньщ 03؛нд؛к «М ен؛» ж эне баска адамдардың «М ендік» күндылықтарынан тұрады. Адамның кұндылықгарды, о з؛н؛н ж эне басқалардың бірегейлігін санапы түсінуді, дүниемен біртүтастык се^؛м؛н болжайды. Осыдан жагымды «М ен» бейнесі пайда болады, ©з؛н- 03؛ жеткілікті түрде тану аркылы адамньщ өз өзін жагымды қабылдау, сонымен катар баска адамдарды жасына, жынысына, мэдени ерекшеліктеріне тэуелді емес кабылдау. Әрине оның алгышарттары тұлгалық біртүтастылык болып табылады. Құралдық компонент рефлексияны ©3؛Н-©3؛ тану тэсілі, сананы өзіне, >؛ لا اا ؛ әлеміне ж эне басқа адамдар- мен карым-қатынасындағы орнына түракталу қабілеті ретінде пайдалануды көздейді. Осыган адамньщ ©з؛н؛н және басқа адамдардың эмоционалдық күйлерін түсіну ж эне сипаттау, сезім дерді басқаларга знян келтірмей, ашық эрі еркін білдіру м^мк؛нд؛г ©^؛ ؛, н؛н ж эне басқалардың мінез-кұлқының себеп-салдарла- рын тусіну жатады. Қажеттіліктік-мотивациялыц компонент адамньщ ©^؛нд؛к даму қажеттілігін, ^гни тұлгалык өсу мен өзгеруін анықтайды. Оның мэні, адам ©з؛н؛н тіршілік эрекетінің субъектісі, дамуын ал га жылжытатын белсенділіктің ؛щк؛ көзі болады. Ол ©3 өміріне деген > к а ^ ^ р ш ؛л ؛кгі қабылдап, «03 ©мірбаянының авторы» болып табылады. 234 ■■■■■- Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45), 2015 г. Дамытушы компонент психосоматикалық ауруларга сокгырмайтын, берілген мэдени жэне тарихи шарттар нормаларьша сай, тұлғальгқ, элеуметтік жэне дене даму динамикасын анықгайды. Әлеуметтік-мәдени компонент адамнын қоршаған элеуметтік-мэдени жағдайында табысты кызмет жасау мүмк؛идіг؛и, адамнын үлттык рухани кұндылыктарды игеруді аныктайды. Оның мэні, адамның әр түрлі мэдениет адамдарын түсініп, олармен қарым-қатынасқа түсе білудағдысының болуында [3]. Басты влшемдері. Психологиялык денсаулықтың басты өлшемдері ретінде төмендегі өлшемдерді айтуымыз болады: - Жағымды өзіндік сезім (көңіл-күйдің жағымды эмоционалды негізі), элемді жагымды дамуының жоғарғы деңгейі;Іс-әрекеттің негізгі түрлерінің сапасын жақсарту ұмтылысы; Жасерекшелік дағдарыстарынан жаксы өту;Социумға бейімделу (егер ол бала болса - онда агбасьгна, мектепке), негізгі әлеуметтік және отбасылық қызметтерді орындау дагдылары [3]. Әрине, үсынылып отырған психологиялық дені сау адам бейнесі идеалды, эталон ретінде қарастыруы- мыз кажет. Көп жагдайда балаларда осыдан кейбір ауытқулар байқалады - ол қалыптыжагдай. Кей кезде психологиялық денсаулықтың маңызды ауытқулары да кездеседі, оларға токталып өтеиік. " денсаулықтын бұзылу типологиясы. Психологиялық денсаулықтың бұзылу түрлерін анықгау үшін, баланың ؛ ﺎﺳ ؛ жан-жалға жауап қайтару стилін: белсенді немесе енжар басымдыльгғын س _ Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(45), 2015 г. қолданамыз. Кесте ١ . Психологиялық денсаулықтың бұзылу типологиясы Белсенді стиль жан-жал мазмұны إ ^ لا ﻟ ، Пайда болу мерзімі жэне Енжар стиль Қоргаиыс афессиясы Нәрестелік шақ. Қауіпсіздік сезімінің болмауы - қауіпсіздікке үмтылу Жою(өлу)үрейі Деструктивті агрессия Балалык шақ . болмауы - дербестікке ؛^ н ؛ м ؛ Еркіндік жэне тәуелсіздік сез үмтьиу Әлеуметтік үрей (тәртіп нормала- ры мен үлгілеріне сэйкес келмеу) ^мснстративті агрессия Мектепке дейінгі шак . жакындастыққа, араласушылыкка ұмтылу - ؛،^؛ Жалғыздык сез и көрсету үрейі ؛ з © Өтемшілдік афессиясы Кіші мектеп жасы. Олақтык, олкылыктық сезімі - езіндік маңы:؛ды әрі кұндылықты сезіміне ұмтылу Есе^ үрейі Жокка шыгару афессиясы Жасөспірімдік шак. «Мен» бейнесінің айкындалмауы, диссоциациялық үрей сезімі - «Меи» бейнесінің тұтастыгын сезінуге ұмтылу Өзіндік анықталу үрейі (дербес шешім қабылдауүрейі) Кестеде көрсетілген психологиялық денсаулықтың бұзылыстарының қысқа мазмүнын қарастырайық. Егер нәрестелік шактағы бала дамуында қауіпсіздік сезімінің болмауы, қоршаған әлемнен үрейленуі пайда болса, онда баланын тәртібіндегі белсенді позицияда қорғаныс агрессиясы анық байқалады. Бұл жағдайдағы агрессияның негізгі қы зм еті-балаға кауігтті көрінетін сырткы ортадан корганыс. Сондықтан, осындай балаларда белгілі бір түрдегі өлім үрейі болады, бірақ бала осы үрейді жоққа шығаруы мүмкін. Егер баланың ішкі жан-жалга жауап беру түрі енжар болса, онда қауіп сез؛м؛ мен оның салдарынан пайда болатын беймазалық се^؛м؛ эр түрлі үрейлерді тудырады, мысалы, караңғыдан, үйде жалғыз қалудан қоркужәне т.б. Балалық шақтағы психологиялық денсаулықтың бұзылу себептері қандай болуы мүмкін. Егер баланың автономдь:лық, 03 бетімен тандау жасау, пікір айту, бағалау қабілеті жоқ болса, онда белсенді нұсқасында оның демонстративтілік агрессиясы байқалады, енжарлық жағдайында - тэртіптің жалпы қабылданған нормалары мен үлгілеріне сэйкес келмеу элеуметтік үрейлері пайда болады. Екі нұсқада ашу-ызага берілу мәселесі бар, ойткен؛ бастамасьі ерте балалық шақка тэн. Әлеуметтік үрейі бар балаларды айкындау жеңіл - олар жуас, ұқыпты, қоршагаңдарга жағымпазда- нып, мактау сөздерін е с ^ г е тырысады. Ал деструктивті агрессия коп жагдайда байкалмайды, әйткені жанама сипатта: қоршаган адамдарга мысқылдау, басқаларды агрессивті эрекетке итермелеу, ұрлык жасау немесе жаксы тәртіп үстінде ашудың тұтангыштыгы түрінде көрініс табады. Бұл жагдайдагы агрес- сияның негізгі қызметі - озінін тілектері, қажеттіліістері жайында жариялау, элеуметтік ортаның қамқоры- нан шыгу ұмытылыстары, нег؛зг؛ түрі - кирау, жою. Мектепке дей؛нг؛ жаста бала дамуының бүзылу салдарынан, баланың 03؛ үшін мәнді ересек адаммен жакын эмоционалды қарым-катынасқа түсу мүмкіндігінің болмауынан пайда болатын жалгыздык сезімі қалыптасады. Осындай жагдайда белсеңді жауап беретін бала демонстративті агрессияга сүйенеді - кез- ----------------------------------------------------------------------- 235 ----------------------------------------------------------------------- Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика гылымдары» сериясы,№1(45), 2015 г. кейген қол жетімді эдістермен өзіне көңіл аударады. Енжар нұскасында өзін көрсету үрейі қалыптасады. Бала тұйыкгалып, ересектермен өзінің мәселелері жайында сөйлесуден бас тартады. Әдетте, біраз уақыт- тан кейін дене өзгерістері байкалады: қимылдары қысыңкы, даусының бірсарындылығы, көзқарастардан жалтактау. Бала қорғаныс бетпердесін киіп алғаидай болады. Егер мэселенің бастауы кіші мектеп жасына байланысты болса, бала әдетте, өзінің олқылықтылығын, толымсыздығын сезінеді. Бұл жағдайда, белсенді нұсқасында, ол ©3 сезімдерін өзінен элсіздерге агрессия көрсетіп толықтырады. Олар кұрбы-құрдастары, кейде ата-аналары, тіпті мүғалімдері болуы мүмкін. Көп жагдайда агрессия мысқылдау, мазак кылу, жаман сөздерді қолдану түрінде болады. Басқа адамдарды төмендету ерекше қызығушылық тудырады, ал қоршағандардың жағымсыз реакдиясы баланы осындай әрекеттерге итермелейді, өйткені оның толымдылығының дәлрлі болып табылады. ‘ мінез- құлық түрлерінің негізінде өтемшілдік (компенсаторлық) агрессия жатыр деген болжам жасауга болады. Енжар нұсқадағы олқылықгылық сез؛м؛ есею үрейіне айналады, жасөспірім дербес шешім қабылдаудан бас тартып, инфантильді позиция мен элеуметтік есеймеуді танытады. Жасөспірімдік шақгағы психологиялык денсаулыктың бұзылуы қалыпты жасөспірімдік дағдарыстың өтуімен қиындатылады. Ұқсастық дағдарысы деп аталатын бұл дағдарыс - жасөспірімнің 03؛ жайында, өзінің күші, мүмкіндіктері, қоршаған ортадағы орны жайында пікірлер дагдарысы болып табылады[4]. Бүл жагдайда, жасөспірім өзіндік «№ ٠ «» бейнесінің тұтастығын сезіне алмауынан мазасызданьіп, үрей сезімін бастан кешіреді. Белсенді позицияда - бүл жас шағында ең коп кездесетін позиция - жасөспірім кез-келген әлеуметтендіру эсерлеріне қарсы болады: окудан, тэртіп сақтаудан, психологқа барудан бас тартады. Ол «менде бэрі жақсы» деген бет перде киіп алып, теренде жатқан үрей сезімін, ен бірінші, 03؛нен жасырьіп жатқандай болады. Күрделі жағдайларда, жас©п؛р ^ д е р болашакка деген бағдарын толығымен жоғалтып, бір күндік өмір сүреді.Енжар нұсқасында сырттай тәртіпке багынса да, болашагы- на бас тарту байқалады: өзіндік анықталу қорқынышы, отбасылық ж^не кәсіби ролін таңдау жайында ойланбауы, ата-анасына «жабысу» үмтылысы, дербес шешім қабылдаудан корқу. Кез-келген жас дағдарысы адам бойында күшті жагымсыз- жалғыздық, қорку, هلاﻟ >' сияқгы сезімдердің пайда болуынан басталады. Сондықтан жасөспірім 03 сезімдерін білдіру мүмкіндігін алуы ^ажет. Егер болмаса, олар 03 сезімдерін шығару әдістерін іздей бастайды, ересектермен, құрдастарымен, әсіресе күрдастары арасынан ^лс؛з әрі шеттетілгендерді айырықша бөліп, жан-жал шығарады. Бұл сезімдер жасөспірімнің өнімді іс-әрекет түрлері толықгай жойылуына дейін бұзуы мүмкін. Сондыктан да бұл кезенде оқу мотивациясын жоғарылату нэтижесіз болады [5]. Бесінш؛ сынып окушыларына ец алдымен қажеттісі - 03 ссзімдсрін сеніп корсететін адаммен қарым- катынас жасау болып табылады. Психолог жасөспірімді сезімдерін білдіруге итермелейтін эдіс-амалдар- ды игеруі тиіс, бірақ көптеген пс^ологгардьің ондай тәжірибесі болмайды. Біздің мәдениетіміздің ерекшелігінің бірі - сезімдерді жоққа шығару. Отбасында бүл элсіздіктің белгісі деп кабылданады. Жасоспірімнің ішкі жан дүниесі озіне нәзік, тұрақсыз к«р؛нед؛ және оны ересектер тарапынан баса кіруден қоргаштап жүреді. Психологтың алдьгнда түрган ^иын міндет - >касөсп؛р؛м үшін үйреншікті эрі кауіпсіз әдістер - сурет салу, жапсыру және т.б. - арқылы сенімін аулау, сезімдерін білдіруді үйрету. Ол үшін идеалды түрде, барлық бесінші сыны□ окуиіылары психологпен жеке кездесуге мүмкіндік алуы кажет. Бұндай кездесулер жүптасып, кейде үш-үштен - бір-біріне сенім артатын құрдастармен жүргізілуі мүмкін. Кейде жасоспірімдер жеке кездесулерден бас •гаргын, біреумен келеді. Бұл жағдайда онымен келісуге тура келеді. Сонымен,жасоспір؛мдермен жүмыс жүргізудің алғашқы бөлімі, әсіресе ерте жасос- пірімдік шақга - 03 сезімдерін білдіру мен саналы түсінуде көмек корсету. Осы сабақтарда жасөспірім дағдарыстан өтудің мацызды біліктігін иеленеді - яғни ересек адам ретінде қабылдау мүмкіндігін алады. ؛<©□ жағдайда жасоспірімнің өзі туралы пікірі томен болып, ал ересектер оның бойындағы озгерістерді жоққа ш ығарьт, қабылдамайды. Жасоснір؛м өзін кабылдап, қолдайтын адамды қажет етеді. Сондыкган жұм^іс жүргізудің екінші саласын жасосгіірімнің мүмкіндіісгері мен білік- ^؛л؛ғ؛н жоғарылату болып табылады. Жұмыстың үшінші саласы - жасөспірімге ©зінін жағдайын түсінуде көмек беру. Өмірінде болып жатқан озгерістер барлық ؛^рдастарына ^ н >،«не олар қалыпты жағдай болып табылатынын түсіну жасөспірім үшін ©те маңызды. Осындай комекті психолог жеке кездесулерде немесе топтық жүмыс түрлері барысында бере алады. Жасөспірімдік кезеңдегі дағдарыс - рефлексияны дамытуды қажет етеді, ал нақты айтқанда ﺎﺳأ ؛ диалогты ұйымдастыруды үйрету. Оның алғышарттары сыртқы диалог болады. Жас©сп؛р؛мдік кезең бойы психолог осындай диалогтың ұйымдастырушысы болып табылады. Жоғары сыныптарда оку барысында жасөспірімдердің психологпен жеке кездесулер ^)үмк؛нд؛ктер؛ болуы қажет. Мысалы, егер бесінші сыныпта бүл кездесулер ересектердің бастауымен өткізілсе, алтыншы сыныптан бастап, жасоспірімдердің психологиялык кездесулер тэжірибесі молайып, психологка деген сенім артқан- да, оқушь^ардын өздерніц қалауымен немесе кажетг؛л ؛і'؛мен жеке кездесулер ұйымдастырылуы мүмкін. 236 / Ананьев В. А. Основы психологии здоровья. Книга /. Концептуальные жүктеу/скачать 16,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|