С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін сөздер: қарым-қатынас, субъект, `леуметтік психология, кикілжін, қарама-қайшылық, педагогикалық
қарым-қатынас. Қазіргі таңда оқыту үрдісінде ақпарат алу түрлерініңбарынша кең таралған дамыған шағында оқытушы мен білімгердің қарым-қатынасы оқытудың маңызды бөлігіне айналып отыр.Сонымен қатар заманға сай техниканың дамығандығы орайма, қарым-қатынасқа жиі түсуі төмендеуде. Оқыту үрдісінде тұлғалардың к`сіби білімімен қарулануына, дамуына үлес қосатын қарым-қатынастың маңызы зор. Сондықтан қарым-қатынас м`селесіне зер салайық. Қарым-қатынас ақпарат алмасу, пікірлесу, сезімдерімен, пікірлерімен бөлісуден, қоршаған ортаны қабылдау барысында қалыптасады. Психология ғылымында «қарым-қатынас» ұғымыныңбірм`нді дефинияциясы жоқ. Дегенмен, қарым- қатынас адамдардың өзара ақпарат алмасуын (коммуникация), өзара `рекеттесуін (интеракция) ж`не Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 58 өзара қатынас орнатуын (перцепция) сипаттайтын процесс (А.А. Бодалев, Б.Ф. Ломов, А.В. Петров- ский, Г.М. Андреева, Г.А. Кавалев, В.В. Знаков, А.А. Реян ж`не тағы басқа) ретінде толымды анықталады. Осы үш деңгейді біріктірген кезде қарым-қатынас өзара `рекеттестікті ұйымдастыру құралы ретінде көрінеді. Қарым-қатынас заңдылықтарын дағды мен қабілетті дамыта білде педагог басты қызмет атқарады. Өзара қарым-қатынасты ж`не `рекетті дұрыс құрай алу ж`не білімгерлердің `рекетін, н`тижесін құрастыра алу толыққанды педагогикалық процесс жүзеге асады.Педагогикалық үрдіс педагогикалық қарым-қатынас арқылы мақсат, міндеттер орындалады. Ал,педагогикалық қарым-қатынастың атқаратын қызметі: `леуметтік; психологиялық ж`не инструменталдық деп сипаттауға болады. Олар күнделікті оқыту үрдісінде байқалып, жүзеге асырылып отырады.Осыдан педагогикалық қарым-қатынастың кезеңдері төмендегідей: − Оқытушының модельдеуі-болашақ қызметін бейнелеу. − Білімгерлермен қарым-қатынасты ұйымдастыру. − Педагогикалық процестегі қарым-қатынасты басқару. − Қарым-қатынас жүйесін,модельдеу жүйесін талдау ж`не кеңес беру. Педагогикалық қарым-қатынас – оқу-т`рбие процессінін субъектілері арасындағы `леуметтік- психологиялық байланысты сипаттайтын ж`не түсіндіретін ерекше құбылыс.Сомен қатар, ол жалпы психологиялық заңдылықтарға бағынатын, коммуникациялық, интеракциялық ж`не перцептивті жақтары мен сипатталатын қарым-қатынасболады. Педагогикалық қарым-қатынастын ерекшелігі осы қарым-қатынас субъектілерің `ртүрлі `леуметтік, рөлдік ж`не қызмет барысындағы ұстамындарымен танылады. Оқу-т`рбие ісі мен қарым-қатынастың тектестігіне байланысты «педагогикалық қарым- қатынас»ұғымын алғашқылардың бірі болып ХХ ғасырдың 2-ші жартысында ресейлің ғалымдар Л.И.Новикова, А.В.Мудрик, А.А.Леонтьеванықтап психология, педагогика ғылымдарына енгізген-ді. Мысалы,қарым-қатынасты А.А.Леонтьев оқытушынын білім алушымен сабақтағы ж`не сабақтан тыс уақыттағы оқу т`рбие процессінін тиімділігін арттыруға, ұжымда оңтайлы психологиялық жағдай орнатуға, оны тұлға ретінде дамытуға бағытталатын өзара `рекеттесуі мен өзара қатынас жасауы арқылы түсіндіреді [1-23б]. Кейін В.А. Кан-Калик, Х.Т. Шерьязданова педагогикалық қарым-қатынаста оқытушының, мұға- лімнің, т`рбиешінің к`сіби іс-`рекеті ретінде қарастырып, оның тиімді болу шарттары көрсетеді. Осыған орай В.А. Кан-Калик, Х.Т. Шерьязданова [2-87 б.] психология мен педагогикаға «к`сіби педагогикалық қарым-қатынас» ұғымын негіздеп кіргізеді. Аталмыш ұғым авторлардың ұстанымы бойынша педагог пен білім алушының арасындағы оңтайлы педагогикалық қарым-қатынасты анық- тайды. Педагогикалық қарым-қатынастың оңтайлы, тиімді болуы дербес м`селе ретінде И.А. Зимняя, Я.Л. Коломинская, С.В. Кондратьева, А.А. Леонтьев, Н.В. Кузьмина, А.А. Реан, Х.Т. Шерьязданова, С.М. Жақыпов, Э.Стоунс, П.У. Крейтсберг ж`не т.б. зерттеулерінде қарастырылады. Психологтар жеке тұлғаны зерттеуге қатысқанда, ең бірінші, олар қасиеттің көп түрлілігімен ж`не олардың т`рті- бінде пайда болуымен кездеседі. Егер біз жеке тұлғаның психологиялық портретін салуымыз керек болса, онда тұлғаның психикалық қасиеттерімен жұмыс жасауымыз керек. Осыған байланысты Эриха Берннің [3-17б] жеке тұлғаны дамытудағы еңбегінің м`ні зор. Э.Берннің негізгі мақсаты мынадай: «адамды оқыту, қарым-қатынасқа түсуіндегі мінез-құқтын таңдау, өзінің сөзін анализдеуге үйрету» болып табылады. Қарым-қатынастағы позиция туралы м`селе `леуметтік психологияның `р түрлі бағыттарында қарастырылған. Біршама толыққанды зерттеуге ол трансакті сараптама арна- сында ие болды. Бұл жағынан келгенде, позиция, (өзіндік те, серіктестікі де) біріншіден, жүргізуші эго-күймен ж`не екіншіден, тұлғаның қатынасының негізгі типімен ерекшеленеді. Э.Берн ж`не оның ізбасарларының еңбектерінде үш эго-күй туралы түсінік жетілдірілген.Қарым-қатынас – оқу-т`рбие міндеттерін шешудің маңызды құралы. Оқытушы мен білімгерлер арасындағы қарым-қатынас дұрыс ұйымдастырылмаса, жоғары мектептің к`сіби білім беру міндеттері – оқыту, дамыту ж`не т`рбиелеу тиімді бола алмайды.Осыған орай, жоғары мектептегі қарым-қатынас үш қырынан анықталады: - Біріншіден, оқу міндеттерін шешу құралы ретінде; - Екіншіден, т`рбие процесін ұйымдастырудың `леуметтік-психологиялық жүйесі ретінді: - Үшіншіден, студенттердің маман ж`не тұлға ретінді дамуының психологиялық, педагогикалық ықпалы ретінде. Жалпы,оқыту үрдісінде педагогикалық қарым-қатынас – оқытудың, дамытудың ж`не т`рбиелеудің мақсат-міндеттерін шешетін ж`не оқытушы мен білім алушының арасындағы ақпарат алмасудың, өзара `рекеттестіктің, өзара байланыстың сипатын анықтайтын құралдар мен `дістердің жиынтығы. dрине, «қарым-қатынас» ж`не «іс-`рекет» категорияларының `рқайсысы болмыстын `р жағы ретінде |