С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 
60 
Көп  жағдайда  төменгі  курс  студенттері  үшін  оқыту  үрдісінде  қарым-қатынастың  кедергілері 
байқалып  отырады.  Өйткені  білімгерлер  `р  мектептен  `р  түрлі  ортадан  еледі,содан  жаңа  ортадаға 
бейімделеді.Оқу үрдісіндегі жауапкершілік ж`не студенттік өмірдің ағашқы кезеңдегі қиындықтарға, 
өзіндік  жұмыс  жасау  қабілетінің  `лі  дамиқоймағандығы  ж`не  сессия  алдындағы  қиындықтар,  үкен 
жауапкершілік кейде студенттерді қажытып, кедергілер туғызады. 
Педагогикалық  қарым-қатынас  оқытушы  мен  студенттер  арасындағы  өзара  `рекеттесу  ретінде 
анықталады.  Бұл,  өзара  `рекеттесу  оқытушы  мен  студенттердің  бірлескен  іс-`рекетіндегі  байла-
ныстар, өзара ықпалдар болып табылады. Білімгерлер қарым-қатынас барысындағы кедергілер біреуі-
нің қиындықтары тек осы процестің өзінде бастан кешіріп отырғанының іс-`рекетіне, жағдайға ғана, 
сондай-ақ қарым-қатынастың басқада мүшелеріне, атап айтқанда, кері байланыс арнасы арқылы осы 
жағдайда болып тұрған педагогқа да `сер етеді. Педагог кедергілерді жойып, қарым-қатынас пен іс-
`рекетті  жалғастырады.  Оқыту  үрдісінде  өзара  `рекеттесу  түрлі  сипатқа  ие  болады.  Олар  былайша 
көрінеді:1. бірлескен іс-`рекет арқылы топтағы ықпалдастық. 2. топтағы өзара бgсекелестік. 3. Топ-
тағы  кикілжің.  Бұлар  оқыту  үрдісінде  білімгерлердің  күнделікті  іс-`рекетінде  байқалады.  Көп 
жағдайда оқыту үрдісінде б`секелестік деңгейде кедергілердің бірі кикілжінжердің туындауы. 
Қарама-қайшы кикілжіңнің шешімі.  «Студент–студент».  Кикілжіңнің  себебі:  қақтығыс  басталған 
жерді саралау. dр бөлмеде қарсыластар жеке-жеке түсініктеме береді. Мұнымен қоса, кикілжің өзінің 
қысымын жоғалта бастайды. 
Кикілжің барысында туған ашуды жою.Педагог өзіне кикілжің себепкерлерін шақырғанда, олар-
ға  өз  пікірлерін  толық  айтып  шығуға  мүмкіндік  береді.  Мұнда  айтып  жатқан  адамды  асықтырмай, 
оның сөзін бөлмеу керек. 
Мақтану. Кикілжіңге қатысқандардың біреуін тыңдағанда, оның жақсы жақтарын ғана айту керек. 
Оқиғаның  шешілуі.  Кикілжің  шиеленісе  бастағанда,  бір-біріне  сенбегенде,  екі  адаммен  жекелей 
сөйлесіп, оларды барынша тыныштандыру керек. Ең тиімді жолы – біреу оның қарсыласының жақсы 
жақтарын  айтып,  оларды  тыныштыққа  шақырғаны  дұрыс.  Бірақ  ол  адам  оларды  достастыру  үшін 
айтып жатқанын білмеуі ж`не тіпті сезбеуі керек [4-19б]. 
Ол  үшін  көп  уақыт  кикілжіңге  байланысты  емес  оқиға  айтылады  ж`не  ренжулі  студент  өзінің 
қарсыласының жақсы жағын естігенде, өз қылығы жайлы ойлана бастайды. 
Қарсыласына айтқан сөздердің қайталануы.Үлкен адам қатысушылардың біреуінен 2-3 рет соңғы 
сөздерін  қайталауын  сұрайды.  Сонымен  қатар  ол  осы  дау-дамайдың  күшін  біраз  болса  да  жояды. 
Біреуі өзінің орнына екінші адамды қояды немесе керісінше болып, `йтеуір м`селені шешеді. Бірақ 
бұл – өте күрделі үдеріс. 
Білім беру жүйесінің барлық буынында педагогикалық іс-`рекеттің тиімділігі оқытушы мен білім 
алушылардың  өзара  `ркеттесуі  мен  өзара  қатынас  жасау  деңгейлерімен  анықталады.  Сондықтан, 
оқытушының  қарым-қатынасты  тиімді  ұйымдастыра  алуы  жоғары  мектептегі  де  оқу  т`рбие  іс-
`рекетің жасампаздықпен жетілдіруге шарт болып табылады.  
Өзара `рекеттестік “субъект-объект” емес, “субъект-субъект” негізінде, диалогтік сипатта болуы 
үшін, төмендегі шарттар орындалуы қажет: 
1.  dлеуметтік  рөлдер  мен  `леуметтік  статусына  қарамастан,  оқытушы  мен  студенттердің  психо-
логиялық ұстанымдарының тепе-теңболуы; 
2.  Оқытушы мен студеттер бір-бірінің қарым-қатынастағы белсенділіктерінің тепе-тең екендігін 
саналы түрде аңғарып, оны іс жүзінде қолдана алуы; 
3.  Оқушы мен студенттердің өзара тепе-теңдікті сақтай отырып, бір-біріне психологиялық қолдау 
көрсете алуы; 
Олай  болса,  оқытушы  мен  білімгерлердің  психологиялық  процесте  қандай  жағдай  болмасын  өз 
дербестіктерін  сақтай  алуы;  психологиялық  м`дениет  негізінде  өздерінің  коммуникациялық  `рекет-
терін реттей алуы; бір-біріне `рқашан қарым-қатынастың субъектісі болуға мүмкіндік беруі олардың 
өзара `рекеттестігінің ерекшеліктерін көрсетеді. Сондай-ақ Р. Бейлз [6-52б] өзара `рекеттесуді бақы-
лау арқылы төрт категорияға талдайды. Осыған байланысты оқытушы мен студенттердің өзара `ре-
кеттесу  формасын  айқындауға  болады.  Кейбір  ережелерді  орындау  адамдармен  жақсы  қарым-қаты-
нас орнатуға ж`рдемдеседі: 
- Кіммен де болсын тең д`режеде, дөрекілік пен жағымпазданусыз қарым-қатынас жасау сұхбат-
тасушының жеке пікірін сыйлау; 
- Кімдікі жөн, кімдікі теріс екенін анықтаудан аулақ болу; 
- Бұйрық емес, өтініш деңгейінде қарым-қатынас жасау; 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 
61 
- Ыңғайлы шешімдер іздестіру; 
- Өзгенің пікірін сыйлай білу; 
- Өзгелердің т`жірибесін қабылдай білу; 
Егер адам `ңгімеге қалай кірісерін білмесе, сұхбат үшін кез-келген қызықты тақырыпты ж`не өзі 
сөйлесетін қандай да бір жұмыспен айналысып отырмаған уақытты таңдап алу керек. Өзге адам сіз 
сияқты емес екенін `рқашан есте сақтап, кейбір н`рселерге, `сіресе қайшылықты жағдайларға оның 
көзқарасымен  де  қарай  білу  керек.  Оқыту  үрдісінде  білімгерлермен    жиі  қарым-қатынаста  болып, 
болашақ  к`сіби  маман  ретінде  м`дениетті,  `депті  іскер  тұлға  ретінде  қалыптастырсақ,  онда  қарым-
қатынаста кедергілерді болдырмауға септігін тигіземіз. 
 
1 Рубинштейн С.Л.Основы общей психологии.-СПб.,1999. 
2 Кан-Калик В.А. Учителю о педагогическом общении.-М., 1997. 
3 Р. С.Немов. Психология. 1-2 кітабы. Москва. 2004ж. 
4 Р.Т. Игенбаева Жоғарғы мектеп педагогикасы. Алматы 2011ж. 
5 Максимова Н.Е., Александров И.О., Тихомирова И.В. жeне т.б Структура и актуалгенез субъекта с пози-
ций системно-эволюционного подхода//Психол.журн.-2004.-Т.25.-№1.-С.17-40 
6 Талызина Н.Ф.Теорические проблемы программированного обучения.М.,1998. 
 

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: