С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін сөздер: зияткерлік `леует, дамыту, шарттар, болашақ мұғалім, к`сіби іс-`рекет.
Қазақстанда білім беру жүйесін гуманизациялау арқылы нарықтық қатынасты қалыптастыру, яғни отандық қызмет салаларын адамзат жағдайына қарай бейімдеу қазіргі күннің талабы. Оның н`тижесі - жаңа сапалы зияткерлі ұлт. Зияткерлі қоғам жолында дамып келе жатқан Қазақстанда бізге жаңаша міндеттер жүктелуде. Елбасы Н.d. Назарбаев жоғары оқу орындарына (ЖОО) арналған «Қазақстан дағдарыстан кейінгі дүниеде: болашаққа интеллектуалдық секіріс» атты актілік д`рісінде «интеллектуалды ұлт» қалып- тастырудың негізгі аспектілерін атап өткен болатын. «Біздің ендігі міндет – қазақстандықтардың, бірінші кезекте жастардың білімділікке, зияткерлікке, ж`не Отанға, халқына қызмет етуге деген көзқарастарын өзгерту» [1]. Сондықтан да жалпыадамзаттық ізгілікке, ұлттық құндылықтарға негізделген руханиятты қоғам құру `рбір өміртіршілік саласының міндеті. Қазақстандағы зияткерлік қорлардың басты көрсеткіші ретінде білім мен ғылым дамуына ықпал етерлік факторларды, рухани-м`дени құндылықтар мен `депті сақтау, д`ріптеу д`стүрге айналғаны абзал. Ұлттың зияткерлік `леуетін арттыруда басты құндылықтар ретінде сала мамандарын дамыту басты орында тұр. Бұл ретте жоғары оқу орындары- ның ұлттың зияткерлік `леуетін дамытуда орны ерекше. Сонымен, бұл жағдайға болашақ мамандарды даярлау үрдісінде қандай шарттар `сер ететіндігін талдап көрелік. Зияткерлік `леует айқындалған сыртқы ж`не ішкі шарттардың ықпалында дамуы мүмкін. Психо- логия ж`не педагогика ғылымдарында«шарт» ұғымы нысанның оны қоршаған ортадағы құбылыс- тарына деген қатынасын білдіретін категория ретінде қарастырылады. Ал педагогикалық танымдағы «шарт» ұғымы психологиядан бірқатар айырмашылықтармен сипатталады. Себебі, қазіргі дидактика бойынша «шарт» оқу ісіндегі жетістікті қамтамасыз ететін оқу үрдісінің факторлары мен компонент- терінің жиынтығы ретінде тұжырымдалады. Т`рбие теориясында шарттарды `ртүрлі педагогикалық үрдістер тоғысатын орта деп қарастырады. «Шарт» ұғымының негізгі ерекшеліктері мен белгілерін `ртүрлі астарларда қарастырып, талдай- мыз. Сөздіктерде «шарт» бір құбылыстың жағдайға т`уелділігі; іс-`рекет, өмірдің бір саласында бекіген ережелер деп түсіндіріледі [2]. Философиялық тұрғыдан заттың қоршаған құбылыстарға қатынасы, т`уелділігі, онсыз ол бола алмайды, «нысандар (заттардың, олардың қалпы, өзара `рекеттестігі) кешенінің м`нді компоненті» деп сипатталады [3]. Яғни, сол құбылыстың нақты шарттарының жиынтығы, оның пайда болуына, `рекет етуіне ж`не дамуына жағдай жасайды. Психологияда шарт психикалық даму контекстінде ұсынылады ж`не психологиялық дамуды анықтайтын, оны жеделдетіп, не шегендіретін, даму үрдісіне, динамикасына ж`не н`тижесіне ықпал ететін ішкі ж`не сыртқы себептердің жиынтығы арқылы ашылады [4]. Педагогикалық шарттар – мақсатты құрылған жағдай, онда педагогқа оқу-т`рбие жұмысын тиімді іске асыруға көмектесетін психологиялық-педагогикалық факторлардың (қарым-қатынас, құралдар, т.б.) жиынтығы тығыз байланыста болады [5]. Сонымен, кешенді талдау көрсеткендей, «шарт» жалпығылыми ұғым, оның м`ні педагогикалық тұрғыда бірнеше сипатталуы мүмкін: Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 150 1) шарт – себептердің, жағдайлардың, нысандардың ж`не т.б. жиынтығы; 2) аталған жиынтық оқытуға, т`рбиелеуге ж`не дамытуға ықпал етеді; 3) шарттардың ықпалы оқыту, т`рбие ж`не дамыту үрдістерін жеделдетеді немесе шегендіреді, сонымен қатар оның динамикасы мен н`тижелеріне ықпал етеді. Ю.К. Бaбaнский ықпал ету бойынша, педагогикалық жүйедегі қызметтің шарттарын екі топқа бөледі: сыртқы (табиғи-географиялық, қоғамдық, өндірістік, м`дени) ж`не ішкі (оқу-материалдық, мектептік-гигиеналық, моральдық-психологиялық, эстетикалық) [6]. Ықпал ету сипаты бойынша шарттар объективті ж`не субъективті болып жіктеледі. Педагогика- лық жүйенің қызметін қамтамасыз ететін объективті шарттарға білім беру саласының нормативтік- құқықтық базасы жатады ж`не білім беру қатысушыларының онда адекваттылығының көрінісіне итермелейтін себептердің бірі ретінде болады. Педагогикалық жүйенің дамуы мен қызмет етуіне ықпал етуші субъективті шарттар педагогикалық іс-`рекет субъектілерінің `леуетін, `рекеттерінің келісімділігінің деңгейін, мақсаттық приориттердің ж`не жетекші ойлардың білім алушыларға, т.б. м`нділігінің д`режесін анықтайды [7]. Акмеологияда шарт м`нді, маңызды жағдай деп танылады ж`не кемелденген тұлғаның жоғары д`режелі прогрессивті даму жетістіктеріне, ең алдымен тұлғаның к`сібилік деңгейіне жету, оның қызметін атқара білу тікелей шартқа байланысты. Педагогикалық зерттеулерде «шарт» белгілі бір дүниеге ықпал етуші ғана емес, сонымен қатар қажеттілік түрінде сол дүниенің қалыптасып дамуына алғышарт болатын құрал ретінде қарастырылады. Заманауи ЖОО-на еңбек нарығында б`секеге қабілетті бола алатын тұлғаны қалыптастыру м`селесі тұр, ол өз кезегінде ЖОО-ны түлегінің өз мамандығына, болашақ педагогикалық, зияткерлік еңбекке деген шығармашылық көзқарас, қарым-қатынас танытуына байланысты [8]. Педагогикалық жұмыстың ерекшелігі мұғалімнің к`сіби іс-`рекетінің нысаны да, субъектісі де білімалушы тұлға, сондықтан педагог жұмысының қиындығы мен жауапкершілігі оқушы тұлғасын «жасау» ж`не «жаңа өнім шығаруды» жүзеге асыруда байқалады. П.И. Пидкасистыйдің пайымдауынша, білім беру жүйесінде тұлғаны дамыту өзара байланысқан биологиялық, психологиялық, `леуметтік бағыттар арқылы жүзеге асырылады ж`не тұлғаны дамыта- тын ортаны құрайтын `рбір құрамдас бөліктерді шарт деп атайды. Сондай-ақ шарттар жиынтығын іріктей отырып, аса қажетті ж`не жеткілікті шарттар деп жіктейді. Аса қажетті шарттар қатарына студент дамуына қажетті ішкі объективті заңдылықтар енеді. Осы заңдылықтар арқылы дамудың тиімділігін көруге болады; жеткілікті шарттар қатарына дамуға қарама-қарсы тұратын себептер жата- ды [9]. Ал аса қажетті ж`не жеткілікті шарттар толық болмаған жағдайда даму үрдісінде ауытқулар болып, тіпті даму үрдісі тоқтатылуы мүмкін. A.B. Морозов, Д.В. Чернилевский болашақ мұғалімді к`сіби іс-`рекетке дайындауда тұлғаны педагогикалық іс-`рекеттің субъектісі ретінде дайындау маңыздылығы жайлы A.M. Лузинаның пікі- рін құптай келе, педагогикалық іс-`рекеттің субъектісі тұлғаның пісіп жетілуі тек нақты шарттардың негізінде болатынын атайды. Олар, сыртқы шарттар: дамудың `леуметтік жағдайы, ғылымның заманауи даму деңгейі, көпшілік білім беру т`жірибесінің жағдайы, оқу бағдарламалары мен оқулық- тарда көрсетілген `діснамалық нұсқалар, мұғалімнің, педагогикалық ұжымның позициясы мен зият- керлік `леуеті ж`не шығармашылығы; ішкі субъективті шарттар: ЖОО-нда бастауын алатын к`сіби еңбекке, зияткерлік шығармашылыққа деген дайындық [10]. Қазіргі гуманистік парадигмада, білім беру т`рбиенің м`ні ретінде таңдалған, идеалға сай тұлға қалыптастыру мақсатында жүргізілмейді, керісінше, д`стүрлі авторитарлы педагогика жүйесімен жүреді. Тұлғаның зияткерлік `леуетін с`тті, н`тижелі жетілдіру үшін қажетті шарттар түрлі астарларда (тетіктер мен қағидалар, дидактикалық құралдар, `дістер, т.б.) В.И. Андреев, М.Я. Виленский, Дж. Дьюи, З.И. Калмыкова, В.А. Кан-Калик, М.А.Wollach, т.б. қарастырылды [11-16]. Ғалымдардың пікіріне сүйене отырып, біз болашақ мұғалімдердің зияткерлік `леуетін тиімді дамытуға ықпал ететін шарттарды анықтап, оларды жіктедік. Ең алдымен, болашақ мұғалімдердің зияткерлік `леуетін дамыту шарттары екі түрлі шарттың өзара байланысуы арқылы қалыптасады. Олар: `леуметтік орта ж`не педагогикалық-психологиялық шарттар, олардың ортақ мақсаты – зияткерлік `леуетті дамыту (сурет 1). Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 151 жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|