С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж.
235 барысында қалыптасатын қажеттілік деп есептейді. Осы қажеттіліктің қанағаттандырылмауы тұлға дамуының бұзылысына ж`не эмоциялық депривацияның пайда болуына `кеп соғады. Депривация- ның осы түрінің айқын көрінісі балалар үйінде т`рбиеленетін балаларда ерекше байқалады. Депривацияның келесі түрі- сенсорлық депривация- заттық ортаның болмауы ж`не сезім мүшеле- рінің қоздырғыштарының жетіспеуі. Депривацияның бұл түрін де балалар үйінде т`рбиеленетіндерде жиі кездестіреміз. Депривация сонымен қатар тек жетім балалар үйінде т`рбиеленетін балаларда ғана емес, отба- сында т`рбиеленіп жатқан балаларда да байқалады. Отбасында анасы болмаған немесе баласына қажетті эмоциялық көңіл бөлмеген жағдайда аналық депривация туындайды. Психикалық депри- вация, депривациялық жағдайда туындайтын ерекше психикалық күймен сипатталады. Аталған психикалық жағдай мінез-құлықтың өзгеруінен байқалады. Депривация механизмі баланың сыртқы орта адамдарымен қарым-қатынасының шектелуімен, баланың негізгі психикалық қажеттліктерінің жеткіліксіз қанағаттандырылуымен байланысты. Сонымен, психикалық депривация- өмірлік жағдай н`тижесінде туындайтын нақты психикалық көңіл күй. Мұндай жағдай баланың негізгі қажетті- ліктерін толық қанағаттандыруға қолайлы мүмкіндіктері болмаған кезде туындайды[7]. Қазақстанда `леуметтану жағдайы айтарлықтай жылдам өзгеруде. dлеуметтану қоғамның іргелі `леуметтік проблемаларын зерделеуге еніп, толыққанды `леуметтік ғылым м`ртебесін алуда. `леуметтанудың алдында бұрынғыдан да күрделі м`селелер тұр. Олардың ішінде - дағдарыстан шығу жолдарын іздестіру, маңызды мақсаттарға - республиканың шынайы т`уелсіздігіне, қоғамдық негіз- дердің нығаюына, құқықтық мемлекет құруға, жаңа технологиялық, құрылымдық, институционалдық негіздегі толыққанды ұлттық нарықтың қалыптасуын қамтамасыз етуге, түбегейлі `леуметтік- экономикалық ж`не құқықтық реформаларды, т.б. жүзеге асыруға қол жеткізу проблемалары бар. Тұлғаның `леуметтік типі дегеніміз-адамдардың тарихи, м`дени ж`не `леуметтік-экономикалық тұрғыдан алғанда тұрмыс құру, тіршілік ету жағдайларының күрделі жиынтығының жемісі. dлеуметтануда тұлғаны `леуметтік түрге бөлудің `ртүрлі варианттары ұсынылған. Мысалы, М.Вебер түрге бөлудің негізіне `леуметтік `рекеттің ерекшелігін, д`лірек айтқанда, оның ұтымдық д`режесін алса, К.Маркс формациялық ж`не таптық ұғымға осы тегін жатқызған. Э. Фром болса орныққан мінез-құлықты тұлғаның `леуметтік түрі, индивид пен социумның байланыс формасы деп қарайды. dлеуметтік мінез-құлықтың түбегейлі қалыптасуын Э.Фром `рбір тұлғаның қоғам талаптарына мейлінше тиімді бейімделуінде ж`не қауіпсіздік пен өзін-өзі қорғадағы сана-сезімін нығайтудың мүмкіндігінде деп бағалайды. Адамзат тарихын сараптаудың н`тижесінде Э. Фром `леуметтік мінез- құлықтың бірнеше типтерін: рецептік (енжар), қанаушылық, дүние жинаушылық ж`не нарықтық деп түр-түрге бөледі. Қазіргі `леуметтану саласында тұлғаларды олардың құнды бағыт-бағдары мен қадір – қасиеттеріне байланысты бөлу кең түрдде тарады. Олар: - д`стүршілдер негізінен мынадай құндылықтарды: міндетті, т`ртіпті, жөнге салушылықты, заңды қолдаушылықты ұстанса, ал креативтік болса: адамдардың өзін-өзі көрсету, өз бетімен жүру сияқты сапаларды басшылыққа алады. Мұндай мінез-құлықтар ешкімге ұнамайды. Оны өр мінезділікке ұқсатады; - ал идеалистер, керісінше, д`стүрлік нормаларға, т`уелсіздікке бейім болады ж`не басқа адамның беделін мансұқ етпейді, өзін-өзі ғана басқарады, басқаларға еліктеп алаңдамайды; - фрустрировтік мінез-құлыққа адамның өзін өзгеден төмен бағалауы, көңіл-күйінің басыңқы болуы, өзін өмір ағымынан тыс қалдым деп сеніуі жатады; - реалистер өзін-өзі ел алдында айрықша көрсетуді міндет санайды ж`не халыққа деген жауап- кершілік сезімін дамыта түсуге тырысады, орынды скептицизмді өзін-өзі д`ріптеу мен өз-өзіне бақылау жасау арқылы жүзеге асырылады; - гедонистік материалистер ең алдымен «осы жерде ж`не д`л қазір» рахатқа кенелуге бағыт ұстайды ж`не бұл «өмір л`ззатының» ізіне түсуге тырысу қабілеті молшылық тілеуді қанағаттадыру формасына айналады. Батыс `леуметтанушыларының зерттеулері көрсеткендей, қоғамдық өмірдің `р саласындағы бітім-болмыс пен ерекше іс-`рекеттер тұлғаның белгілі бір сапалары мен мінез-құлық тұрпаттарының қандай тұрғыда көрінетінін айғақтайды. Мысалы, бұл сипаттар нарықтық қатынас- тар прагматизмінің, қулық-сұмдықтың өріс алуына, өндіріс саласындағы эгоизмнің, мансапқор- лықтың қалыптасуына ж`не еріксіз түрде кооперациялауға көшуге, ал отбасы саласында ж`не жеке өмірде – көңіл күй мен адамның ішкі сезімімен т.б. ықпал етеді. Сонымен қатар, `леуметтануда осы айтылғандарға қарсы механизмдердің болатыны белгілі. Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 236 Сонымен бірге қазіргі `леуметтік-экономикалық жағдайларда тегін білім алу мүмкіндігі шектелген кезде, балаларға білім берудегi көптеген м`селелері отбасының материалдық жағдайына байланысты болады. Н`тижесінде жағдайы жоқ немесе жағдайы төмен отбасындағы баланың үйлесімді дамуына қатысты қажеттіліктері өтелмегендіктен бала үлгірмеушілер қатарына түсіп сынып ұжымының қудалауына ұшырайды. Осы ж`йттердің салдарынан балада `леуметтік жатсыну пайда болады екен. Сондықтанда көптеген оқушылардың `леуметтік дамуы осындай сипатта болуымен анықталады. 1 Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.-М.: Политиздат, 1975.-304с. 2 Мудрик А.В. Социальная педагогика. М., 2000. 3 Василькова Ю.В. Очерки по истории социальной педагогики. М., 2001. 4 Халитова И.Р. nлеуметтік педагогика. Алматы., 2009. 5 Баширова Ж.Р., Бекмағамбетова Р.К., nлқожаева Н.С., Жұбаназарова Н.С., Ұ.Б. Төлешова Педагогика, eлеуметтік педагогика, өзін-өзі тану тарихы (Оқу құралы) Алматы: Қазақ университеті, - 2012 247 б жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|