С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін сөздер: Қазақ `йелі, қыз т`рбиесі, ұлттық м`дениет, киіну `дебі, қарым-қатынас.
Қазақ халқының «Еркек үйдің егесі, `йел үйдің шегесі» деп айтқанындай кез-келген отбасының босағасының беріктігі мен ынтымағының жарасымдығы ондағы `йел баласының мықтылығына тіке- лей байланысты. Осы тұста елбасы Н.d.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарла- масында `йел баласының шындығында да отбасының тірегі екендігін ескертіп: «Біз қыздарымызға ертеңгі жар, ана деп қарап, т`рбиелеуіміз керек»,- деп қыз балаларының т`рбиесіне ерекше көңіл бөлуді тапсырған еді [1]. Бұл `сіресе, бүгінгі жаһандық т`рбие д`стүрлерінің дендеп еніп, ұлттық болмысымызға ед`уір ықпал етіп отырған заманда өте өзекті м`селеге айналып отыр. Бүгінгі статистикалық м`ліметтерге жүгінетін болсақ, бүгінге дейін Қазақстан Республикасы бойынша 38386 бала жетім ж`не ата-анасының қамқорлығынан айрылған, соның ішінде 14052-сі қыз балалары екен. 1999-жылдан бүгінге дейін 8675 бала шетел азаматтарына асырап алынуға берілген [2]. Бұдан шығатын тұжырым, жетім балалар мекемелерінде т`рбиеленген балалардың болашақ отба- сылық өмірін қалай елестетері белгісіз. Осы тұста ғұлама ғалым `л-Фараби бала дүниеге келгенде алдағы өмірінде бақытты болуға жетелейтін қасиеттерді игеруде өздігінен ол жетiле алмайтындығын Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 264 айта келіп, ол үшін арнайы т`рбие ортасының болуын қажет деп санайды. Ондай ортаның негізгісі, `рі баланың бақытқа қол жеткізудегі қасиеттерінің негізі қаланатын т`рбие институты отбасы ортасы екендігін келтірген[3]. Бүгінгі күні өскелең ұрпақтың ұлттық д`стүрден алшақтап өсуі барған сайын отбасы т`рбиесін жұтаңдатпақ. Оның үстіне қалыпты отбасыларындағы т`рбие де көпшілікті алаңдатарлықтай жағдай- да. Нақтылап айтқанда, отбасыларындағы ажырасу саны жыл өткен сайын азаймай отыр. Сондықтан, т`рбие негізін қалайтын отбасындағы ана болмысын оның қыз кезінен қолға алу д`л бүгінгі күннің өзекті м`селесі. Қазақтың ұлы жазушысы М.dуезовтың «Ел болам десең, бесігіңді түзе», -деп шырылдауы да тегін емес[4]. Олай болса, қыз т`рбиесін қолға алу мемлекеттік іс деп қарап, оның түп тамырына талдау жасау, сонымен қатар түркі халықтарына, соның ішінде қазақ қыз- келіншектеріне т`н `йел болмысын сақтаудың өзіндік заңдылығы мен артықшылығы бар екендігін д`лелдеу біздің мақаламыздың басты мақсаты болмақ. Қазақ `йелдерінің болмысы мен мінез-құлқы, тіпті қарым-қатынасы қашан да тарихта өзгеше орын алған. Оның түп тамыры бүкіл түркі `йелдерінің болмысымен тығыз байланысты. Тарихи деректерге жүгінер болса, түрік `йелдері атқа мекем отырып, жақсы шаба білген, қару қолдануды үйренген, ерлік жасаудан тайынбаған, тіпті қамал күзетшісі, у`ли, елші де бола алған. Үйдегі отбасында да `йел еркекпен тең болған. Балаға `ке-шеше басшылығы қатар жүрген. Еркек `йелін үнемі құрметтеп, оны арбаға отырғызып, өзі соңынан жүріп отырған. Бұған д`лел VII-VIII ғасырларда өмір сүрген Қорқыт жырларындағы `йел бейнесі мен жар таңдау салттарында айқын сипатталған[5]. Ал, қазақ халқының қалыптасу тарихында пайда болып, жарық көрген мұралар мазмұны сонау Томиристің (Тұмар), Заринаның болмысынан байқалып, Қорқыттың заманынан келе жатқандығын д`лелдейді [6]. Түркі халықтарындағы `йел болмысының, соның ішінде қазақ `йелдерінің болмысының `у бастан- ақ ізгіліктілігін көптеген шетел ғалымдары зерттеп, өз тұжырымдарын жасаған. Атап айтқанда, ғалым Ю.К.Малницкий: «Қазақ халқының тұрмыс тіршілігінде `йел баласы ең алдымен отбасы шаруашылығындағы басты құндылық болып табылған. Екіншіден, қыз балалары түрік халықтарының мұсылман дінін қабылдаған басқа тайпаларынан тараған халықтарға қарағанда анағұрлым еркін `рі үлкен құрметке ие. Оларды ең құрметті, қонақ отыратын орын - төрге отырғызған. Сонымен қатар, қазақ `йелдерінің көзқарасы мен пікірі отбасылық кеңесте шешуші дауысқа ие болған. Сондай-ақ, қазақ `йелдері ат үстінде еркін шауып, қонақтарды күтіп алуға ж`не оларды қымыз, қымыранмен сусындатуға қатысқан, тіпті олармен сұхбатқа да түсетін болған», - деп қазақ `йелдерінің басқа халықтар `йелдеріне қарағанда құқығының жоғарылығын ерекшелеп сипаттайды [7]. dйтсе де, ислам діні келгеннен кейін қазақ қоғамында `йел мен еркек арасында біршама өзгешелік пен талаптар орнады. dйелдің орны қаншалықты ұлық болса да, шариғи тұрғыдан өзіндік нормасы мен `дебін сақтау талап етілді. Түркі халықтарына т`н `йел мінез-құлқы мен жүріс-тұрысындағы м`дениеттілік нормаларын қазақтың ақын жазушылары өз шығармаларында д`ріптеп жазған. Солардың бірі Ғ.Мүсіреповтың «Оянған өлке» шығармасында да `йел болмысының қазақи м`дениеті былайша сипатталған: "Ең соңынан кірген кішкене денелі қазақ .йелі ауыз үйдегі орыс жұмыскерлері мен орыс .йелдеріне қарап таңырқап тұрып қалыпты. Мойындарына дейін ашық, жалаң бас, еркектермен қатар жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|