С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
195 
Психологиялық-педагогикалық зерттеулер бойынша оқу үрдісінде балалардың 90% қиындық көреді, 
олардың ішінде 60% сөздік қордың дұрыс дамымағанымен байланысты. 
Д.Б. Элькониннің пайымдауынша, балалардың тілдік дамуы олардың интеллектуалдық ж5не тұлғалық 
дамуымен терең байланысты. Алты-жеті жаста балалардың сөздік қорының дамуы, оның одан 5рі байи 
түсуі  өте  жедел  түрде  өтеді.  Мектепке  дейінгі  ұйымдарда  ересек  топ  балаларының  тілдік  дамуы  сөздің 
лексикалық мағынасын жетілдірумен тығыз байланысты[1]. 
Сөзді  тілдің  бірлігі  ретінде  зерттеу  тіл  дамыту  жүйесінде  маңызды  орын  алады.  Осы  проблемаға 
Е.И.Тихеева,  А.М.  Бородич,  Ю.С.Ляховская,  Н.П.Савельева,  А.П.Иваненко,  В.В.Гербова,  В.И.Яшина, 
Е.М.Струнина, А.А.Смаги, А.И.Лаврентьева ж5не т.б. зерттеулері арналған. 
Зерттеулерде д5лелденгендей мектеп жасына дейінгі балаларды сөздің семантикалық тұрғыдан дұрыс 
қолдану үшін, оның түрлі мағыналарымен таныстыру қажет.  
Баланың сөзді ж5не сөз тіркесін мағынасына, тілдік жағдаятқа қарай дұрыс қолдану дағдысын дамыту, 
еркін түрде өз ойларын айтуға ж5не айналамен қарым қатынасқа түсуге мүмкіндік береді.  
Қазіргі уақыттта мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту жолдарыныңзаңдылықтарын 
зерттеген, «сөз» ұғымына мінездеме келтірілген зерттеулер бар. 
Н.А.  Стародубова  зерттеулерінде  сөзді  жұмыстардың  маңыздылығын  ерекше  атай  отырып,  сөзді 
қарым  қатынас,  затты  суреттеу  барысында  қолдану  —  бұл  керекті  сөзді  көп  сөздердің  ішінентаңдау 
үрдісі. Jрбір сөз белгілі сөз табына жатады ж5не өзіне т5н грамматикалық көрсеткіштері бар.  
Ана  тілінің  сөздік  құрамын  игеру,  Ю.С.Ляховская,  Е.М.  Струнина,  Н.П.Савельева,  В.И.Яшина  ж5не 
т.б.  зерттеушілердің  пайымдауынша,  -  бұл  тілдің  грамматикалық  құрылылымын  игеруге,  монологтық 
тсөйлеу  түрін  дамытуға,  сөздің  дыбыстық  м5дениетін  т5рбиелеудің  бірден  бір  мағызды  жағдайы.  Тілді 
қарым қатынастың құралы ретінде қолдану сөзбен байланысты. Сөйлеуші сөз арқылы сөз тіркесін ж5не 
сөйлемдерді  құрастырып,  өз  ойын  білдіреді,  тыңдаушықабылдаған  сөздерді  жіктеп  сөз  арқылы  ойды 
түсінеді. 
Е.М. Струнинаның пайымдауынша, сөздің мағынасын балалар қоршаған ортамен танысу барысында – 
арнайы ұйымдастырылған ж5не күнделікті өмірде танысады. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік 
қорын сандық жағынан байытылғаны емес, сапалық жағынан да жетілдірілуі қажет[2]. 
ПсихологтарЛ.С.Выготский,  А.Н.Леонтьев,  П.Я.Гальперин  ойында  баланың  ойлау  ж5не  сөйлеу 
қабілеттері  практикалық  5рекет  барысныда  қалыптасады.  Ойлау  ж5не  сөйлеу  қабілеттерінің  өзара 
байланысы 5рдайым зерттеу назарында. Л.С. Выготскийұғымдардың қалыптасу проблемасын қарастыру 
барысында «ұғымды сөзсіз, ойды сөзбен» қарастыруға болмайды [3]. 
В.И.Яшина,  А.И.Лаврентьева  сөздік  қорды  дамытуда  сөздерді  тақырыптық  топтастыру  принципін 
басшылыққа алуды маңызды деп санайды.Тіл бірліктері бір бірімен тығыз байланысты. Сөз топтпмалары 
ең басты бір сөздің аясында топтасады. Сөздік жұмыс барысында (тілдік т5рбиеге байланысты басқа да 
міндеттерді  шешуде),  авторлардың  ойынша,  бала  д5л,  дұрыс,  м5нерлі  сөйлегенін  қадағалап,  соған 
т5рбиелеу қажет.  
Аталған  барлық  лексикалық  жұмыстарға  аспектілер  О.С.Ушакованың  тіл  дамыту  бағдарламасында 
көрсетілген. Автордың ойынша, бұл жұмыстар сөздік жаттығулар, шығармашылық тапсырмаларды орын-
дауға бағытталған формаларда өтуі қажет[4]. 
Ересек топта балалардың сөздік қорының діңгегі қалыптасып, алдағы уақытта айтарлықтай өзгеріске 
ұшырамайды. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын зерттеу барысында зерттеушілер белгелі 
бір аясында баланың сөздік қоры қалыптасатынын атайды: 
- тұрмыстық сөздер қоры; 
- қоршаған ортамен байланысты сөздер тобы; 
- 5леуметтік сөздер қоры. 
Аталған бағыттар аясында балалар ең алдымен зат есімдерден: адамға қатысты сөздерді; сын есімнен 
«үлкен», «кішкентай», «орташа» ж5не т.б. заттың түсін білдіретін: «қара». «қызыл». «ақ». «көк» ж5не т.б.; 
есімдіктерден «менікі», «мынау», «біздікі» ж5не т.б. сөздерін игереді. 
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қабілеті дамыған сайын, олардың сөйлеу қорлары тек қана 
байыт  қана  қоймайды,  сонымен  қатар  жүйелене  түседі.  Сөздердің  семантикалық  топқа  бірлесуі  өтеді: 
топтаманың діңгегі мен оны айналасы перифериясы қалыптасады. А.И.Лаврентьева мектеп жасына дейін-
гі балалардың сөздігін қалыптастыруды ұйымдастырудың төрт жүйелі кезеңін зерттеулерінде көрсетеді. 
Бірінші  кезеңде  балалардың  сөздік  қорын  жеке-жеке  (20-50)  сөздер  құрайды.  Сөздер  өзара  жүйе-
ленбеген. 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
196 
Екінші  кезеңде  балалардың  сөздік  қоры  тез  көбейе  бастайды.  Балалардың  жауаптарынан  олардың 
санасында  заттардың  ж5не  құбылыстардың  атаулары  қалыптасып,  жүйеліп  топтаса  бастағанын  байқай-
мыз. Топтаманың бір сөзін атау бала санасында топтамадағы басқа элементермен ұштасады. Бұл кезең-
діА.И.Лаврентьева «жағдаяттық» деп атап, ал топтамадағы сөздерді «жағдаяттық сөздер» топтамасы деп 
анықтайды. 
Алдағы  уақытта  бала  өзбетімен  сөздерді  топтастырып,  орынды  қолдана  бастайды.  Бұл  лексикалық 
жүйенің қалыптасуының үшінші кезеңі ретінде сипаттайды. Тақырыптық топтардың ұйымдасуы лекси-
калық антонимдердің дамуына 5келеді: («үлкен — кішкентай», «жақсы—жаман»). «Үлкен — кішкентай» 
қарама-қарсылығы барлық параметрлік сын есімдермен ауыстырылады: («ұзын —кішкентай», «жуан — 
кішкентай»), ал «жақсы—жаман» — сапалық-баға сын есімдермен «зұлым—жақсы». 
Төртінші кезең лексикалық жүйенің даму ерекшелігі — сөздерді аустыруды б5сеңдетіп, синонимия-
ның пайда болуы. Балалардың сөздігін жүйелі дамыту өзінің құрылымы бойынша ересек адамның лекси-
ко- семантикалық жүйесіне жақындайды[5]. 
А.И.Лаврентьеваның  зерттеу  деректері  мектеп  жасының  ересек  топ  балаларының  лексикалық  жүйе-
лігін дамыту, бір тақырып аясында сөздігін қалыптастыру мүмкіндігін д5лелдейді. 
Балалардың сөздік қорының семантикалық топтамасын қалыптастыруда осы жас ерекшелігін таңдау-
дың  дұрыстығына  Е.В.  Наумованың  зерттеулері  д5лел  болып  саналады.  Бұл  ғалымның  зерттеу  негізіне 
ассоциялық зерттеу 5дісін басшылыққа алған: лексикалық жүйенің дамуы ж5не сөздердің семантикалық 
алаңын ұйымдастыру балалардың ассоциациялық реакциясының өзгеруінде көрінісін табады. Зерттеуші 
төрт ж5не алты жасар балалардың осы бағыттағы стимул–сөздерге реакциясы жоғары деңгей көрсеткенін 
пайымдайды.  Айта  кетерлік  жағдай:  алты  жасар  балалардың  қателігі  төрт  жасар  балалармен  салыс-
тырғанда көбірек болғаны. Бұл осы кезеңде балалардың сөздің мағынасын игеру құбылыстары, 5рекеттері 
жақсы дамитындығының ку5лігі. 
Бұл  ғылыми  болжам  бізді  зерттеу  барысында  қызықтырып,  анықтауыш  эксперимент  барысында 
ассициалық 5дісті алуымызға септігін тигізді. Таңдауға Н. В. Серебрякованың эксперименталдық зерттеу 
қорытындыларын  сараптау  да  үлесін  қосып,  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  семантикалық  алаңын 
анықтауда тиімділігі анықтала түсті. Зерттеу барысында осы 5дістеменің балалардың сөздік қорын дамы-
туда  құнды  5дістеме  екенін  бекіте  түсті.  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  вербалдық  ассоциациясын 
талдай отырып үш кезеңді сөздердің семантикалық алаңын ұйымдастыруда анықтайды[6]. 
Бірінші кезең, оның ойынша, семантикалық алаңның қалыптаспағанын сипаттайды. Бала өзінің сезім-
дік қабылдауына сүйенеді ж5не реакция-сөз ретінде айналадағы заттардың атаулары қолданылады(«ит» 
—  «доп»).  Бұл  кезеңде  лексикалық  жүйе  қалыптаспаған.  Сөз  мағынасы  сөз  тіркестерінің  мазмұнына 
кірістірілген. Арнайы орын синтагмалық ассоциациялар («ит—үреді») алады.  
Екінші  кезең  сөздердің  семантикалық  жағынан  бір–бірінен  айырмашылықтар  бар  сөздердің  мағына-
сын  игерумен  сипатталады,  олар  өз–ара  жағдайлық  байланыстағы  сөздер  қатары.  Бұл  тақырыптық 
ассоциалардың  басымдылығында  көрінісін  табады:  «үй—төбе»,  «биік—ағаш»  ж5не  т.б.  Семантикалық 
алаң 5лі де ұйымдастырылмаған, бірақ қалыптасуда.  
Үшінші кезеңде ұғымдар, классификациялау, жіктеу үрдісі қалыптасады. 
Ассоциалық  эксперимент  5дісі  бойынша  мағынасы  жағынан  жақын,  тек  бір  ғана  дифференциалдық 
белгісімен айрықшаланатын сөздер қолданыла бастайды: («ағаш — қараағаш», «биік — төмен»). Семан-
тикалық  алаңның  құрылымының  дифференциалануы  өтіп,  сөздердің  мағынасына  қарай  жақындығына 
ж5не қарама-қайшылығынақарай топтасады. 
Сөздердің атауларын балалар айналамен танысу барысында игереді. Мектеп жасына дейінгі балалар 
сөздік қорларын байыту аясында: тұрмыстық, 5леуметтік ж5не айналамен танысу тақырыптарды алдымен 
игреруі қажет. 
Болгар  зерттеушісі  Ф.Г.Даскалованың  ассоциациялық  5діс  мүмкіндіктерін  қарастырайық.  Бұл  5діс 
ресей  ғалымы  О.С.Ушакова  зерттеулерінде  толықтырылып,балалардың  сөздік  қорларының  дамуын 
талдау үшін енгізілді[7].  
Ассоциациялық  эксперимент  барысында  зерттеушілер  (А.  Р.  Лурия,  А.А.Леонтьев,  О.С.Ушакова, 
Е.М.Струнина,  А.А.Смага,  А.И.Лаврентьева  ж5не  т.б.)  мектеп  жасына  дейінгі  балаларға  т5н  келесідей 
вербалдық ассоциация анықтады: 
1. Синтагмалық ассоциация: реакция-сөз ж5не стимул-сөз түрлі сөз таптарына қатысты («ішу — сүт», 
«сары— гүл», «ағаш—өседі»). 
2. Парадигматикалық ассоциация: реакция-сөз ж5не стимул-сөз тек бір ғана дифференциалдық семан-
тикалық  қасиетпен  айрықшаланады:(«ағаш  —  қараағаш»,  «мысық  —  ит»,  «ыдыс—т5релке»).  Балалар 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
197 
арасында келесі байланады: синонимдік қатынастағы ассоциация («батырлық —қорқақтық»); антонимдік 
қатынастағы ассоциация сөздері («биік— төмен», «жақсы — жаман») құбылыстар сирек кезігеді. 
3. Тақырыптық ассоциациялар. Jдіс мағыналық бала реакциясына қатысты, бір семантикалық алаңмен 
сипатталады. Реакция-сөз ж5не стимул-сөз бір ғана семантикалық қасиетпен айрықшаланады.  
Мектеп жасына дейінгі балалардың келесідей тақырыптық семантикалық түрлері байқалады: 
- объект пен оның мекеніне қатысты («ит — үйшік», «ыдыс—үй»); 
-  объект  пен  онымен  орындалатын  іс-5рекеттер  («ыдыс—жуу»,  «қарындаш—сурет  салу»),  бұл  ассо-
циалар сирек байқалады;  
- заттардың бір қасиеттеріне қарай («көбелек—құс»). 
4. Словообразовательные ассоциации. Jдістемеде балалар сөздің түп нұсқасынан оларға жаңа сөздерді 
құрайды.Бұндай  ассоциацияның  екі  түрі  бар:  реакция-сөз  ж5не  стимул-сөз  бір  сөз  таптарына  жатады 
(«қоян—көжек», «тез—тезірек», «сөйлейді—5ңгімелейді»); ж5не стимул-сөз түрлі сөз таптарына жатады 
(«көңіл—көңілді», «биік—биіктеу», «орман—орманды»). 
5. Бір сөздің грамматикалық формалар ассоциациясы. Бұл 5дісте реакция-сөздер ретінде сөздің көпше 
формасы айтылады («үстел—үстелдер», «көбелек—көбелектер»). 
6. Фонетикалық ассоциация. Реакция-сөздер мен стимул-сөздер бір бірінен дыбыстық айырмашалыққа 
ие,  олардың  арасында  семантикалық  байланыс  жоқ  («тұр»  —  «түр»,  «бер»—  «бар»).  Бұл  ассоциалар 
сирек кездеседі. 
7.  Кездейсоқ  ассоциациялар:  реакция-сөздер  мен  стимул-сөздер  арасында  мағыналықта,  граммати-
калықта ж5не дыбыстықта байланыс жоқ («тез — топ», «орман—орындық»). Балалар көбіне айналадағы 
заттардың атауынатайды. Ассоциацияның осы типібес-алты жасар балалар арасында кеңінен тараған. 
Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сөздік  қоры  дамыған  сайын  олардың  вербалдық  ассоциация-
ларының  сипаттамасы  да  өзгере  түседі.  Н.В.  Серебрякованың  зерттеу  деректері  бойынша,  алты-жеті 
жаста лексикалық жүйенің қалыптасуында, семантикалық алаңды ұйымдастыруда үлкен сапалық серпініс 
байқалады.  Ассоциациялық  алаңда  пардигматикалық  ж5не  синтагматикалық  реакциялардың  қатынасы 
айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Бес-алты жасар балаларда синтагматикалық реакция парадигмати-
калықтан  жоғары  болып  келеді.  Олар  өте  жиі  кездеседі.  Жеті  жаста,  керісінше,  парадигматикалық 
реакция синтагматикалыққа қарағанда 5лде қайда жоғары[8]. 
Бес-алты жасар балаларда тақырыптық ассоциациялар кең тараған. Жеті жаста тақырыптық ассоциа-
циялар парадигматикалыққа қарағанда, сирек кездеседі. Бұл жеті жасар балаларда семантикалық алаңның 
діңгегі  (ядросы)  қалыптаса  бастағанның  ку5лігі.  Сонымен,  балалардың  ассоциациялық  іздеу  реакция 
стратегиясы жас ерекшелігіне қарай өзгеріп отыратындығы зерттеулерде көрсетілген. 
Біздің  сөздің  семантикалық  алаңын  кеңейтетін  жұмыстарды  талдауға,  тақырыптық  ассоциациялар 
көріністеріне көп назар қоюымыз:  
бала-бақшада  баланың  барлық  5рекеттері  тіл  дамыту  жұмысымен  байланысты,  осы  орайда  ақыл-ой 
т5рбиесі, танымдық қабілеттерінің қалыптасуы арасындағы сабақтастықпен түсіндіріледі. 
Ана  тіліне  үйретуде  басты  орынды  семантикалық  мағынасы  бар  сөзбен  жұмыс  алса,  бала  онда 
айналамен тілдік қатынасқа түскенде, шығармашылықпен пайдалана алады. 
Жоғарыда  зерттеулеу  сараптамасына  сүйенсек,  семантикалық  тұрғыдағы  жұмыстар  өте  маңызды, 
өйткені  мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сөздік  қорын  дамыту  сөздердің  лексикалық  мағынасының, 
олардың  қандай  жағдайда  қолданылуы  балаға  түсініксіздігі.  Ал  сөздердің  дұрыс  қолдану  дағдысын 
қалыптастыру  үшін  м5тінге  сай  сөздерді  семантикалық  таңдау  жасауын  дамыту  қажет.  Бұндай  даму 
байланыстыра сөйлеуді жетілдіруге, оның м5нерлігіне септігін тигізеді. 
1. Эльконин Д.Б. Как учить детей читать. М.: Педагогика, 1976. 
2. Конспекты занятий по развитию речи/ О.С. Ушакова, Е.М.Струнина. – М., 1998. 
3.  Выготский,  Л.С.  Обучение  и  развитие  в  дошкольном  возрасте  Избранные  психологические  исследования/ 
Л.С.Выготский. - М., 1956, с. 269. 
4. Ушакова, О.С. Теория и практика развития речи дошкольника/О.С. Ушакова – М., 2008. 
5.  Лаврентьева  А.И.  Система  работы  над  синтаксической  стороной  речи  младших  дошкольников:  дис.  канд. 
пед.наук. – М.,1998. 
6.  Серебрякова,  Н.В.  Логопедическая  работа  по  формированию  лексики  дошкольников  со  стёртой  формой 
дизартрии: дис.канд.пед.наук. – М.,1996. 
7.  Ушакова,О.С.  Диагностика  речевого  развития  дошкольников  (3-7  лет)/О.С.  Ушакова,  Е.М.Струнина.  –  М., 
1998. 
8.  Серебрякова,  Н.В.  Логопедическая  работа  по  формированию  лексики  дошкольников  со  стёртой  формой 
дизартрии: дис.канд.пед.наук. – М.,1996. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
198 
Аннотация 
В  статье  рассматриваются  пути  развития  словарного  запаса  детей  дошкольного  возраста.  Также  в  статье 
представлен  анализ  психолого-  педагогических  основ  исследований  ученых  и  ведущих  педагогов.  Определены 
этапы развития словарного запаса детей. Отмечается важнейшая роль речевых работ семантического характера.  
Ключевые слова:  
Дети дошкольного возраста, развитие, словарный запас дошкольников, уровни лексического развития, речевые 
работы, этапы развития, семантическая значимость, синонимический ряд, слова-антонимы, работы по совершенст-
вованию речи дошкольников. 
Abstract 
This  article  discusses  the  development  of  the  vocabulary  of  preschool  children.  The  article  presents  an  analysis  of  the 
psycho-pedagogical  foundations  of  research  scientists  and  leading  educators.  Identify  the  stages  of  development  of  the 
vocabulary of children. The primary role of the semantic nature of speech. 
Keywords: Children of pre-school age, development, preschool, vocabulary levels of lexical development, voice work, 
stages of development, semantic significance, synonymous series, words are antonyms, improvement of speech preschoolers. 
 
УДК  
 
ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫ К.СІБИ БАҒДАРЛАУДЫҢ 
ФОРМАЛАРЫ МЕН .ДІСТЕРІ 
 
С.У.Паштанов – Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің 
магистр-оқытушысы 
 
Аннотация  
Бұл мақалада бүгінгі таңда қалыптасқан қосымша білім беру жүйесінің ерекшеліктертінес5йкес, оқушылардың 
к5сіби  бағыттылығын  қалыптастырудың  ғылыми  негіздері  қарастырылған.  Сонымен  қатар,  оқушылардың  к5сіби 
бағыттылығын қалыптастыруға бағытталған мектептегі қосымша білім беру жұмыстарының кең тараған түрлері мен 
5дістері,  оқушыларды  к5сіби  диагностикалау  н5тижесінде  олардың  5рекетін  ұйымдастыру  жолдары,  т5сілдері 
баяндалған.  Атап  айтқанда,  5ртүрлі  үйірмелер  арқылы  оқушылардың  мамандыққа  бейімділіктерін  қалыптастыру 
жолдары көрсетілген. Оқушылар өздерінің к5сіби бағыттылығына, дара ерекшеліктеріне с5йкес қосымша білім беру 
жүйесіне тартылады. «Жас дизайнер» үйірмесіне қатысқан оқушылардың мамандыққа оң көзқарасы, дүниентанымы, 
шығармашылық қабілеті, «Ақиқат», «Jділет» үйірмелеріндегі оқушылардың к5сіби бағыттылығы, ал «Жас бағдар-
ламашы», «Жас құрлысшы» үйірмесімүшелерінің мамандыққа дұрыс қарым-қатынасын қалыптастыруға бағыттал-
ған.  Бұл  үйірмелерге  қатыса  отырып,  оқушылар  өздерін  к5сіби  анықтауға,  өзін-өзі  адекватты  бағалау  5рекетін 
қалыптастырады.  
 
Бүгінгі  таңда  елемізде  болып  жатқан  маңызды  реформалардың  бірі  –білім  беру  жүйесін  жаңғырту. 
Осы бағытта оқушылардың жан-жақты дамуына жағдай жасау мақсатында қосымша білім беру жүйесін 
қалыптастырды. Қосымша білім беру – оқу-т5рбие үдересінің барлық жақтарын қамтитын, оқушылардың 
білімге  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға  бағытталған  жүйе  ретінде  мектеп  пен  мектептен  тыс  мекеме-
лердің қызметінің сабақтастығын қамтамасыз етуде. 
Қазақстан  дамудың  жаңа  жолына  түсіп,  экономиканы  қарқынды  дамыту  мақсатында  индустриалды-
инновациялық  жобаларды  жүзеге  асыруда.  Еліміз  дамыған  30  елдің  қатарына  қосылу  мақсатында 
«Қазақстан-2030»  стратегиялық  бағдарламасын  жүзеге  асыруда.  Осы  стратегиялық  бағдарлама  аясында 
білім  беру  жүйесін  жаңғыртуға  басым  бағыт  берілген.  Н5тижесінде,  білім  беру  жүйесін  жаңғыртуға 
негізлеген  нормативтік-құқықтық  құжаттар  базасы  жасақталып,  онда  білімді  жаға  сапаға  көтеру,  өнідіс 
пентехниканы, ғылымды дамытушы б5скеге қабілетті тұлға қалыптастыру м5селелер көзделген. Б5секеге 
қабілетті, еңбек қоғамында өмір сүруге бейім, еліміздің идустриалды-инновациялық 5леуетін қалыптас-
тыратын,  экономиканың  дамуына  қозғаушы  күш  болатын  болашақ  ұрпақты  т5рбиелеу  мақсаты  т5рбие 
жүйесінің алғы шартына айналды.  
Білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасында  білім  беру 
жүйесін жаңғыртудың маңызды міндеттерінің бірі – б5секеге қабілетті, білімді меңгерген, ой-өрісі дамы-
ған тұлға ғана емес, жоғары азаматтық ж5не адамгершілік ұстанымы, отансүйгіштік сезімі мен 5леуметтік 
жауапкершілігі  қалыптасқан  зияткер  ұлтты  қалыптастыру  қажет  [1].  Сонымен  қатар,  оқушылардың 
оқудан тыс уақытта ұжымдық, ұйымдық бастамашылдығын қалыптастыруға бағытталғанжұмыстар жүйе-
сін  қалыптастыруға  негіз  болған  үздіксіз  білім  беру  жүйесінің  тұжырымдамасы  –  қосымша  білім  беру 
жүйесі мазмұнының жаңғыруына негіз болды  [2]. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
199 
Бүгінгі таңда бұрынғы мектептен тыс мекемелер қосымша білім беру ұйымы ретінде жаңа м5ртебеге 
ие  болып  қана  қоймай,  ұстаздармен  оқушылар,  оқушылар  ұйымы  арасындағы  кең  ауқымды  демокра-
тиялық  қатынастар  жүйесіндегі  білім  берудің  сапалық  мазмұны  пайда  болды.  Қазақстанда  бұрында 
болған балалар ұйымы 5р аймақта дербес қызмет атқарып, шашыраңқы болып келсе, «Жас Ұлан» бірың-
ғай  балалар  ұйымының  құрылуы  республикадағы  балалардың  ұйымдық  іс-5рекеттін  тұтастандырып, 
мектеп пен қосымша білім беру ұйымдарын қызметінің сабақтастығын ж5не ең маңыздысы оқушылар-
дың бастамашылдығы мен өзін-өзі басқаруына негіз қаланды. Мектептердегі 5рбір үйірме мүшелер мен 
белсенділер  аудандық,  қалалақ,  республикалық  іс-шараларға  тартылып,  жас  ерекшеліктеріне  с5йкес 
ұйымға мүшелікке қабылданып, ұйымдық д5стүрлер қалыптасты. Сондықтан қосымша білім беру жүйесі-
нің буыны ретінде мектептегі қосымша білім беру жұмыстары балалар ұйымдары іс-5рекетінен тысқары 
емес.  Қосымша  білім  беру  жүйесінде  оқушылар  5ртүрлі  үйірмелер  мен  клубтарға  қатыса  отырып, 
өздеріне  ұнаған  5рекетпен  шұғыланып  қана  қоймай  к5сіби  тұрғыдан  өзін-өзі  анықтауына,  өздерінің 
қабілеттерін саналылықпен меңгеруге толық мүмкіндік алады.  
Оқушыларды к5сіби бағдарлауда к5сіби бағыттылыққа – к5сіптің бір түріне қызығушылық, бейімі мен 
қабілеті,  сондай-ақ  қосымша  тұлғалық  сапалары  жататыны  белгілі.  Бұл  жөнінде  А.П.Сейтешов,  J.Мү-
мілімов,  Л.Х.Мажитова,  Г.Саудабаева,  Озгамбаева,  Ж.Бейсенова  т.б.  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын 
жүргізгені белгілі. 
Ж.Бейсенова  оқушылардың  мамандық  таңдауға  дайындығының  ең  негізгісін  к5сіби  жоспар  ретінде 
қарастырылады.  Ал  к5сіби  жоспар  оқушының  к5сіби  бейімділігімен  байланысты  сипатталады.  Жоғары 
сынып  оқушыларының  к5сіби  жоспарлары  бейімділіктеріне  байланысты  біршама  тұрақты  болады. 
Көптеген психологтардың айтуы бойынша бейімділік дегеніміз — қандайда бір іс-5рекеттің түріне қажет-
тілік, жалпы іс-5рекетке таңдамалы, жақсы қатынас ретінде көрінсе, қызығушылық сол іс-5рекетті тану, 
оған бағыттылық ретінде сипатталады, - деген [3, 52]. 
А.Орловтыңпікірінше, жоғарғы сыныптарда оқушылардың қызығушылықтарының қалыптасуыбелгілі 
бір  білім  салаларына  тұрақтану,  білім  сапасын  тереңдету  ж5не  шоғырлау  жолымен  жүргізіледі,  даму 
кезеңінің  үшіншісін  аяқтайтын  жекелеген  немесе  өзекті  қызығушылықтар  туындайды.  Бұл  қызығушы-
лықтар  тұрақтылығымен  ж5не  тұлғаның  өзін-өзі  бағалануымен  ерекшеленеді.  Өзекті  қызығушылықтар, 
оқушының  барлық  тұрмыс  қалпын  өзгертетін,  танымдық  5рекетке  тұрақты  қажеттілік  сипат  ретінде 
білінеді.  Олар  көбінесе  тұлғаның,  мазмұны  қызығушылық  саласына  сай  келетін  іс-5рекетпен  маман 
ретінде  айналысуға  ынтамен  байланысты  болады.  Сөйтіп  тұлға  қызығушылықтары  оның  маманданды-
рылған (оқу-мамандандырылған) іс-5рекеттерге өту үшін ықпал етуді қамтамасыз етеді де, іс-5рекетпен 
маман  ретінде  айналысуға  деген  тұрақты  құндылық  негіздерін  құрайды.  Мұндай  қызығушы-лықтар 
бейімділіктердің туындауларына жақын психологиялық алдын-ала жағдайлар болып табылады, - дейді [4, 
23]. 
Бүгінгі  таңда  мектептерде,  қосымша  білім  беру  ұйымдарында  оқушылардың  к5сіби  өзін-өзі  анық-
тауына  негіз  болатын  үйірмелер  мен  клуб  бірлестіктері  қалыптасқан.  Оқушыларды  к5сіби  бағдарлауда 
мектептегі  үйірмелер  мен  клубтар  5ртүрлі.  К5сіби  диагностиканың  негізінде  оқушылар  өздерінің  жеке 
ерекшеліктерін  байланысты  5ртүрлі  үйірмелерге  қатысады.Осылайша  оқушылар  бос  уақыттарында 
шұғылданып қана қоймайды, өздерінің сұраныстары мен қажеттіліктерін қанағаттандырады, бейімі мен 
қабілеттері  қалыптасады.  Бұл  өз  кезегінде  олардың  мамандық  таңдауларына  оң  ықпал  етіп,  өзін-өзі 
жүзеге асыруына негіз болады.  
Біз  төменде  қосымша  білім  беру  жүйесінде  оқушыларды  к5сіби  бағдарлаудың  бірнеше  формаларын 
ұсынамыз.  Атап  айтқанда,  «Гепократ  ізбасарлары»,  «Жаспедагогтар»,  Ақиқат»  пікір  сайыс  клубтары, 
«Жас  құрлысшы»,«Жас  програмистер»,  «Жас  дизайнер»  т.б.  үйірмелері.  Сондай-ақ  үйірме  мен  бірлес-
тіктердің мақсаты, міндеті, ұйымдастыру формалары мен 5дістері қарастырылған.  
«Гепократ ізбасарлары» клуб бірлестінігің жұмыс мазмұны болашақ жас д5рігерлердің өздері қызық-
тыратын  адамдермен  кездесуге,  5ңгімелесуге,  денсаулыққа  қатысты  м5селелерді  бірге  талқылауға  т.б. 
бағытталған. Jрине, бұл кулб мүшелерінің өз белсенділері бар. Олар 5ртүрлі шараларды ұйымдастыруда, 
клубқа  келуші  оқушылар  қатарын  толықтыруға,  к5сіби  үгіт-насихат  жұмыстарын  ұйымдастыруға 
қатысады.  
Оқушыларды  көп  қызықтыратын  мамандықтардың  бірі  «адам-адам»  таңбалар  жүйесіндегі  педаго-
гикалық мамандық. Зерттеу барысында белгілі болғанындай оқушылардың бұл мамандықты таңдаудағы 
басты  факторлары  өз  ұстаздарының  үлгі-өнегесі,  мектептегі  ұстаздарының  идеялдық  бет-бейнесі,  бала-
ларға  деген  сүйіспеншілігі.  Сондай-ақ  кейбір  оқушылар  балалармен  қарым-қатынаста  болып,  оларға 
ақыл-кеңес бергенді, өз т5жірибесімен бөліскенді ұнатады. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
200 
Педагогикалық к5сіпке оқушыларды к5сіби бағдарлауға бағытталған қосымша білім беру жұмыстары-
ның  мазмұны  оқушылардың  қажеттіліктерінқанағаттандыратын  5рекеттерге  с5йкес  болуы  керек.  Яғни, 
мұғалімдермен кездесу, 5ңгімелесу, к5сіби үгіт-насихат жұмыстарын жүргізгенде мұғалімдердің мораль-
дық  қасиеттері,  балаларға  сүйіспеншілігі,  білім  берудегі  шеберліктерінкөрсетуге,  ақпарат  беруге  назар 
аударып,  олардың  к5сіби  өзін-өзі  анықтауларына  ықпал  ететіндей  болғаны  жөн.  Осы  мақсатта  біз 
өзт5жірибемізде  «Жаспедагогтар»клубын  ұйымдастыру  арқылы  бүгінгі  таңдағы  ұстаз  м5ребесін,  білім 
беру, жасөспірімдер т5рбиесі м5селелерін қамтитын жұмыстару ұйымдастыру қажеттігіне көз жеткіздік. 
Бұнда өздері үлгі тұтатын т5жірибелі ұстаздармен кездесу, олардың шығармашылық, к5сіби өсу жоларды 
туралы 5ңгімелесу, бүгінгі т5рбие м5селелерін, педагогикалық мамандықтың артықшылықтарын талдауы 
қажет.  
Біздің т5жірибеміздің н5тижесінде оқушылардың психология мамандығына деген қызығушылықтары 
қалыптасты.  Т5ржірибе  көрсеткендей  осы  мамандыққа  бейім  оқушылар  көптеп  кездеседі.  Бұл  маман-
дықты  таңдаған  оқушылар  өз  қабілеттерін  саналылықпен  сезінеді,  өмірде  адасқан,  қиыншылық  көркен, 
депрессияға ұшыраған адамдарға көмек бергенді қалайды.  
Оқушылардың  к5сіби  тұрғыдан  өзін-өзі  анықтауларына  бағытталған  5ртүрлі  қосымша  білім  беру 
жұмыстарының  жүйесі  бар.  Бұл  жұмыстардың  барлығы  олардың  қызығушылықтарын  қалыптастырып 
қана қоймайды, сонымен қатар, өз күштерін сынап көрулеріне, білімдерін, іскерліктерін қалыптастыруға 
бағытталады.  Атап  айтқанда,  «Жас  психологтар  кеңес  береді!»  тақырыбындағы  5ңгіме-сұхбат  олардың 
белсенділіктерін  ғана  емес,  бейімі  мен  қабілеттерін,  т5жірибесін  қалыптастарады.  Бұл  олардың  к5сіби 
дайындықтарының  қалыптасуына  бағытталады.  Олар  депрессияға  ұшыраған  адамдарға  көмектесу 
м5селелерін  талдайды,  күйзелістен  құтылу  жолдары,  оларды  алдын-алу  туралы  кеңестер  береді,  осы 
тақырыпқа талдаулар жүргізеді.  
К5сіби  психологтармен  кездесу  өткізіп,  психолог  мамандығының  ерекшеліктері,  оларға  т5н  к5сіби 
қабілеттер туралы м5лімет алады, 5ңгімелеседі. Бұл шаралардың барлығы да өздерін іске асыруға, өздерін 
адекватты  түрде  бағалауға  ықпал  етеді.  Кездесу  барысында  оқушыларды  қызықтыратын  сұрақтарға, 
психологияның  жеке  салаларын,  осы  сала  мамандарын  дайындайтын  Қазақстандағы  жоғары  оқу  орын-
дарына т.б. тоқталып, 5ртүрлі ақпараттар берілгені жөн. 
Оқушылар белсенділікпен жұмыстарының бірі «Психологтар-адам жанының инженері» атты 5ңгіме-
лесу, кездесу. Jңгімелесу барысында оқушылар психологтың к5сіби 5рекеті мазмұнымен танысадыі, осы 
мамандық иесіне т5н к5сіби қасиеттердің м5н-ж5йін ұғынады. Бұл кездесудің к5сіби ағартушылық сипаты 
зор. Себебі, бұнда психологқа т5н тұлғалық қасиеттердің м5ні ашыла түседі. Бұл оқушылардың өзін-өзі 
анықтауларына ықпал етеді. Кездесу Түркістан қаласындағы М.Jбенова атындағы орта мектептің педа-
гог-психологтарының  қатысуымен  өтті.  Кездесу  барысында  оқушылар  өздерін  толғандырған  сұрақтар 
төңірегінде,  атап  айтқанда  «Психолог  мамандығы  қандай  мамандық?»,  «Депрессияға  ұшыраған  адам-
дарға психологтар көмектесе алады ма?» деген сұрақтарға жауап алды.  
Соныман қатар осы мектепте аталған іс-шарадан кейін «Жас психологтар -кеңес береді» тақырыбында 
пікірталас өткізілді. Пікірталас барысында т5ртібі нашар ж5не 5ртүрлі темпераментегі балалармен жұмыс 
істеу,  оларға  психологиялық  тұрғыдан  ықпал  ету  5рекеттері  талқыланды.  Jрине  бұған  оқушыларды 
жетекшілері алдын-ала дайындады. Бұл пікірталас оқушылардың осы мамандыққа анағұрлым бейімдел-
генін  көретіп  берді.  Себебі,  оқушылардың  талқылаған  сұрақтар  төңірегінде  айтқан  пікірлері,  жалпы 
белсенділіктері жоғары деңгейде болды. 
Оқушылардың  арасында  құқық  қорғау  органдары,  заңгерлік мамандықты таңдаған оқушылардың да 
қатары  көп.  Олардың  бұл  мамандықты  таңдауларына  түрткі  болған  бүгінгі  қоғамдағы  т5ртіпсіздік  пен 
құқық бұзушылық, 5ділетсіздіктің н5тижесінде ж5бірленушілердің аянышты жағдайлары, жемқорлық т.б. 
Олар  осы  мамандықты  таңдау  арқылы  заңсыздықты  жоюға,  5ділетті  қоғам  құруға  өз  үлестерін  қосуға 
ұмтылаты.  
«Jділет»,  «Ақиқат»,  «Жас  адвокат»  клуб  типтес  бірлестіктерін  ұйымдастыру  қажет.  Олар  осы  сала 
мамандық  иелерімен  кездесуге,  т5ртіпсіздік  пен  5ділетсіздік,  қылмыс  пен  жемқорлық  туралы  тақырып-
тарда 5ңгімелесуге, талқылауларға белсенділікпен қатысады. Атап айтқанда, заңгерлемен кездесу бары-
сында  бұл  мамандықты  терең  тануға,  өзін-өзі  к5сіби  анықтауларына  мүмкіндік  алады.  Бұл  кездесу 
барысында  оқушылар  құқық  қорғау  қызметкерлерінің  өз  қызметіндегі  адалдығы,  олардың  отаны  мен 
халқын қорғауға дайындығы, сүйіспеншілігі, 5ділдігінен үлгі-өнеге алады. Осы к5сіп иелерінің міндеттері 
мен қызметі, осы салада білім алуға болатын оқу орындары туралы ақпараттар алады.  
Еліміздегі  ақпараттық-коммуникативті  технологиялардың  дамуы,  оларды  білім  беру  мекемелерінде, 
тұрмыстық ортада көптеп пайдалану оқушылардың осы салаға қатысты к5сіп түрлеріне қызығушылық-

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 
201 
тарын  оятқан.  Сондықтан  бүгінгі  мектептердегі  оқушылар  арасында  информатика,  ақпараттық  техно-
логиялар  мамандықтарына  қызығатындар  саны  көп.  Бұл  мамандық  түрлерінің  айырмашылығын  ескере 
отырып,  оқушылармен  жүргізілетін  жұмыстарда  олардың  интеллектуалдық  қабілетін,  іс-5рекеттерін 
танымдық 5рекетке бағытталуын қамтамасыз ету керек.  
Біззерттеу  жұмысы  басырында  оқушылардың  к5сіби  бағыттылығын  қалыптастыруға  бағытталған 
«Жас  бағдарламашылар»  үйірмесін  ұйымдастырдық.  Бұл  үйірме  жұмысының  ерекшелігі  оқушылар 
5рекетінің көпшілігін оқу-танымдық жаттығулар мен тақырыптық кештерді құрайды.  
Үйірменің мақсаты оқушылардың интеллектуалдық, танымдық қабілеттерін, мамандыққа қызығушы-
лықтарын  қалыптастыру.  Сондай-ақ  5ртүрлі  жұмыстарды  ұйымдасытыра  отырып,  к5сіп  иелеріне  т5н 
психологиялық-физиологиялық ерекшеліктерді саналылықпен қабылдауға, өзін-өзі к5сіби анықтауларына 
ықпал ету. 
«Жас дизайнер» үйірме жұмысының мазмұны шығармашылық бағыттағы жұмыстарға т5уелді. Себебі, 
оқушылар бұл үйірмеге қатысаотырып 5ртүрлі киім үлгілерін дайындайды, мамандардан кеңестер алады, 
киім  үлгілерін  таңдау  туралы  кеңестер  береді  т.б.  Үйірменің  мақсаты  оқушылардың  к5сіби  қызығу-
шылықтары мен қабілеттерін қалыптастыру. Дизайнер мамандығын таңдаған оқушылар өздерінің шығар-
машылық  қабілеттерін  саналылықпен  сезіне  алады.  Олардың  бұл  мамандықты  таңдауларының  негізгі 
себептері  өздерінің  шығармашылық  қабілеттерін  жетілдіруге  ұмтылу  ж5не  адамдардың  с5нді  де  жара-
сымды киінуіне өз үлестерін қосу. Осы м5селелерді ескере отырып, Түркістан қаласындағы М.Jбенова 
атындағы  орта  мектеп  оқушыларының  қатысуымен  Қ.А.Ясауи  атындағы  ХҚТУ  «Сурет  ж5не  дизайн» 
кафедрасының оқытушы-профессорларымен ж5не студенттерімен кездесу ұйымдастырылды. Бұл кезде-
суді ұйымдастырудағы басты мақсат оқушылардың дизайнерлік мамандыққа қызығушылықтарын қалып-
тастыру. Олардың өз шығармашылық мүмкіндіктерін саналы турде сезінуіне жағдай жасау.Кездесу 5ңгі-
мелесу,  сұрақ-жауап  барысында  өтті.  Оқушылар  профессор-оқытушылардан  ж5не  студенттерден  «Бұл 
мамандықты  не  үшін  таңдадыңыз?»,  «Бұл  мамандықтың  басқа  мамандықтардан  ерекшелігі  қандай?», 
«Дизайнерге  қандай  қабілет  керек?»,  «Атақты  дизайнер  болу  үшін  жетістікке  қалай  жетуге  болады?» 
деген сұрақтарға жауап алды. 
М.Jбенова атындағы орта мектепте 10-11 сыныптар арасында өткен «Қалай киінуге болады?» деген 
тақырыпта  ұйымдастырылған  тақырыптық  5ңгімелесуде  оқушылар  анағұрлым  белсенділік  танытты. 
Себебі,  бұл  жұмыстың  осы  мамандыққа  қызыққан  оқушылардың  бейімі  мен  қабілеттерін  қалыптас-
тырудағы  мүмкіншілігі  көп.  Бұл  тақырыптык  5ңгімелесу  жыл  соңында  өткізілгендіктен  оқушылардың 
өзін-өзі  анықтау  деңгейлерінің  жоғары  екендігін  байқатты.  Онда  оқушылар  өз  сьшыптастарына  өзі 
дайындаған  киім  үлгілеріи  ұсынып,  қалай  кишу  қажетекендігіне  кеңестер  берді.  Оқушылармен  5ңгіме-
лескенімізде  ж5не  жазған  шығармаларынан  белгілі  болғанындай  олардың  Париж  топ-моделдеріне 
қызығатындығы,  шетел  дизайнерлері  сияқты  атақты  болуды  ж5не  өздерінің  танымал  с5н  коллекция-
ларының  болғанын  қалайтындары  анықталды.  Осыны  ескере  отырып  олардың  шығармашылық  қажыр-
қайратын ынталандыру мақсатында жыл соңында оқушылардың с5н көрмесін ұйымдастырдық. Көрмеге 
оқушылар өздерінің жыл бойында жасаған киім үлгілерінің жобасын қойды ж5не қатысушыларды 5рбір 
киім  үлгілерінің  ерекшеліктерімен  таныстырып  отырды.Сондай-ақ  «Сұлулық  сенің  серігің?»  тақыры-
бында  да  сұхбат,  сұрақ-жауап  кешін  ұйымдастыру  олардың  іскерліктері  мен  шығар-машылық 
қабілеттерінің қалыптасуына мүмкіндік береді.  
Қосымша  білім  беру  жүйесінде  «Жас  құрлысшылар»  үйірмесін  ұйымдастыру  қажет.  Үйірме 
жұмыстарын оқушыларды қызықтыру үшін деректі фильмдер, көркем 5дебиет, бұқаралық ақпарат құрал-
дарынан  арнайы  ақпараттар  беріп,  саналылықпен  қабылдауларына  жағдай  жасау  керек.  Бұл  ақпарат-
тардың  мазмұны  5ртүрлі  ғимараттардың  салынуы,  ондағы  құрлысшы-инженерлерінің  абройлы  еңбегі, 
құрлыс  жобаларының  дайындалу  барысы  болғаны  жөн.  Сондай-ақ  құрлысшылармен  кездесу  ұйымдас-
тырып білімдері мен т5жірибесін молайтуға, қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып құрлыс объектілеріне 
саяхат ұйымдастыруға, құрлыс компанияларының жұмысымен таныстыруға да болады.  
Бұл  үйірмегеқатысушы  оқушылардың  көпшілігі  өз  жобаларын  жасауды  армандайды.  Сондықтан 
оларға  практикалық  жаттығуларды  жасатқан  тиімді.  Jртүрлі  жаттығулар  жасатып,  арнайы  мамандар 
шақырып,  кеңес  беріп,  өз  т5жірибелерімен  бөлісу  қажет.  Мынандай  тақырыпта  5ңгімелесулер  өткізген 
жөн:  «Өз  құрлыс  компанияңның  болғанын  қалайсың  ба?»,  «З5улім  ғимараттар  қалай  тұрғызылады?», 
«Құрлыс жобысын қалай дайындайды?» т.б. 
Оқушылардың  басым  көпшілігі  д5рігерлік  мамандықты  таңдайды.  Олардың  бұл  мамандықты 
таңдауының  себептері  қазіргі  таңдағы  белгілі  болып  отырған  күрделі  аурулардың  (СПИД  т.б.)  емдеу 
жолдарын  зерттеу,осындай  ауруларды  емдеу  мақсатында  д5рігерлік  шөптерді  ж5не  д5рі-д5рмектерді 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 
202 
дайындау. Осыған байланысты мектептерде конференциялар, кездесулер ұйымдастырдық. Мектептерде 
д5стүрлі  түрде  өткізілетін  мектепішілік,  мектепаралық,  қалалық,  облыстық  олимпиадаға  бұл  оқушылар 
биология  т.б.  п5ндері  бойнша  қатысты.  Осы  оқушыларды  олимпиадаға  дайындау  мақсатында  алдын-
алаөздерінтолғандырыпжүргенм5селелертөңірегіндереферат,  баяндама  дайындау  ұсынылды.  Онда  оқу-
шылар  СПИД  ауруның  таралу  себептерін,  нашақорлықты  алдын-алу  м5селелерін  жан-жақты  қарастыр-
ды.  Бұларды  өз  т5жірибелеріне  сай  тыңғылықты  зерттеп,  оларды  емдеу  жолдарын,  олармен  күресу 
жолдарын  қарастырды.  Атап  айтқанда  «СПИД  -  ғасыр  дерті»,  «СПИД  -  ауруынан  сақтану  ж5не  оны 
алдын-алу», «Ішімдіктің денсаулыққа кері ықпалы», «Оңтүстік Қазақстанның д5рігерлік өсімдік-тері»т.б. 
тақырыптары бойынша конференция ұйымдастырылып баяндамалар дайындады. 
Осы  оқушылардың  ұйымдастыруымен  Түркістан  қаласындағы  Ататүрік  атындағы  орта  мектепте 
«Д5рігерлік  өсімдіктер»  атты  өсімдіктер  гербарий-көрмесі  ұйымдастырылды.  Бұл  көрмені  ұйымдасты-
руда оқушылар ұзақ дайындалды. Олар д5рігерлік өсімдіктердің фотосуреттерін, оны қандай ауру түрле-
ріне пайдаланылатынын жариялаған. Бұл көрменің ұйымдастырылуына көмек беріп, сынып жетекшілері, 
биология п5нінің мүғалімдері кеңес беріп отырды. 
Сонымен біз бірнеше үйірмелер мен бірлестіктерді ұйымдастыру жолдарына тоқталып өттік. Бұлар-
дың барлығы оқушылардың к5сіби өзін-өзі анықтауларына ықпал етеді. Қорыта айтқанда, бүгінгі тағдағы 
қосымша  білім  беру  жүйесіндегі  оқушыларға  к5сіби  бағдар  берудің  мақсаты  -  к5сіби  іс-5рекеттің  алғы 
шарты  болатын,  сыртқы  ортаны  тануға  көмектесетін,  өзін-өзі  адекватты  бағалауды  қалыптастыратын, 
жеке  адамның  барлық  жағынан  дамуына  5сер  ететін,  жеке  тұлғаның  ерекшеліктерін  қалыптастыру 
болмақ. 

жүктеу/скачать 7,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: