С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,13 Mb. Pdf көрінісі
|
| Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетi ХАБАРШЫ «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 ж. Шығару жиiлiгi – жылына 4 нөмiр. 2001 ж. бастап шығады Бас редактор: п.ғ.д., проф. Т.Баймолдаев Бас редактордың орынбасары: п.ғ.к., проф. С.Г. Тажбаева Редакция алқасы: акад., п.ғ.д., психол.ғ.д., проф. Г.П. Новикова (Ресей), акад., п.ғ.д., психол.ғ.д., проф. Е.В. Андриенко (Ресей), п.ғ.д., проф. Н.П. Шишляникова (Хакасия), филос. докторы, проф. Ф.Валькенхерст (Германия), PhD Ниномия Такаси (Жапония), п.ғ.к., доц. О.П. Чигишева (Ресей), п.ғ.к., доц. Р.Т. Сулайманова (Қырғызстан), п.ғ.д., проф. С.М. Кенесбаев, ҚР ҰҒА корр.-мүшесі, п.ғ.д., проф. Б.У. Сманов, п.ғ.д., проф. Г.Т. Хайруллин, п.ғ.д., проф., В.В. Трифонов, психол.ғ.д., проф. О.С. Сангилбаев, п.ғ.д., проф. С.А. Узакбаева, п.ғ.д., проф. С.Т. Иманбаева, п.ғ.д., доц. Г.С. Саудабаева © Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетi, 2015 Қазақстан Республикасының мDдениет жDне ақпарат министрлігінде 2009 жылы мамырдың 8-де тіркелген №10104-Ж Басуға 23.06.2015 қол қойылды. Таралымы 300 дана. Көлемi 35,5 е.б.т. Пiшiмi 60х84 1/8. Тапсырыс 162 050010, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13 Абай атындағы ҚазҰПУ Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетi «Ұлағат» баспасының баспаханасында басылды М а з м ұ н ы С о д е р ж а н и е ҚАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ МZСЕЛЕЛЕРІ ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ Беркімбаев Қ.М., Құдабаева П.А. Болашақ мамандарды дайындау жүйесінде мDдениетаралық құзырлылықты қалыптастырудың кейбір мDселелері............................................................................... Масырова Р.Р., Абыканова С.Қ., Нұрғалиев Z.Қ. КDсіптік колледждерде оқу процесіндегі инновацияның дамуы................... Магауова А.С., Жангужинова М.Е., Наурызбаева А.С., Дизайнерлерді құзырлы бағытталған модульдік білім беру бағдарламасына дайындаудың технологиялық жобалау негіздері Таутенбаева А.А., Нұрсейт Б.П. Шетел тілі сабағында интернет жүйесін қолданудың маңызы.............................................................. Сулейменова О.Я., Садыкова А.А., Лозенко И.В. Обучение переводу медицинской литературы на занятиях по СРСП.............. Сиргебаева С.Т., Білім беру саласында акпараттандыру технологиясын енгізу жолдары.......................................................... Жүндібаева Т.Н., Zмірова А.М. Интерактивті оқыту Dдістері студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамытудың құралы ретінде................................................................................................... Гаглоева Т.Ю. Роль вокальных упражнений в работе с начинающими вокалистами................................................................ Тлеугабылова З.А., Ештаева Н.А. Шет тілін оқытудағы бейнематериалдар................................................................................ Керимшеева И.К., Акбердиева Д.А. Оқыту процесінде инновациялық іс-Dрекеттерді меңгерудің маңыздылығы................ Сайбекова Н.У. Студенттердің коммуникативті-когнитивті құзыреттілігін қалыптастыру (КDсіби бағытталған шетел тілі негізінде)............................................................................................... Иралиева А.Қ. Жоғары оқу орындарында студенттердің өзге тілдік Dлеуметтік-мDдени құзыреттілігін қалыптастыру................. Zлжанова А.Т. Learning to teach with cases...................................... Мыңбаева А. МDтін – мDдени-тілдік құзыреттілікті қалыптастырудың негізі...................................................................... Шеффинг Е.Н. Мотивация достижения как объект педагогической практики................................................................................................ Нусипалиев Н.С. Жоғарғы оқу орындарындағы ағылшын тілін ақпараттық коммуникативтік технологиялар жүйесімен оқытудың ерекшелігі............................................................................................. Orazova A.A. Role – playing as interactive method of foreign language teaching.................................................................................................. Байдильданова Ж., Аралбаева Р.К. Особенности интерактивной технологии обучения в процессе профессиональной подготовки педагогов............................................................................................... Касымова Г.М. Новые технологии в сфере устного перевода...... ЖОҒАРЫ МЕКТЕП ВЫСШАЯ ШКОЛА Джексембекова М.И. Сохранение культурного наследия и традиции между вузами – определенный этап осознанного восприятия духовных сфер................................................................. Абельтаева Ж.Е., Ермек Д. Концертное исполнительство в профессиональной подготовке вокалиста музыкальной эстрады... Сaндібаева Н.А., СпабекҰ.Т. Жоғары мектепте физиканы оқыту арқылы студенттердің кDсміби біліктілігін қалыптастыру.............. Дарменова Р.А., Крыкбаева С.М. Болашақ мамандарды қолданбалы қолөнерге үйретудің Dдістемелік жолдары.................. Карыбаева Г.А. Методический аспект межкультурной коммуникативной компетенции студентов инженерного профиля Үсенова А.М. Интербелсенді оқытудың студенттердің табысты іс-Dрекетіне ықпалы............................................................................. 4 8 13 17 20 23 25 29 33 36 39 42 45 49 52 56 60 65 69 73 76 78 82 86 91 Казахский национальный педагогический университет имени Абая ВЕСТНИК Серия «Педагогические науки», №3(47), 2015 г. Периодичность – 4 номера в год. Выходит с 2001 года. Главный редактор: д.п.н., проф. Т.Баймолдаев Зам. главного редактора: к.п.н., проф. С.Г. Тажбаева Редакционная коллегия: акад., д.п.н., д.психол.н., проф. Г.П. Новикова (Россия), акад., д.п.н., д.психол.н., проф. Е.В. Андриенко (Россия), д.п.н., проф. Н.П. Шишляникова (Хакасия), доктор философии, проф. Ф.Валькенхерст (Германия), PhD Ниномия Такаси (Япония), к.п.н., доц. О.П. Чигишева (Россия), к.п.н., доц. Р.Т. Сулайманова (Кыргызстан), д.п.н., проф. С.М. Кенесбаев, Чл. корр. НАН РК, д.п.н., проф. Б.У. Сманов, д.п.н., проф. Г.Т. Хайруллин, д.п.н., проф., В.В. Трифонов, д.психол.н., проф. О.С. Сангилбаев, д.п.н., проф. С.А. Узакбаева, д.п.н., проф. С.Т. Иманбаева, д.п.н., доц. Г.С. Саудабаева © Казахский национальный педагогический университет имени Абая, 2015 Зарегистрировано в Министерстве культуры и информации Республики Казахстан 8 мая 2009 г. №10104-Ж Подписано в печать 23.06.2015. Формат 60х84 1/8. Объем 35,5 уч.-изд.л. Тираж 300 экз. Заказ 162 050010, г. Алматы, пр. Достык, 13. КазНПУ им. Абая Издательство «Ұлағат» Казахского национального педагогического университета им. Абая Гаглоева Т.Ю. Роль вокальных упражнений в работе с начинающими вокалистами. Выбор репертуара.............................. Tazhbayeva S.G. Scientific Basis of the Future Teachers Extracurricular Activities Organization (Educational Aspect)....................................... Масырова Р.Р., Молдажанова Н.С., Бектурганова А.З. Особенности духовно-нравственного воспитания учащихся профессиональных колледжей........................................................... Чакликова А.Т., Лакова А.А. Формирование межкультурно- коммуникативной компетенции в процессе самостоятельной работы студентов................................................................................. Кульманова Ш.Б., Подготовка компитентных учителей музыки в рыночных условиях развития нашего общества............................ Кенжегалиев К.К., Мухамеджанова Г.С. Формирование универсальных педагогических компитенции учителей как важная профессиональное качество................................................................ Уразбаев А. Студенттердің іс-тDжірибе кезінде оқушылардың ата-анасымен жұмысы......................................................................... Сейдахметова У.А. Оқу іс Dрекетінде кездесетін зейін түрлері.... Андрющишин И.Ф., Шепетюк М.Н., Житкеев А.Р., Насиев Е.К., Сайлаубаев Ж. Развитие скоростно-силовых качеств в смешанных группах дзюдо...................................................................................... Елубаева М.С. Халықтық тDрбие жүйусіндегі асыл мұра.............. Абсатова М., Ушатов М. Студенттердің лидерлігін дамытудың құрылымдық-мазмұндық үлгісі.......................................................... Кулжанова Ж.Ж. Образовательная самостоятельность студентов в учебном процессе инструментального класса............................... Қамақ Z., Этиева А. Халқымыздың еңбек дDстүрлері құндылықтарын Мектептік «Еңбекке баулу» жDне «Технология» пDндерін оқыту үрдісінде пайдаланудың тDрбиелік мDні................ Ващенко В.В. Информационная культура педагога-тьютора в условиях дистанционного обучения.................................................. ПЕДАГОГИКА ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ПЕДАГОГИКИ Хабибуллин М.З. Миссионерские отделения казанской духовной академии (вторая половина XIX-XX вв.).......................................... Момбек А.А. Музыкально-педагогические возрения ученых- энциклопедистов Аль-Фараби и Ибн Сины...................................... Колесникова Г.А. Исследовательские аспекты педагогики музыкального образования Казахстана (на примере деятельности научной школы Джердималиевой Р.Р.)............................................. Казиева А.Н., Нурмагамбетова Ж.С. Роль краеведения в школах Казахстана............................................................................................ Сахитжанова С., Тасова Z. Қазан төңкерісінен кейінгі жылдарда Қазақстанда жетім балаларды тDрбиелеу мDселелері....................... ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА Иманбаева С.Т., Джанзақова Ш.И. Бастауыш мектеп оқушыларының өзіндік танымы-құндылық тұрғысында................. Ргаева Ж.М., Аскарова С.А. Оқушылардың коммуникативтік танымдық құзыреттілігін тыңдалым жDне сөйлесім арқылы дамыту Қабылбекова З.Б., Жолдасбеков Z.Z., Рсмаханбетова Ш.Е., Накыпбек Г. Жеткіншек кезеңде өзін-өзі жетілдіру сатылары мен даму кезеңдері.............................................................................. Капанова Б.К. XXI ғасырда мектептерде ұлттық экологиялық білім мен тDрбие беру моделі............................................................. Қдыралиева Ж.Б. Сол қолмен жазатын балалардың психологиялық ерекшеліктері............................................................ Мақсұтқызы А., Амирова А.С. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастырудың психологиялық негіздері........... Қожагельдиева С., Қайбулдаева Г. Бастауыш мектепте оқушылардың шығармашылық қабылеттерін қалыптастыру жолдары................................................................................................ 95 98 111 113 116 121 127 131 134 138 141 145 148 151 155 158 162 167 170 173 176 180 183 186 188 192 Жубатырова Б.Т. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту жолдарының педагогикалық-психологиялық негіздері................................................................................................ Паштанов С.У. Қосымша білім беру жүйесінде оқушыларды кDсіби бағдарлаудың формалары мен Dдістері.................................. Кобегенова Г.К. Использование игровых технологий на уроках самопознания в начальной школе...................................................... Токкулова Г.Т., Қабекенов Ғ.У. Оқушылардың азаматтығын қалыптастыру мDселелері.................................................................... Афонина Н.А. Музыкальное развитие и образование дошкольников в рамках гуманитарного подхода............................. Дуйсенбаева Р. Мектепке дейінгі жастағы мүмкіндігі шектеулі балалардың байланыстырып сөйлеу тілін қалыптастыру мен дамытудың Dдіс-тDсілдері................................................................... Добровольская Л.В. К вопросу приобщения младших школьников к казахским народным музыкальным традициям на уроках музыки Бегалиева С.Б., Оралбекова А.К. Роль информационно- коммуникативных технологии в деятельности учителей начальных классов.................................................................................................. Zбілова Г.А., Жантаева К.Е. Мектепке дейінгі мекемелерде тDрбиешілердің біліктілігін арттырудың жағдайы........................... Балабанова И.Е. Формирование основ музыкальной культуры в духовно-нравственном воспитании детей......................................... Книсарина М.М. Дидактические возможности педагогической командной работы в системе формирования управленческих умений у школьников.......................................................................... Абдрахманова Р.Б., Назханова Г.А. К вопросу исследования ценностных ориентаций современных подростков и юношей....... Дягилева Т.Н. Использование мультимедиа технологий на музыкальных занятиях в дошкольных образовательных учреждений........................................................................................... Мукатаева Ж.А., Жукова Т.В. Қосымша білім беру – балаларды Dлеуметтендіру кеңістігі ретінде........................................................ Абдрахманов А.Э. Духовно-нравственное развитие учащихся военных школ....................................................................................... Жумадуллаева А.А., Мейірбекова Г.П., Сарсенбаева И.А. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу мDдениетін қалыптастырудың психологиялық ерекшеліктері............................ Шужебаева А.И., Таурбекова А.С. Сказкотерапия как метод коррекции агрессивного поведения детей подросткового возраста Тоқабаева Г. КDсіби білім беруде мектеп оқушыларына қолөнер арқылы заманауи технология негізіңнде ұлттық тDрбие беру........ Тен А.В. Эффективность технико-тактических действий дзю- доисток высокой квалификации..................................................... Қасымбеков Ж.А., Данияров Т.Z. Мектеп оқушыларының бойында салауатты өмір сүру дағдысын қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктері.......................................................... Жаздықбаева М.Б., Мейрбекова Г.П. Егіз балаларды үй жағдайында тDрбиелеу ерекшелігінің педагогикалық мDні.......... Қасымбеков Ж.А., Жаздықбаева М.Б. Бacтaуыш cынып oқушылapының шығapмaшылық қaбiлеттеpiн apттыpу жoлдapы.. Рысбекова Л.Қ. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру жолдары.......................................................................... Метербаева К.М. Бастапқы Dскери дайындық сабағында ұлттық дDстүр негізінде оқушыларды отансүйгіштікке тDрбиелеу Куралбаева А.А. Оқушылардың білім сапасын арттыру мDселе- сінің зерттелу деңгейі жөнінде........................................................... 194 198 202 207 210 213 218 222 226 229 232 237 240 243 246 249 252 258 262 264 268 271 274 276 281 На основании решения Комитета по контролю в сфере образования и науки (приказ №433-3 ж от 26 июня 2003 г.) Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки» внесен в перечень изданий для публикации основных научных результатов диссертаций по педагогическим наукам. Білім жDне ғылым саласындағы бақылау Комитеті Алқасының (2003 жылғы 26 маусым №433-3ж бұйрығы) шешімі негізінде Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршы журналының «Педагогика ғылымдары» сериясын педагогика ғылымдары бойынша диссертациялардың негізгі ғылыми нDтижелерін жариялайтын басылымдар тізбесіне енгізілгені туралы хабарлайды. Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 4 КАЗІРГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ М.СЕЛЕЛЕРІ ПРОБЛЕМЫ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ .ОЖ378. 196 K 82 БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫ ДАЙЫНДАУ ЖҮЙЕСІНДЕ М.ДЕНИЕТАРАЛЫҚ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ КЕЙБІР М.СЕЛЕЛЕРІ Қ.М. Беркімбаев – п.ғ.д., профессор, П.А. Құдабаева – PhD докторант Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Түркістан қ., Қазақстан Аннотация Бұл мақалада болашақ мамандарды дайындау жүйесінде м5дениетаралық құзырлылықты қалыптас-тырудың кейбір м5селелері қарастырылады. М5дениетаралық қарым-қатынас үрдісінде жеке тұлғаларға қарым-қатынастық жағдайдың 5серін бағалауға, вербальді ж5не вербальді емес құралдарды тиімді пайдалануға, коммуни-кативті ниеттерді іс жүзінде жүзеге асыруға ж5не кері байланысарқылы байланысн5тижелерінтексеруге мүмкіндік беретін білім мен дағдылар жиынтығы. Сонымен қатар, мақалада болашақ мамандарды дайындауда м5дениетаралық құзыр- лылықты қалыптастырудың қажеттілігі қарастырылады, «м5дениет», «қарым-қатынас», «м5дениетаралық қарым- қатынас», «құзырлылық», «м5дениетаралық құзырлылық» ұғымдарына қысқаша түсініктеме беріледі. Кілт сөздер: м5дениет, қарым-қатынас, м5дениетаралық қарым-қатынас, құзырлылық, м5дениетаралық құзыр- лылық, когнитивтік-коммуникативтік қызмет, лингводидактика, лингвом5дениеттану. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы б5секеге қабілетті дамыған елу мемлекеттердің қатарына қосы- лудағы жастардың экономикалық, құқықтық, рухани, м5дени жағынан,оның ішінде құзырлы тұлға ретінде қалыптасуы маңызды м5селелердің бірі болып отыр. Еліміздің егеменді ел болғалы ғылым, м5дениет салаларында жасалып жатқан шаралардың барлығы жастарға жалпыадамзаттық ж5не жеке ұлттық игіліктер негізінде т5рбие мен білім беру ісін неғұрлым жоғары деңгейге көтеруге ықпал етуде. Сондықтан қоғамдық өмірді демократияландыру ж5не ізгілендіру жағдайында ұлттық ерекшелігімізді айқындайтын рухани, б5секеге қабілетті, к5сіби құзырлы маман- дарды дайындау көкейкесті м5селеге айналып отыр. Елбасы Н.J. Назарбаев «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Жолдауында Қазақстанның білім беру сапасына ерекше назар аударғаны баршамызға м5лім. Болашақ ұрпақ үшін заманауи 5дістер мен технологияларды енгізу, білімге қолжетімділікті кеңейту, білім сапасын арттырумен қатар ғылым сала- сын дамыту үшін к5сіби мамандарды даярлауды міндет етіп қойды [1]. Осы міндетті жүзеге асыру үшін бүгінгі білім беру жүйесіндегі өзгерістер болашақ мамандардың к5сіби, м5дениетаралық құзырлылықта- рын дамыту қажеттілігін туғызды. Президентіміз «Қазақстан–2050» стратегиясы–қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында «Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі 5лемнің осы «лингвафранкасын» меңгеру біздің еліміздің 5рбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді ашады»,–деп атап көрсеткені белгілі. Демек, халықаралық тіл м5ртебесіне ие ағылшын тілін білмей, заман талабына лайықты, б5секеге қабілетті тұлға қалыптастыруға толық қол жеткізе алмаймыз. Орыс тілі арқылы қосымша білім алып, дүниетанымын байытып, араласатын ортасын кеңейтіп, іргелес мем- лекеттерден анағұрлым ілгері тұрған Қазақ елі бұл жетістіктерімен шектеліп қалмау үшін де көптілділікке ұмтылуда. Өйткені еліміздің біліктілігі мен сауаттылық деңгейін 5лемге танытып, алпауыт мемлекет- термен тереземізді теңестіру мүмкіндігіне жетелейтін қадамдардың маңыздысы - көп тіл білу [2]. Е.Н. Нұрахметов “Тіл – м5дениеттің тарихын, салт-д5стүрін сақтап,ұрпақтан-ұрпаққа беру арқылы белгілі бірұлтты құрайтын ең негізгі ж5не ең күшті қару” деген ойымен тілдің м5дениеттегі орнын анықтап берсе, ғалым Құнанбаева С.С. тілді жалпы адамзат м5дениетінің трансляторы ретінде қарас- тырады. Яғни тілді оқытуда тілдің м5денитанымдық ж5не когнитивтік-коммуникативтік қызметтеріне баса назар аудару қажет [3]. Ғалымның пікірінше, “Қазіргі кезеңде көптеген ғылыми еңбектерде м5дениетаралық қарым-қатынастың аспектілері ретінде «тіл-сана-м5дениет» қарастырылуда. Қазіргі қоғам өмірінде болып жатқан саяси-5леуметтік ж5не экономикалық өзгерістердің еліміздің білім беру жүйесіне де ықпалы үлкен. Мемлекетіміздің халықаралық байланыстары барған сайын күшейе түсіп, еліміздің қай саласында болмасын шет елдермен қарым-қатынас орнаған. Бұл қарым-қатынасты нығайтып, жандандыра түсу үшін шетел тілін жете меңгерудің маңызы зор. Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 5 Қазақ елінің т5уелсіздігін алып, басқа елдермен саяси, экономикалық ж5не м5дени байланысқа түсуі ағылшын тілін оқытудың маңыздылығын көрсетіп, оның мақсатын анықтап берді. Басқа тілді қоғамда, м5дениетте өз орнын таба білу үшін сол елдің тілін ғана меңгеру аз, сол тілде сөйлейтін халықтың м5дениетін де меңгеру керек. Жаңа 5леуметтік м5дени кеңістіктің пайда болуы білім беру жүйесінің алдына халықаралық м5дени-к5сіптік қарым-қатынастарды жүзеге асыра алатын, яғни м5дениетаралық құзыретті мамандар даярлауды мақсат етіп қоюда. Ағылшын тілі мұғалімі ағылшын тілін меңгерумен қатар, сол тілде сөйлейтін халықтардың м5дениетін білуі тиіс, сол халықтардың м5дениетін жетік біле тұра ағылшын тілі мұғалімі ағылшын тілін оқыта біледі, ағылшын тілінде сөйлете біледі ж5не ағылшын тілінде сөйлейтін халықтардың сөйлеу м5де- ниетімен қатар салт-д5стүрлерін, 5дет-ғұрыптарын оқыта біледі. Қазіргі кезде коммуникативті т5сілмен тығыз өзара байланыста арнайы мақсаттар үшін шетел тілін оқытуға м5дениетаралық т5сіл дамуда, немесе солай аталатын лингвистика саласындағы білімнің м5дениетаралық парадигмасы жетілдірілуде. Оның компетенттік т5сілмен үйлесуі лингводидактикада оның басқа лингвом5дени қауымына тиістілігін саналық ж5не есепке алу негізінде коммуникация бойынша басқа тілді серіктеспен сөйлеу қатысымын құру қабілеттілігі ретінде түсіндірілетін м5дениет- аралық құзырлылық ұғымының пайда болуына алып келді. Жоғары оқу орындарында болашақ мамандардың м5денитаралық құзырлылығын қалыптастыру м5селесінің теориялық негізі «м5дениет», «қарым-қатынас», «м5денитаралық қарым-қатынас» ұғымда- рының м5ні мен мазмұнын анықтауға байланысты. Сондықтан бұл ұғымдардың ғылыми-педагогикалық, 5дістемелік 5дебиеттердегі талқылануы маңызды. Сол себепті аталған ұғымдарға кішігірім түсінік беруді жөн санадық. «М5дениет» терминінің түп-төркіні латын тілінен шыққан ж5не алғашқы кезде топырақты бөлу ж5не өңдеуді білдірген. Кейіннен «м5дениет» термині барынша кең ж5не жалпылаушы м5нге иеболды. Бүгінгі таңда м5дениет терминін неғұрлым жалпы түрінде адам мен қоғамның қайта жаңару барысындағы іс- 5рекеттерінің барлық түрлері, сондай-ақ осы іс-5рекеттердің н5тижесі ретінде түсінуге болады. [4] М5дениет дегеніміз адамның қоғамдық тіршілік иесі ретінде дамуына тікелей қатысты адамдардың материалды ж5не рухани өндіріс процестерінде жасаған құндылықтарының жүйесі. Адамның адам- гершілік қасиетттері оның тілді меңгеруінің, қоғамдағы орын алатын құндылықтармен ж5не салт-д5стүр- лермен араласуының, сондай-ақ белгілі м5дениетке т5н т5сілдерді, іс-5рекеттердегі дағдыларды меңге- руінің н5тижесі болып табылады. Қарым-қатынас – адамдар арасында бірлескен іс-5рекет қажеттілігін туғызып, байланыс орнататын күрделіпроцесс; екі немесе одан да көп адамдардың арасындағы танымдық немесе эмоционалды ақпарат, т5жірибе, білімдер, біліктер, дағдылар алмасу. Қарым-қатынас тұлғалар мен топтар дамуының ж5не қалыптасуының қажетті шарты болып табылады. Қарым-қатынас барысында адамдардың танымдық хабарлармен, ақпаратпен, т5жірибемен, біліммен, дағдылармен алмасуы ж5не өзара түсінісуі, бірін-бірі қабылдауы жүзеге асады. Адам ж5не 5ртүрлі жоғары сатыдағы жануарлардың өмір сүру жағдайларын қарастырсақ, онда олардың екі жақты байланысты жүзеге асыратынан байқаймыз. Біріншісі – табиғатпен байланысы, ал екіншісі байланыстың өзгешеліктері тіршілік иелерінің бір- бірімен өзара 5рекеттеліп, ақпарат алмасуында ж5не бұл байланыс түрі қарым-қатынас деп аталады. Қарым-қатынас барлық тірі-тіршілік иелеріне т5н қасиет, бірақ, адамдар арасында өте жоғары д5режедегі м5нге ие. Жалпы қарым-қатынас 3 аспектіден тұрады: қарым-қатынас мазмұны, мақсаты ж5не құрамы. Қарым-қатынас дегеніміз – байланыс жасау барысында өзара алмасатын м5ліметтердің сипаты. Қарым-қатынас қарым-қатынас психологиясының негізгі ұғымы. Қарым-қатынассыз жеке адамның тұлғалық қалыптасуы үрдісін, жалпы қоғам дамуын түсініп талдауға болмайды. Қарым-қатынас – адам- дарды біріктіру ж5не дамыту т5сілі. Қарым-қатынас формалары: Тікелей қарым-қатынас - табиғи бетпе-бет, сөздік ж5не бейсөздік (ым, қимыл) құралдар көмегімен жасалынатын толық психологиялық контакт, кері байланыс бір мезгілде өтеді. Бұл - адамдардың бір- бірімен қатынас жасау тарихындағы бірінші формасы. Жанама қарым-қатынас —қатысушылардың кері байланыс уақытын ұзартатын, не кешіктіретін жазу ж5не техника құралдары арқылы жасалынатын толықсыз психологиялык контакт. Хат жазу, кітап шығару, радиодан сөйлеу тағы сол сияқты адами қарым-қатынастарды күрделеңдіріп жіберді. Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №3(47), 2015 г. 6 Тұлғааралық қарым-қатынас – екі не құрамы өзгермейтін топ ішіндегі таныс адамдардың тікелей контактілері. Тұлғааралық қарым-қатынастың белгілері: қатысушылардың психологиялық жақындығы, бір-бірінің ерекшеліктерін білуі, бірігіп күйзелуі, өзара түсінушілігі, ортақ қызметтестігі. Адамдар арасында қарым-қатынасқа түсу мақсатының сандық көрсеткіші күннен-күнге артуда. Атап айтқанда: объективті түрде жан-жақты білім алу немесе білім беру, оқу ж5не т5рбие алу, жеке ж5не іскерлік қатынас орнату т.б. Мақсатына қарай, олардың қажеттіліктеріне с5йкес биологиялық ж5не 5леуметтік болып бөлінеді. Қоғам өмірінің саяси-5леуметтік ж5не экономикалық аясындағы интеграциялық процестер м5дениет- аралық қарым-қатынастың орнауына үлкен септігін тигізеді. М5дениетаралық қарым-қатынас 5р түрлі ұлт өкілдерінің тепе-тең немесе біріге отырып өзара 5рекет жасауын талап етеді. Білім алушы мұндай қарым-қатынас жасай алу үшін тек шетел тілін жақсы меңгеріп қана қоймай, сонымен қатар сол тілде сөйлеушінің тілдік емес ерекшеліктерін түсініп, ұғынуы тиіс. М5дениетаралық қарым-қатынас процесіне қатысушы көп тілді меңгерген сайын, сол елдің м5дениетін, салт-д5стүрін, 5дет-ғұрпын, ұлттық ментали- тетін жете түсінеді. Көптеген шетел, орыс ж5не өзіміздің отандық ғалымдарымыз «м5дениетаралық қарым-қатынас» ұғымын зерттеумен айналысып келеді ж5не 5р ғалым бұл ұғымға 5р қырынан өзінің анықтамаларын беруде. М5селен, Д.Б. Гудковтың айтуынша, «М5дениетаралық қарым-қатынас ол түрлі ұлттық м5де- ниетке жататын қатысымдық актіге қатысушылардың бір-бірін дұрыс түсінуі» дейді [5, 39 б.]. Ғалым С.С.Құнанбаеваның пайымдауынша, «М5дениетаралық қарым-қатынастың соңғы н5тижесі – м5дениет- аралық қатысым субъектісін қалыптастыру» дейді [3, 86 б.]. Т5уелсіз мемлекетіміздің ертеңі ұрпақтың байлығы мен м5дениетіне саналы, ұлттық ойлау қабілеті мен біліміне, іскерлігі мен к5сіби шеберлігіне, к5сіби құзырлылығына да байланысты екенін естен шығармауымыз қажет. «Құзырлылық» ұғымы бүгінгі күні оқыту үрдісінде білімді қолданудыңақырғы н5тижесі ретінде қарастырылуда. Оқыту үрдісінде «құзырлылық» ұғымы білім алушылардың білімі мен т5жірибесін, дағдылары мен біліктерін белгілі бір м5селені шешуде қолдануы. Оқыту үрдісіндегі құзырлылықтарға ғалымдар 5ртүрлі анықтамалар берген. Ғалымдардың пікірлерін басшылыққа ала отырып, біз «құзырлылық» ұғымына – білім алушылардың жеке тұлғалық психологиялық ерекшеліктеріне байланысты меңгерген білімдерін, дағдылары мен біліктерін, танымдық ж5не т5жірибелік іскерлігін өмірде дұрыс қолдануы деген анықтама бере аламыз. «М5дениетаралық құзырлылық» ұғымына келетін болсақ, ол – м5дениетаралық қарым-қатынас үрдісінде жеке тұлғаларға қарым-қатынастық жағдайдың 5серін бағалауға, вербальді ж5не вербальді емес құралдарды тиімді пайдалануға, коммуникативті ниеттерді іс жүзінде жүзеге асыруға ж5не кері байланысарқылы байланысн5тижелерінтексеруге мүмкіндік беретін білім мен дағдылар жиынтығын айтамыз. М5дениетаралық қарым-қатынас пен м5дениетаралық құзырлылық м5селелері көптеген шетел, орыс ж5не отандық ғалымдардың зерттеу объектісіне айналған. М5дениетаралық оқытудың ұйымдастыру м5селелері, мазмұны мен формалары, 5дістері мен технологиялары М.Бирам, А.Томас, А.Шмидт, Д.Деардорф, Н.Дэвис, И.И. Халеева, С.Г. Тер-Минасова, Н.М. Громова, Н.Д. Гальскова, А.П. Садохин, Н.Ф. Коряковцева, Д.Б. Гудков, Ю.Рот ж5не Г.Коптельцева, В.П. Фурманова, Р.Д. Льюис, А.А. Леонтьев, И.А. Зимняя, С.С. Құнанбаева, К.Құдайбергенованың зерттеулерінде қарастырылған. «М5дениет», «қарым-қатынас», «м5денитаралық қарым-қатынас», «құзырлылық» ұғымы жөнінде жоғарыда жалпы мағлұмат беруге тырыстық, біздің мақаламыздың тақырыбымыз болашақ мамандарды, оның ішінде ағылшын тілі мұғалімдерінің м5дениетаралық құзырлылығын қалыптастыру м5селесі төңірегінде болмақ. Болашақ мамандарды дайындау жүйесінде м5дениетаралық құзырлылықты қалыптастыруды өзара сыйласу, м5дениеттегі айырмашылықтарға төзімділік таныту ж5не м5дениет кедергілерін жеңу прин- циптері негізінде студенттердің м5дениет диалогына қатысу қабілетін дамытуға байланысты қарастыру қажет. М5дениетаралық оқыту студенттерде м5дениетаралық қарым-қатынас жасауға қабілетті қалып- тастыруға бағытталған ж5не оларды белгілі бір этносқа жататындығын сезіну мен басқа м5дениет өкілдерінің салт-д5стүрлері мен 5дет-ғұрыптарымен танысуға жетелейді. Шетел тілін меңгерген қазіргі заман тұлғасы басқа адамдармен қарым-қатынас үрдісіне еркін түседі. Осыған байланысты, шетел тілін үйренушілерден тек шетел тілінің лексикасын толық меңгеру мен сөздерді нақты түсінікті етіп айту ж5не шетел тілінің грамматикасын толық меңгеру ғана емес, сонымен бірге өзінің м5дениетаралық құзырлылығын қалыптастыру да талап етіледі. Аталған құзырлылық тілді Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №3(47), 2015 г. 7 меңгерудің төмендегі деңгейіне жетуді көздейді ж5не бұл деңгей, біріншіден, шетел тілінде 5ңгімелесу барысында 5р түрлі кездейсоқ жағдайларға лезде жауап таба білу, екіншіден, сөйлеу мінез-құлқының адекватты жолын айқындау, үшіншіден, аумақты арсеналдан нақты құралдарды ағатсыз таңдау, төртін- шіден, осы құралдарды ұсынылып отырған жағдайға с5йкес тиімді қолдануға мүмкіндік береді. М5дениетаралық құзырлылықты қалыптастыру мақсатында шет елдің м5дениетін меңгеру де маңыз- ды. Шет елдің м5дениетін оқып үйрену тілді оқып үйренуден басталады.Білім алушы жаңа тілдік форма- ны үйрене келе, оның артында тұрған м5дениеттің, 5леуметтік бірліктің сол бір бөлігін тани бастайды. Шетел тілі арқылы білім алушы сол тілде сөйлейтін халықтың м5дениетін елестетіп, түсіне бастайды. Шетел м5дениетін үйрену үрдісі жекеден – тілдік бірліктер - жалпыға – м5дениетті тану мен түсінуге қарай жүреді [6]. Бірақ, шетел м5дениеті тек ана тілінің м5дениетімен салыстырмалы түрде ғана ж5не білім алушы сол уақытқа дейін меңгерген білімдер арқылы ғана түсінікті болады. Сонымен, шетел тілінде қарым-қатынас жасауға оқыту 5леуметтік-м5дени білімдер мен іскерліктерді меңгеруді білдіреді. Мұнсыз тілді т5жірибе жүзінде меңгеру екіталай. Шетел тілін оқытудың м5дениет- танушылық бағыты тек жалпы білім беру мен т5рбиелік мақсаттарды ғана емес, сонымен қатар нақты т5жірибелік мақсаттарды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Оқытушының ең негізгі мақсаттарының бірі – шетел тілін оқыту мазмұнындағы 5леуметтік-м5дени компонентін оқытудың технологияларын дайын- дау қажеттігі болып табылады. Бірақ, мұнда білім алушылардың өздерінің ана тілдерін, салыстыру үшін олардың м5дениетін, оның элементтерін ұмытпау қажет, себебі тек осы жағдайда ғана білім алушы басқа елдің м5дениеті мен сол тілдің ерекшеліктерін сезіне алады. Осыған байланысты, білім алушылар оқытылып жатқан елдің ұлттық м5дениетінің негізгі тақырыптары (тарих, география, саяси-қоғамдық қатынастар, білім беру жүйесі мен спорт) бойынша білім алуы тиіс ж5не сонымен қатар, сол тілде сөйлейтін халықтардың 5леуметтік-м5дени ерекшеліктері жөнінде толыққанды мағлұмат пен білім алуы қажет. Оқыту сапасы көбінесе елтану мен лингвоелтану п5ндері бойынша іріктелген материалдарына байланысты болады. Оқытылып жатқан тілдің елдер өмірі мен тұрмыс-тіршілігіндегі ерекшеліктер туралы өзекті ж5не қызықты мағлұматтар, суреттер, схемалар, статистика, ұсынылып отырған материал- дар негізінде оқытушының егжей-тегжейлі дайындаған м5ліметтері ж5не коммуникативті жаттығулар шетел тілі бойынша дайындалған оқу-5дістемелік кешендерге біздің елімізде қазіргі заманауи білім беру парадигмасына толық с5йкес келуіне мүмкіндік береді. Осы ретте айтатын болсақ, жаңа 5леуметтік м5дени кеңістіктің пайда болуы білім беру жүйесінің алдына халықаралық м5дени-к5сіптік қарым-қатынастарды жүзеге асыра алатын мамандарды даярлауда студенттердің м5дениетаралық құзырлылығын қалыптастыру үшін шетел тілінің лексикасын, фонетикасы мен тілдің грамматикасын оқытуды ғана емес, сол елдің м5дениетін, салт-д5стүрін, 5дет-ғұрпын, ұлттық менталитетін айқындауға бағыттайтын лингвоелтану, лингвом5дениеттану оқу п5ндерін толық меңгеру- мен қатар, шетел тілінде 5ңгімелесу барысында 5р түрлі кездейсоқ жағдайларда сұрақтарға сауатты жауап қайтара білу, сөйлеу мінез-құлқының адекватты жолын айқындау алу қабілеттерін дамыту жоғары оқу орындарында м5дениетаралық құзырлы мамандар даярлауда белгілі бір деңгейде өз ықпалын тигізері анық. Жоғарыдағы айтылғандарды қорытындылай келе, отандық ж5не шет елдік ғалымдардың еңбектеріне жасаған кішігірім талдауымыз бізге м5дениетаралық құзырлылықты м5дениетаралық қарым-қатынас саласындағы тұлғаның т5жірибесін себепші етіп отырған білім, іскерлік пен дағдылардың біріктірілген жиынтығы деп тануымызға мүмкіндік берді. 1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.K.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» Жолдауы. Астана, 2014 ж. 2. Қазақстан Республикасының Президенті Н.K.Назарбаевтың «Қазақстан–2050» стратегиясы–қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы 14.12.2012 ж. 3. Құнанбаева С.С. Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы. – Алматы: 2010. – 324 б. 4. Библер В.С. От наукоучения к логике культуры. – М: Наука, 2003. – 237 б. 5. Гудков Д. Б. Теория и практика межкультурной коммуникации. М.: Гнозис, 2003. – 288 с. 6. Садохин А.П. Межкультурная коммуникация: Учебное пособие. М.: Альфа-М; ИНФРА-М, 2009. – 254 с. жүктеу/скачать 7,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|