С. Ж. Бахтиярова

73 
бейнелі тҥрде салыстыруға болады, мысалы спортшы арбашаны 
итеріп жатыр деп ойлайық. Итеретін жол қаншалықты тік болса, 
жылдамдық алу ҥшін соншалықты кӛп кҥш жҧмсаймыз. Бҧл жағдайда 
арбаша – спортшының денесі, ал аяқ – итерушілер. 
Сӛре уақытында бас пен дененің дҧрыс қойылмауы алда 
жасайтын қимылдар кезінде қателіктерге әкелуі мҥмкін екенін 
ҧмытпау керек. Бастың тым тӛмен тҥсіп тҧруы және жамбастың 
керісінше тым биіктеп кетуі спортшыға тҥзелуге мҥмкіндік бермеуі 
мҥмкін және сҥрінуге әкеліп соғуы мҥмкін. Ал бастың тым жоғары, 
жамбастың тым тӛмен тҥсуі спортшының ерте тіктелуіне, сол себепті 
алғашқы жылдамдығынан айырылуына әкеледі. 
Алғашқы ҥдемелі жылдамдық. Алғашқы ҥдемелі жылдамдық 
жҥгірушінің мҥмкіндігіне байланысты 15-30 метрге созылады. Басты 
мақсаты – барынша ҥлкен жылдамдық алу. Бастапқы адымдардың 
дҧрыс орындалуы дҧрыс итерілуден және жҥгірушінің қозғалыс 
жылдамдығына байланысты. Бастапқы адымдарын еңкею арқылы, 
келесі адымдарында (6-7-ші) денесін кӛтереді. Алғашқы ҥдемелі 
жылдамдық алу кезінде денені бірден тік кӛтермей, біртіндеп 
бірқалыпты кӛтеру жақсы алғашқы ҥдемелі жылдамдық алуға 
мҥмкіндік береді. Бастапқыда итеруші және сермеуші аяқтардың 
арасында 90° болуы инерция туғызып, жылдамдық бағытын жоғары 
емес, алға жҧмсайды. Алғашқы адымдарында спортшы сермеуші 
аяғын тӛмен-артқа қалыпында қозғайды, сол себепті денесі алға 
жылжиды. Бҧл қимылдар қаншалықты тез орындалса, соншалықты 
жылдамдық тез алынады. 
Алғашқы адымын барынша тез және мықты жасау керек. Дененің 
кӛлбеу орналасуына байланысты алғашқы адымның ҧзындығы 100-
130 см. қҧрайды. Ӛз еркіңмен адым ҧзындығын азайтып керек емес, 
ӛйткені бҧл жылдамдықты азайтады. Алғашқы адымда жҥгірушінің 
жалпы орталық массасы алдыңғы тіреу нҥктесіне орналасады, соның 
әсерінен тиімді итерілу бҧрышы пайда болады және горизонталь 
жылдамдықты арттырады. Осы уақытта арақашықтыққа жҥгіру 
кезіндегідей дене тіктеледі. Жылдамдық артқан сайын ҥдеу азаяды.
Яғни, 25-30 метрден соң ҥдеу азаяды, сол уақытта спортшының 
максималды жылдамдығының 90-95% қҧрайды. Алғашқы ҥдемелі 
жылдамдық пен қашықтыққа жҥгірудің арасында кӛп айырмашылық 
жоқ екенін айту керек. 
Сӛренің қарқынды жҥгіру жылдамдығы жоғары дәрежеде қадам-
дардың ҧзындығын ҧзарту есебінен және тӛменгі дәрежеде қадамдар 
жиілігінің есебінен жоғарылайды. Қадамдар ҧзындығының шамадан 
тыс жоғарылауын болдырмау қажет. Бҧл жағдайда секірулер мен 

74 
жҥгіріс орын алады және жҥгіріс қозғалыстарының ырғағы бҧзылысы 
пайда болады. Тек қана қадамдар ҧзындығы мен жиілігін ҧтымды 
пайдалануы жҥгірушіге жҥгірудің ең жоғары жылдамдығын алуға 
және жҥгіру қозғалысының тиімді ырғағына ие болуға кӛмектеседі.
Қысқа қашықтыққа жҥгіруде аяқ ҧшына тіке қойылады және тіпті 
табанға, әсіресе сӛре сәтінің қарқынында тҥспейді. Аяқты жерге тез 
тіреп итеру жҥгіру жылдамдығын жоғарлату ҥшін маңызды мағынаға 
ие.
Сӛре сәтінің қарқынында қолдарды алға–артқа қарай ширақ 
қимыл орындау қажет, сонымен қатар ҥлкен амплитудамен аяқтарды 
ҥлкен серпумен қозғалыстарды орындауға мәжбҥр ету қажет. Табанда 
қашықтыққа жҥгіруге қарағанда бірнеше кеңірек, шамамен бірінші 
қадамдарда иық деңгейінде қойылады, содан кейін аяқтардың қалпы 
бір сызыққа жақындатылады. Бірінші қадамдарда табанның шамадан 
тыс кең қойылысы жанына итермелеу тиімділігін тӛмендетіп дененің 
теңселуіне әкеледі, себебі итермелеу кҥшінің векторы бҧрышымен 
жалпы орталық масса әсер етеді. Егер сызықтар бойынша сӛре сәтінен 
бҧл жҥгіру қашықтықтың шамамен 12-15 метрінде аяқталады.

жүктеу/скачать 4,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: