Зат есім тудыратын жұрнақтар. Қазақ тілінде зат есім болып саналатын сөздердің көпшілігі қосымша арқылы жасалған туынды сөздер болыр табылады. Ондай жұрнақтар үлкен екі топқа бөлініп жүр.
1.Есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтар: -шы,-ші: етік-ші, балық-шы, аң-шы. Бұл жұрнақ арқылы жасалған сөздер көбіне кәсіп, мамандық, бірдеңеге икемділікті білдіреді.
-лық,-лік,-дық,-дік,-тық,-тік: жақсы-лық, шебер-лік, шын-дық, дос-тық, т.б. Ондай сөздер жалпылық, қалыптық, қатыстық мән білдіреді.
–шылық,-шілік құранды жұрнағы: егін-шілік, кем-шілік, тір-шілік, айырма-шылық, т.б. -ша,-ше: бөлім-ше, кітап-ша, маңдай-ша,т.б. -шық,-шік: ойын-шық, үй-шік, қап-шық,т.б. -ыл,-іл,-л:тарс-ыл, гүрс-іл, дір-іл, т.б. Бұл сөздер көбіне еліктеу сөздерге жалғанып, сол құбылыстың атын білдіреді.
-хана, -стан, -кеш сияқты араб-парсы тілдерінен енген қосымшалар: дәрі-хана, кітап-хана, Қазақ-стан, арба-кеш.
2.Етістіктен зат есім тудыратын жұрнақтар: -ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе:бөл-ме, мін-бе, тоқы-ма. -ым,-ім,-м:бөл-ім, біл-ім, тый-ым, тоқта-м, байла-м.
-қы,-кі, -ғы, -гі: шап-қы, бұр-ғы, сүз-гі, ашыт-қы. -ыс,-іс,-с: жең-іс, айт-ыс, бөл-іс, тала-с, тойтар-ыс. -ық,-ік,-қ,-к:қаз-ық, тоз-ық, сұра-қ, тіле-к. -ақ,-ек, қ,-к:қон-ақ, тіре-к, күре-к, жат-ақ. -ғыш,-гіш, қыш,-кіш: бас-қыш, сүз-гіш, қыр-ғыш, сыпыр-ғыш. -ын,-ін,-н: жау-ын, ег-ін, түй-ін, жи-ын. -ыш,-іш,-ш:қуан-ыш, сүйен-іш, өкін-іш, қызған-ыш. -уыш,-уіш:тырна-уыш, еле-уіш, түйре-уіш.
-ман,-мен:оқыр-ман, көрер-мен. Зат есімде реңдік мәнді білдіретін сыйлау, еркелету, кішірейту, менсінбеу, т.б. сияқты қосымшалар бар. Мысалы:
-еке,-қа, -ке(ң): Жәке, Мұқа, Асеке, апеке, жездеке.
