/ — калкан безі; 2 — өңеш; 3 — қарын; 4 — бауыр; 4 — өт; 5 — ұйқы безі; 5' — ұйқы безінің жолы; 6 — бүйен; 7 — оның құрт тәрізді өсіндісі; 8 — артқы тесік; 9 — жүректің сол қарыншасы; 10 — жүр- ректің оң қарыншасы;. 11 — сол жүрекше; 12 — оң жүрекше; 17 — тоқ ішек; /8 — артқы қуыс вена; /9 —қолқа; 20 — сол өкпе; 21— бүй-рек; 22 — бүйрек үсті безі; 23.- несеп жолы; 24 — қуық; 25 — жұмыртқа безі; 26 - жұмыртқа жолы; 27— талақ; 28 — кеңірдек; 31= өт жолы. ты әрбір түрде түрліше болады. Клоакалы сүт қоректілердің қарыны қарапайым қалта пішіндес болады.
Күйіс қайтаратын сүт қоректілердің қарны өте күрделі құ-рылған. Мысалы, сиырдың қарны төрт бөлімнен тұрады: 1) үл-кен қарын, оның ішкі бетінде қатты бүрі болады; 2) жұмыршақ қарын, оның ішкі беті торлы ұяшықтарға бөлінген; 3) жалбыр-шақ қарын, оның ішкі беті көлденең орналасқан қатпарлардан тұрады; 4) ұлтабар немесе безді қарын. Үлкен қарынға түскен коректік зат сілекейдің және бактериялардың әрекетінен аши- ды. Қорек заты қарыннан оның перистальтикалық қозғалысы-! ның әсерінен жұмыршақ қарынға, одан күйіс қайырғанда— ауызға келіп түседі. Ауызда тамактық зат ұсақталып, сілекей- мен әбден араласады. Пайда болған жартылай сұйық зат жалбыршақты өңешпен жалғастыратын жіңішке саңылау арқылы жалбыршақ қарынға, одан ұлтабарға барады.
218
Нағыз ішек — аш ішек, тоқ ішек және тік ішек деп үшке бө-лінеді. Өсімдік тектес қатты азықтармен қоректенетін түрлер-дің (кемірушілердің) аш ішегі мен тоқ ішегінің шекарасында ұзын және тұйық бітетін бүйені болады, ал кейбір сүт қоректі-лерде (маймылдарда, шала маймылдарда, қояндарда) кішкене кұрт тәрізді тұйық өсіндімен бітеді, Жануар тектес азықпен қоректенетін сүт коректілердің кейбір түрлерінде (көп күрек тісті қалталыларда) бүйен болмайды. Бүйен ашытқыш чанның қызметін атқарады. Егер тамақтық заттың құрамында клетчатка көп болса, ашу процесі де соғұрлым күшті болады. Өсімдік тектес азықпен қоректенетін жануарларда ішек өте ұзын, ал кез келген тамақпен немесе жануар тектес затпен қоректенетіндерде қысқа болады.
Бауыр көк еттің (диафрагманың) астыңғы жағына орна-ласқан. Өт пен ұйқы безінің жолдары он екі елі ішекке ашы-лады.
