Жаңа сабақ Мағананы тану Жаңа сабақты меңгеру мақсатиында Миға шабуыл әдісі арқылы Жаңа сабақ . Жаңа сабақтың тақырыбын ашу мақсатында сөзжұмбақ шешеміз.
Миға шабуыл: «Ой қозғау»
а) Бұл кезге дейін біз қандай күштерді білеміз?
б) Ол күштердің табиғаты қандай?
в) Есептелу формуласы
"Әр топқа оқулықпен жасайтын жұмысының мақсатын айтып, бағыт-бағдар беремін.
1 топ – Ядролық әрекеттесу, ядролық күш
2 топ – Физикалық шамалардың өлшем бірліктері
3 топ – Масса ақауы
4 топ – Бақылаушы топ
Әлемдегі іргелі әрекеттесу күштерінің екі түрі — гравитациялық және электромагниттік күштері бар.
Атом ядросындағы аттас оң зарядталған протондардың арасында қуатты электростатикалық тебіліс күші бар екені белгілі. Ауыр элементтердің ядроларында, мысалы, уранда 92 протон бар, олардың бір-бірімен тебілу күші бірнеше мыңдаған ньютонға жетеді. Сонда бір-бірінен тебілетін протондарды, электр заряды нөлге тең нейтрондарды ядрода ұстап тұрған қандай күш?
Массаларына байланысты протондар мен нейтрондарды ұстап тұрған гравитациялық
күш шығар деген пайымдау жасауға болар еді. Алайда, жүргізілген есептеулер, ядродағы екі протонның арасындағы гравитациялық тартылыс күші, олардың арасындағы электростатикалық кулондық тебіліс күшінен кіші екенін көрсетті: Fγ/Fэл = 10-36.
Атом ядроларының тұрақтылығы ядролардың ішінде осы күнге дейін белгілі күштерден табиғаты мүлдем ерекше аса зор тартылыс күшінің бар екенін дәлелдейді.
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер ядролық күштер деп аталады. Қазіргі кезде тәжірибелер негізінде ядролық күштердің қасиеттері жақсы зерттелген. Олардыңішіндегіеңмаңыздыларынаназараударайық.
1. Мысалы, протонның центрінен r = 10-15 м қашықтықта ядролықкүштер кулондықкүштен 35 есе, ал гравитациялықкүштен 1038 есеқуаттыболады. Солсебепті ядролықкүштер күштіәрекеттесудепаталатынәлемдегіөзгешеіргеліөзараәрекеттесукүштеріболыптабылады.
2. Ядролықкүштер қысқақашықтықтағанаәрекетететінкүштер. Арақашықтықтыңартуынабайланысты ядролықкүштер өтешапшаңкемиді. Әрекететуаймағыныңшегі r > 3 · 10-15 м-денүлкенжағдайда ядролықкүштің әрекетінескермесе де болады. Нуклондардың арасындағытартылыскүшініңеңүлкенмәні r=1,41 · 10-15 м қашықтықтабайқалады. Ал қашықтық r < 0,5 · 10-15 м болғанда, нуклондардың арасындағаламаттебіліскүшіпайдаболады. Сонымен, ядролықкүштер тартылыскүштеріболыптабылады.
4. Ядролықкүштердің қаныққыштыққасиеті бар, ол нуклонның ядродағыбарлықнуклондарменемес, тек өзіне жақын көршілерімен ғана әрекеттесетінін көрсетеді.
5. Ядролықкүштер кулондық сияқтыцентрліккүштерқатарынажатпайды. Ядролықкүштернемесекүштіәсерлесу атом ядросындағыең үлкен қарқынмен өтетін құбылыстарды басқаратын күштер. Оларэлементардепаталатынбөлшектерарасындакүштібайланыстытуғызады. Тек күшті әрекеттесуғана атом ядросындағы протондар мен нейтрондардыбіріктіріп, берікұстаптұр. Жердегібарлықзаттардыңядроларыныңтұрақтылығынқамтамасызетеді. Ядролық әрекеттесу күштерінің осы жәнебасқақасиеттерінтүсіндіруүшіноныңтеориясықажет. Ядролықәрекеттесудіңкүрделілігінен осы кезгедейінядролықкүштердің тиянақтытеориясыжасалмаған. Жаңа сабақаты толық меңгеру мақсатында әр топқа сұрақ жаупап ұйымдастырылады
Сұрақтар қою арқылы:
Ядролық күш дегеніміз қандай күш?
Ядролық күштердің қасиеттері қандай?
Ядролық физикада ұзындықтың өлшем бірлігіне қандай өлшем алынды?
Ядролық физикада массаның өлшем бірлігіне қандай өлшем алынды?
Ядролық физикада энергияның өлшем бірлігіне қандай өлшем алынды?
