Осы сабақтың соңында Сіздің білетініңіз

• 
  Аргументті эссенің құрылымдық элементі ретінде кіріспені жазудың мақсаттарын айқындап алайық;
  
• 
  Кіріспенің құрылымы мен мазмұны жағынан ұйымдастырылу ерекшеліктерімен танысамыз;
  
• 
  Алғы сөзді жазу әдістеріне сипаттама береміз;
  
• 
  Негізгі тезисті құрастырудың тәсілдеріне сипаттама береміз;
  
• 
  Эссенің кіріспесімен жұмыс жасау барысында жіберілетін қателерге талдау жасаймыз.
  

• 
  Кіріспе – эссенің құрылымдық элементі ретінде: жазылу мақсаты, оның мазмұны мен құрылымы
  
• 
  Кіріспенің құрылымдық бөлігі
  
• 
  Эссе тақырыбының өзектілігі – міндетті элемент ретінде
  
• 
  Эссенің негізгі тезисін қалыптастыру
  
• 
  Эссенің кіріспесін жазу барысында жіберілетін негізгі қателерге талдау жасау
  

• 
  Кіріспе ақпаратты ендіру үшін қатаң тәртіпке бағынады;
  
• 
  Кіріспе бір немесе екі сөйлемнен ғана тұрмауы керек, әйтпесе, өзінің мақсатына жете алмайды – оқырманға / сарапшыға эссенің болашақ мазмұнымен танысуға мүмкіндік бермейді;
  
• 
  Кіріспе бағалаудың мағызды критерийлерінің бірі – тақырыптың ашылуы (кіріспеде эссенің негізгі бөлімінде не туралы айтылатыны нақты айтылуы керек), эссенің бөлімдерінің сәйкестігі (кіріспе мен қорытындының көлемі салыстырмалы түрде бірдей болуы керек);
  
• 
  Кіріспе элементтерінің қозғалысы (алғы сөз, «өту», дефиниция, тезис), оның тілде көрініс беруі эссе мәтінінің маңызды қасиеттерін, айталық байланыстылығын қамтамасыз етеді;
  
• 
  Эссені жазуға үйретудегеніміз–алгоритм: алғысөзден–негізгітезиске қарай өрбуі керек;
  
• 
  Авторедакциялау эссенің мазмұны ғана емес,формаларын жақсартудың сенімді жолы болып саналады.
  

Кіріспенің алғашқы құрылымдық элементінен – алғы сөзден бастайық. Адам баласы бірнеше уақыт бойы не істерін білмей, бір орнында тұрып қалатын жағдаяттар жиі кездеседі: себебі бастау – қашанда қиын.

Өзектілік, яғни эссе тақырыбының өзектілігін сипаттау – кіріспенің маңызды элементі болып табылады. Бұл арқылы автордың эссе тақырыбын талқылауға қаншалықты деңгейде дайын екенін көруге болады. Эссемен жұмыс жасау барысында сөздіктерді үздіксіз пайдаланып отырудың маңызы зор екенін айта кеткен жөн.

• 
  Мен еркіндік туралы не білемін осы?
  

• 
  Бұл контекстегі «еркіндігі шектеулі» деген не мағына беріп тұр: құл, қызметші, немесе басыбайлы адам?
  
• 
  Адам ретінде мен үшін «еркіндік»,«азаттық» сөзінің маңызы қандай?
  
• 
  Еркіндік бүгінгі қазақстандық қоғам үшін қаншалықты өзекті (маңызды): еркін әрі өзіне сенімді болу ма, әлде тәуелді әрі әлсіз болу ма?
  

Өзектілік, яғни эссе тақырыбының өзектілігін сипаттау – кіріспенің маңызды элементі болып табылады. Бұл арқылы автордың эссе тақырыбын талқылауға қаншалықты деңгейде дайын екенін көруге болады. Эссемен жұмыс жасау барысында сөздіктерді үздіксіз пайдаланып отырудың маңызы зор екенін айта кеткен жөн.

• 
  Мен еркіндік туралы не білемін осы?
  

• 
  Бұл контекстегі «еркіндігі шектеулі» деген не мағына беріп тұр: құл, қызметші, немесе басыбайлы адам?
  
• 
  Адам ретінде мен үшін «еркіндік»,«азаттық» сөзінің маңызы қандай?
  
• 
  Еркіндік бүгінгі қазақстандық қоғам үшін қаншалықты өзекті (маңызды): еркін әрі өзіне сенімді болу ма, әлде тәуелді әрі әлсіз болу ма?
  

Тезис – кіріспеніің құрылымдық элементі, эссені бағалаудың маңызды элементі. Себебі қалыптастырылған тезис эссені мазмұны жағынан, яғни тезистің негізгі бөлімнің мәтінімен сәйкестігін бағалауға мүмкіндік береді.

Эссенің кіріспесін жазу барысында жіберілетін негізгі қателерге талдау жасау

1. 
   Кіріспеқұрылымғасайжазылуыкерек:алғысөзденэссеніңтақырыбына қарай «өту» – эссе тақырыбының өзектілігін анықтау – эссенің негізгі тезисін анықтау – «көпір». Осы құрылымды сақтау – қатаң талап болуы керек. Құрылымнан ауытқу, «еркін» тұжырымдар жасауды әдетке айналдыру – қате деп танылуы керек.
   
2. 
   Жұмыстыңқорытындынәтижесінеқолжеткізу–мәтінніңқолжазбасымен жұмыс жасаудың аяқталғанын білдіреді: сөйтіп эссе авторы белгілі бір ереженің бар екеніне көз жеткізуі керек: мәтіннің бірнеше нұсқасын қайта- қайта қарап, талқылауға болады. Студенттер аудиториясында студенттердің бір бөлігі материалды меңгергенін, сондықтан тапсырманы «бір деммен», қолжазбасын шимайламай, таза параққа жаза алатындай жағдайлар кездесіп отырады.
   
3. 
   Сыни талдаудың басы нысаны – идеялар деңгейі ғана емес, эссенің мазмұнын жеткізудің тілдік формасы болуы шарт. Мұнда кіріспе мәтінінің ретті алгоритмі логикалылыққа және мәтіннің бірқалыпты қозғалысына қатаң бағынуы керек (ағылшын тіліндегі flow сөзі «ағым» идеясымен ассоциацияланады).
   
4. 
   Кейбір авторлар эссені мәтінмен жұмыс жасай бастағанда емес, мәтінмен толық жұмыс жасауды аяқтаған соң жазады. Олар бұл – уақытты үнемдейді деп ойлайды. Айта кететін жайт – кіріспенің қолжазба бөлігін жазып, түзетулер мен өзгерістер ендірудің маңызы зор.
   
5. 
   Мәтінге түзетулер ендіру және редакциялау – мәтінді орфографиялық және пунктуациялық қателерден «тазалауға» мүмкіндік беріп қоймай, автордың мәтінді анық және айқын жеткізуге, оқырманға / сарапшыға бірден әсер ету күшін іздеуге септігін тигізеді. Бірнеше мәрте, өз тәжірибемде мәтінді бірінші кезеңде редакциялау және авторедакциялау (өз бетімен редакциялау және жазғанына өздігімен баға беру) – эссені жазудың сенімді тәсілі екеніне көз жеткіздім.