Гомогенді катализ- әрекеттесуші заттар мен өршіткі бір агрегаттық күйде болатын реакция.
Гетерогенді катализ- әрекеттесуші заттар мен өршіткі бір агрегаттық күйде болатын реакция.
2SO2 (г) + O2 (г) → 2SO3 (г), (Kt = 2NO(г))
4NH3(г) + 5O2(г) → 4NO(г) +6H2O(г), (Kt = Pt(қ))
2 Н2O2(с) = 2 Н2O (с) + O2 (г) ↑ , (Kt = MnO2(қ))
Өндірістегі катализаторлар
Неге катализаторлар өндіріс үшін аса маңызды?
Өнімдер тез жасалады, сол арқылы уақыт және қаражат үнемделеді.
Катализаторлар жоғары температураның қажеттілігін төмендетеді, сол арқылы отынды және қаражатты үнемдейді
Сонымен қатар катализаторлар тірі ұяшықтар үшін табиғи болып саналады. Биологиялық катализаторлар протеиннің арнайы түрлері энзимдер деп аталады.
Мысалы:
Nickel (никель) – маргаринді өндіру кезінде катализатор ретінде қолданылады. (сұйық өсімдік майын гидрлеу).
Iron (темір) – азот пен сутектен аммиакты алу кезінде катализатор ретінде қолданылады (Габер үрдісі).
Platinum (платина) көліктердің газ шығаратын түтіктерінде түрлендіру үшін катализатор ретінде қолданылады. Көміртек монооксиді мен азот оксидін ауаны аз ластайтын көмірқышқыл газы мен азотқа түрлендіріп катализдейді.
Катализаторлармен қатар химиялық реакцияны баяулататын заттар болады.
Химиялық реакция жылдамдығын баяулататын заттар ингибиторлар деп аталады.
Ингибиторлар дегеніміз не?Олар не үшін қажет?
Металдардың жемірілуін болдырмауда ингибиторлардың маңызы ерекше.Олар белсенді бөлшектермен өте жоғарғы жылдамдықпен әрекеттесіп,белсенділігі төмен қосылыстар түзеді.Нәтижесінде реакция жылдамдығы бірден баяулайды және тоқтайды.Қажетсіз процестерді тоқтату үшін заттарға ингибиторлар жиі қосады.
Коррозияға төзімді жабындар қолданылады. Коррозия тежегіштері
Ауырсынуды басатын дәрілік препараттар қолданылады. Ауырсыну рецепторларының тежегіштері
Аспирин және соған ұқсас дәрілердің терапевтік әсері нақты фермент – циклооксигеназаны (ЦОГ) шектеу әсеріне негізделген. Тікелей ферментке оның каталитикалық белсенділігін азайту мақсатымен әсер ететін кез келген молекула тежегіштер деп аталады.
