Сабақтың тақырыбы: С. Елубай «Жалған дүние»
жүктеу/скачать 0,5 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Гүлдана Бейсен
| Зерделі ой
Смағұл Елубай – әдеби ортада да, қазақ кино өнерінде де өзінің айтар ойы мен халқына қажетті рухани дүниелері мол, қарымды қаламгер. Өзі өмір сүрген ортаның әр құбылысы мен тіршілігін суреттей отырып, қазақ кино әлеміне өткен қазақ қоғамын, бұрыннан қалыптасқан қоғамдық формациядан күштеп таңылған жаңа қоғам құру жолындағы адами, табиғи сананың тапқа бөлініп, өз ауылдасын, досын, бауырын, туғанын сатып, тозақ отына итермелеген күнкөрістің қамымен, пендешіліктің құрған құрсауына түскен, жағымсыз кейіпкерлер галереясын сомдаған және тарыдай шашылып, қынадай қырылған халық тағдырын экранда бейнелеген кинодраматург. Гүлдана Бейсен ұмыта қоймас. Қызыл қия құм арасында иесіз қалып бара жатқан үлкен Ақ боз үйіне қарап, шешесі екеуі қыр үстінде көз жасын сығып тұрды-ау…». 1931–1933 жылдары тарихта «Ұлы жұт» деген атпен қалған қасірет қазақ халқын атажұртынан бездіріп, тентіретіп қана қоймай, санының күрт азаюына да кесірін тигізді. Жазушы нәубетті былай суреттейді. «…Ертесіне жаяу-жалпы шұбырған жұртқа ере алмай, сырқаттанып, жолда бұйрат басында әкесі мен шешесі қалды. Соның бәрі әлі күнге көз алдында сайрап тұр. Әнеки, көкесі құм басында ұзынынан түсіп жатыр. Оның басын сүйеп, жанында шешесі отыр, шошайып. Бұлар – Дәу апа екеуі осы Едіге мен Түгелханның бірін жетелеп, бірін арқалап, арттарына қарай-қарай жалтақтап, көз жастарын тия алмай, ұзап барады. Кетпеске лаж жоқ. Әкесі: «Сіздер жүре беріңіздер! Біз соңдарыңыздан жетерміз», – деп бұйырған еді. Бірақ тағдыр бұларға енді қайтып кездесуге жазбапты. Ең болмаса, бір-бірінің өлі не тірі екенін де білуге жазбапты… О, Жалған-ай!!!». Әрине, бұл сұмдық оқиғаны автордың туыстары өз басынан кешіргені даусыз, сондықтан жазушы өзі көзбен көргендей нанымды баяндайды. Қазақ халқы тәңірлік діннен ислам дініне өткендіктен, әлі күнге дейін тұрмыста тәңірліктің белгілері кездесіп отырады. Жазушы мұны да ұтымды пайдаланып, романда «Аспан» сөзін қолданады. Реалистік өмірде сұрағына жауап алмаған Едігенің жаны шырқырап, бәріне куә болып, үстінен төніп қарап тұрған Аспаннан жауап күтеді. Жетім бала Едіге Қарақалпақстаннан арман қуып, Алматыға келеді. Ең беделді университетке оқуға түседі. Ешкімнен теперіш көрмеу үшін спорт секциясына қатысады. Сәнді киім киеді. Жазушылықпен айналысады. Бұдан артық не керек?! Алайда есейе келе көкейіндегі шығарманы жазу үшін тарихты ақтарған Едіге ақиқаттың түбіне жете алмайды. Көзбояушылыққа толы арзанқол дүниелерді бұдан былай жазғысы келмейді. «Едіге қырыққа шейін ұсақ-түйек шығармалар жазып жүрді де, қырықтан аса, өзіне арман болған әлгі кітапқа кірісті. Одан бұрын ол өз ауылының отызыншы жылдары кәмпескеден қашып, Жем бойынан үдере көшіп, сонау Қарақалпаққа шұбырып, Үстірт асқан жолымен жүріп өтті. Осы жылдар дүрбелеңін көзбен көрген көне көз қарияларға жолықты. Сондай сапардан келген сайын Едіге үйге өзінше бір жаңалық аша келетін. Отызыншы жылдар ашаршылығы туралы «Ол ашаршылық оқулықтар жазғандай, «кездейсоқ қуаңшылықтан» немесе «жергілікті белсенділер жіберген кейбір қателіктерден» емес, тұп-тура сол кездегі Кремльден бастап Қазақстанға дейін партия жүргізген саясаттан болған» дегенді айта бастады. Оның бұ сөзінен Маусымжанның төбе шашы тік тұрды. Зәре-иманы ұшты. Мына сөзі КГБ құлағына жетсе, не болды? Өз жолын өзі кеспей ме Едіге?! Маусымжан «антисоветчиктің әйелі» атанып, партиямен де, институтпен де қоштаспай ма?!». Осылайша, шындыққа негізделген тарихи романын бастыра алмай, нәпақасын таба алмай, отбасын асырай алмай, әйелі Маусымжанға қарайтын беті қалмай, қарызға белшесінен батады, Кеңес үкіметі саясатының қылышы жалаңдап тұрғанда мұның шындығы кімге керек: «Шықпаған кітап та бір, дүниеге өлі келген нәресте де бір. «Отыз екінші жыл» – Едігенің жазушылық тағдыры. Сол тағдырының адыра қалғаны ма? Екінші кейіпкер – жас күнінде «халық жауының» әйелі атанып, жесір қалған, қой бағып, айналасын асыраған Хансұлу баласы ержеткеннен кейін кедейліктен құтылады. Алайда өмірінің соңында баласының қызметтен де, отбасынан да айырылғанын естіп, о дүниеге күйініп аттанады. Көзі жұмылар алдында баяғы аштықтан қайыр тілеп, шұбырған балалық шағы көз алдына елестейді. Баласы туралы жағымсыз жаңалықты білгенде іштегі шемен қайта бас көтереді. Жазушы Түгелханды да «тоқырау заманының» құрбаны ретінде алған. Ол бір күнде жарының да, қызметтің де алдамшы, сағым белес болғанын түсінеді. «Бармақ басты, көз қыстыға» көнсең ғана шалқып өмір сүресің, оған көнбесең – далада қалғаның. Қаламгер осындай кейіпкерлері арқылы тоталитарлық дәуірде жалпы ұлт мүддесінің аяққа тапталып, рухани таусылуын символикалық түрде шебер келтіреді. Сондықтан С.Елубай бүгін: «Қазақпын деген әрбір азамат өзіне: «Мен тәуелсіздікке қандай үлес қостым?» деген сұрақ қоюы керек!» – деп есептейді. Себебі тәуелсіздік, ең алдымен, рухани азаттық. Зерделі ой Суреткер Смағұл Елубайдың қазақ прозасында да үлкен із салған, өз шығармашылығында дара да сара соқпақ тартқан басты кітабы – «Ақ боз үй», «Мінәжат», «Жалған дүние» атты үш кітаптан түзілген, бірақ тұтас, түбегейлі Көркемдік әлемі. Алаш өткен ғасырда: XX жүзжылдықтың жиырмасыншы-отызыншы жылдарында бастан кешкен ауыр нәубет, әділетсіз асыра сілтеу, алапат ашаршылық, одан бергі уақыттарда жалғасқан тағдыр тәлкегі, заман тауқыметі, сана сапырылысы – тұтас бір Дәуір Дидары. Бақыт Сарбалаев жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|