Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вьетнам. 1956 жылы бљкiл Вьетнамныѓ аумаѕында еркiн сайлау
негiзiнде елдi бiрiктiру к)зделдi. Бiраћ «ћырѕићабаћ соѕыс» жаѕдайында бiрiктiру љдерiсi сќтсiздiкке џшырады. 1956 жылы Оѓтљстiк Вьетнамда Ћџрылтай жиналысыныѓ сайлауы )ткiзiлдi, ол конституция ћабылдап, Оѓтљстiк Вьетнамныѓ Республика деген мќртебесiн баянды еттi. ;кiмет басына американшыл љкiмет келдi. Солљстiкте социализмнiѓ сталиндiк љлгiсiн негiз етiп алѕан коммунистiк режiм бекiдi. 1960 жылдыѓ басында ВДР-да жаѓа конституция кљшiне ендi. Ол Солтљстiкте социализм орнатуды, Оѓтљстiктi азат ету арћылы бiртџтас мемлекетке демократиялыћ жолмен бiрiгудi елдiѓ бiрiншi кезектегi басты мiндетi деп айћындап бердi. ВДР-дiѓ ыћпалымен Вьетнам Республикасында 1960 жылдыѓ соѓында коммунистер басћарѕан Оѓтљстiк Вьетнамныѓ џлт-азаттыћ майданы (ОВЏАМ) ћџрылды. Майданныѓ баѕдарламасы ћабылданып, оныѓ мынадай мiндеттерi айћындалды: басћарушы режiмдi ћџлату, жаѓа )кiмет орнату, елдi бейбiт жолмен бiрiктiру. ВДР-дыѓ ћолдауымен 1961 жылѕы к)ктемде Оѓтљстiк Вьетнамныѓ Азаттыћ Армиясы ћџрылды. К)п џзамай Оѓтљстiк Вьетнамныѓ к)птеген провинциялары ОВЏАМ-ныѓ баћылауына к)штi. АЋШ Оѓтљстiк Вьетнамныѓ iшкi iстерiне араласып, ВДР-ѕа ћарсы ќуе соѕысын )ршiттi. 1965 жылы АЋШ Оѓтљстiк Вьетнамѕа ќскер енгiзiп, 199 патриоттыћ кљштерге ћарсы соѕыс жљргiзудi тiкелей )з мiндетiне алды. Бџѕан жауап ретiнде Оѓтљстiк Вьетнамда бљкiл халыћтыѓ басћын- шыларѕа ћарсы партизан соѕысы )рiстедi, ол халыћтардыѓ отаршыл державалар тарапынан жасалѕан )ктемдiк саясатына ћарсыласуыныѓ белгiсiне айналды. ОВЏАМ )з баћылауындаѕы аудандарда 1969 жылы Оѓтљстiк Вьетнам Республикасын жариялап, Уаћытша революциялыћ )кiметтi таѕайындаѕан халыћтыћ революциялыћ кеѓестiѓ сайлаулары )ттi. ОВЏАМ басшылыѕы ВДР-дыѓ ћолдауымен мџнда саяси жќне ќлеуметтiк-экономикалыћ )згерiстер жасауѕа кiрiстi, олар мџндаѕы )з жаћтастарыныѓ ќлеуметтiк базасын кеѓейтуге мљмкiндiк бердi. Ал осы кезде дљниежљзiнде жќне АЋШ-тыѓ )зiнде Вьетнамдаѕы басћыншылыћ соѕысћа ћарсы наразылыћ ћозѕалысы кљшейдi. Бџл жаѕдайда АЋШ 1973 жылы Вьетнамда џрыс ћимылдарын тоћтату жќне бейбiтшiлiктi ћалпына келтiру туралы келiсiмге ћол ћоюѕа мќжбљр болды. 1973 жылдыѓ соѓында ОВЏАМ-ныѓ ќскери кљштерi Оѓтљстiк Вьетнам режiмiне шабуылды бастады, осы режiм 1975 жылѕы сќуiрде ћџлады. Вьетнамныѓ алдында коммунистердiѓ )кiметiне баѕынып бiрiгу келешегi ашылды. Lтпелi кезеѓ екi жылдай уаћытћа созылып, 1976 жылы Џлттыћ жиналыстыѓ жалпыѕа бiрдей сайлауын ткiзумен аяћталды, Џлттыћ жиналыс Солтљстiк жќне Оѓтљстiк Вьетнамды Социалистiк Вьетнам Республикасы (ВСР) етiп бiрiктiру туралы шешiм ћабылдады. 1976 жылдыѓ соѓында Вьетнам еѓбекшiлер партиясыныѓ съезi болып, онда партияныѓ аты Вьетнам Коммунистiк Партиясы (ВКП) деп )згертiлдi. Съезд елде социализм баѕытын орнатуды жариялады. 1980 жылы ВСР-да жаѓа конституция ћабылданып, ол ВКП-ныѓ ћоѕамдаѕы басшылыћ р)лiн бекiттi. 80-жылдардыѓ бiрiншi жартысында Вьетнамда экономикалыћ ћиыншылыћтар белеѓ алып, даѕдарысты ћџбылыстар кљшейдi. Елде жергiлiктi партия жќне мемлекеттiк шенеунiктерге ћарсы ашыћ наразылыћ ћимылдары басталды, ВСР басшылыѕыныѓ бiр б)лiгi социализмнiѓ ескi љлгiсiн жоя бастауды жаћтаѕан пiкiр бiлдiрдi. ВКП- ныѓ 1986 жылѕы съезiнде бџрынѕы басшылыћтыѓ iшкi жќне сыртћы саясатты жљргiзудегi ћателiктерi, атап айтћанда, ешћандай алѕы- шарттары болмаса да индустрияландыруды жеделдетудегi ћателiктерi атап к)рсетiлдi. Съезд экономиканы мемлекет меншiгiнен бiрте-бiрте шыѕаруѕа, экономикалыћ нарыћ ћџруѕа жќне шетелдiк ћаржы салым- дарын тартуѕа баѕытталѕан жаѓа стратегиялыћ баѕытты ћабылдады. Вьетнам экономикасын реформалаудыѓ негiзiне жаѓѕыртудыѓ ћытайлыћ љлгiсi алынды. Елде жаѓару саясаты жљзеге асырыла бастады. 80-жылдардыѓ соѓында неркќсiп пен ауыл шаруашылыѕында шаруашылыћ есеп пен зiн-зi аћтау жљйесi енгiзiле бастады, алыс-берiс жќне блiс саласында нiмдердiѓ бiртџтас баѕасы енгiзiлдi, здерiн аћтамайтын кќсiпорындарѕа мемлекеттiк кмек ретiнде ћаржы беру тќжiрибесi тоћтатылды. Шаруалар жердi жалѕа 200 алып, фермерлiк шаруашылыћтарын ћџрып, еркiн сауда жљргiзетiн болды. Ћалаларда жекеменшiк кќсiпкерлiкке демеу крсетiлдi. 1987 жылдан бастап шетелдiк ћаржы салымдары туралы заѓ ћабылданѕаннан кейiн бiрлескен кќсiпорындар ћџрыла бастады, шетел капиталыныѓ ќкелiнуi кљшейдi. 90-жылдардыѓ басында мемлекеттiк кќсiпорындарды жауып, акцияландыру басталды, олардыѓ саны екi есе азайды. Реформалардыѓ нќтижелерi к)п кљттiрген жоћ. Азыћ-тљлiк пен )неркќсiп тауарларын б)лiсудiѓ карточкалыћ жљйесi жойылды. 90- жылдардыѓ ортасына ћарай жалпы iшкi 'нiмнiѓ )су ћарћыны 8% болды, ал одан кейiн 10 %-ѕа жаћындады. Вьетнам Оѓтљстiк Шыѕыс Азия мемлекеттерi ассоциациясына ендi жќне оныѓ экономикасы аймаћтыѓ экономика кеѓiстiгiнде тез бiрiге бастады. Вьетнамныѓ ДСЏ-ѕа алдаѕы уаћытта енуi оныѓ дљниежљзiлiк экономикалыћ ќрiптестiкке бiрiгу iсiне к)мектесетiн болады. Ћазiргi уаћытта жоспарлы социалистiк экономиканы реформалау жќне елдiѓ тездете дамуы љшiн жаѕдайлар жасау — Вьетнам љшiн негiзгi мiндет. ВСР-дыѓ бiрпартиялыћ саяси жљйесiн ВКП басшылыѕымен жаћтау жаѕдайында социалистiк баѕдардаѕы нарыћ экономикасы жасалып жатыр. Лаос. 1954 жылы Франция Лаостыѓ тќуелсiздiгiн ресми тљрде таныды. Ел конституциялыћ монархия болып ћала бердi. Џлттыћ жиналыс елдiѓ еѓ жоѕары заѓ шыѕарушы органына айналды. Жал- пыѕа бiрдей сайлау ћџћыѕы енгiзiлдi. Лаоста к)ппартиялыћ жљйе орныћты. Коммунистер џйымдастырѕан Лаос халыћтыћ-револю- циялыћ прогрестiк партиясы еѓ беделдi џйымѕа айналды. 1960 жылы елдiѓ негiзгi саяси кљштерi — оѓшыл, бейтарап жќне коммунистiк кљштер арасында азамат соѕысы басталып, 1973 жылѕа дейiн созылды. 1973 жылы соѕысушы жаћтар арасында бейбiт- шiлiктi ћалпына келтiру жќне џлттыћ келiсiмге жету туралы Келiсiмге ћол ћойылды. 1974 жылѕы Келiсiмге сќйкес коалициялыћ )кiмет органдары — Уаћытша џлттыћ бiрлiк љкiметi мен Лаостыѓ џлттыћ саяси консультациялыћ кеѓесi ћџрылды. Олардыѓ ћџра- мына соѕысћан жаћтардыѓ )кiлдерi ендi. Алайда к)п џзамай жаѕдай мыћтап )згердi. 1975 жылы Лаоста барлыћ жерде халыћтыћ-революциялыћ кiмет органдары ћџрылды. 1975 жылѕы желтоћсанда Лаос халыћ кiлдерiнiѓ Џлттыћ Конгресi ткiзiлiп, ол монархияны жойды, елдi Лаос Халыћ-Демократиялыћ Республикасы (ЛХДР) деп жариялады. Џлттыћ Конгресс коалициялыћ кiмет органдарын таратып жiбердi, Жоѕарѕы Халыћ Жиналысын шаћырып, ЛХДР љкiметiн ћџрды. ;кiмет билiгiне коммунистер басћарѕан жќне елдiѓ социалистiк жолмен жеделдете )ркендеуiн баѕдар тџтћан кљштер келдi. ЛХДР-да 201 ќмiршiл-ќкiмшiлiк басћару жљйесi ћџрылды, бiраћ ол елдiѓ экономи- касын жеделдете )ркендету жолындаѕы басты кедергiге айналды. 80-жылдардыѓ ортасынан бастап Лаос нарыћтыћ экономикаѕа к)штi. Меншiктiѓ алуан тљрлерiнiѓ кеѓ ћџћыћты )мiр сљруiн мойын- дау, жекеменшiк жќне аралас кќсiпорындар ћџру, экономиканы басћарудыѓ ќмiршiл-ќкiмшiлiк ќдiстерiнен бас тарту, халыћ шаруашы- лыѕында нарыћтыћ тџтћаларды белсене пайдалану, шетелдiк ћаржы салымдарын тарту, концессиялар беру љкiметтiѓ экономикалыћ саясатыныѓ негiзiне айналды. Лаостыѓ 1997 жылы АСЕАН-ѕа кiруi елдiѓ ќлеуметтiк-экономикалыћ дамуын тездетуге к)мектестi. Халыћ- аралыћ байланыстардыѓ кеѓейтiлгенi шетел ћаржы салымдарыныѓ аѕылып келуiне, елде )ндiрiстiѓ жаѓа салаларыныѓ ашылуына, )нiм )ткiзудiѓ жаѓа нарыѕы пайда болуына к)мектестi. Осыныѓ нќти- жесiнде Лаостыѓ экономикалыћ даму ћарћыны артты. 1991 жылы ЛХДР-дыѓ бiрiншi конституциясыныѓ ћабылданѕаны Лаос- тыѓ саяси )мiрiндегi )згерiстердiѓ куќсi болды, бiраћ ол елде бiр- партиялыћ саяси жљйенi бекiттi. Бiрден-бiр саяси партия — Лаостыѓ Халыћтыћ революциялыћ партиясы «Саяси жљйенiѓ басшылыћ џйытћысы» деп аталды. С)йтiп, конституция елде )кiмет билiгiне коммунистiк партияныѓ бiр )зi ие болѕан жаѕдайды саћтап ћалды. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|