Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
§ 33. ХХ ЅАСЫРДЫЃ 70-ЖЫЛДАРЫНЫЃ ЕКIНШI ЖАРТЫСЫ МЕН
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 33. ХХ ЅАСЫРДЫЃ 70-ЖЫЛДАРЫНЫЃ ЕКIНШI ЖАРТЫСЫ МЕН
ХХI ЅАСЫРДЫЃ БАСЫНДАЅЫ ЛАТЫН АМЕРИКАСЫ 70—80-жылдардаѕы ќскери режiмдер. Чилидегi оѓшыл ќскери диктатураныѓ орнатылуынан кейiн Латын Америкасыныѓ басћа елдерiнде де ќскери т)ѓкерiстер жасалып, террорлыћ ќскери-дикта- торлыћ режiмдер орнатылды. Бџл бљкiл аймаћтаѕы солшыл кљштердiѓ џзаћћа созылѕан жеѓiлiсi болды. Елдердiѓ кпшiлiгiнде монополиялардыѓ позицияларын ныѕайтып, шетелдiк капиталды тарту, ћатаѓ ќлеуметтiк саясат негiзiнде ћоѕамды жаѓѕыртудыѓ консервативтiк негiзi салтанат ћџрды. Жаѓѕырту саясаты экономикада елеулi iлгерi басушылыћћа, энер- гетикада, электротехникада, мќшине жасауда, атом жќне электрондыћ 260 )неркќсiпте осы кљнгi iрi )ндiрiстi дамытуѕа жеткiздi. Кейбiр елдер, ќсiресе Бразилия, экономиканы дамытуда елеулi табыстарѕа жетiп, iлгерi басты. Бiраћ сыртћы борыш, ќлеуметтiк-экономикалыћ жќне саяси ћайшылыћ мќселелерi, халыћтыѓ к)пшiлiгiнiѓ материалдыћ жќне ћџћыћтыћ жаѕдайыныѓ мыћтап нашарлаѕаны бџл баѕыттыѓ екiншi жаѕы болды. Экономиканы жаѓѕыртудыѓ консервативтiк емес љлгiсi Чилиде неѕџрлым ћатал тљрде жљзеге асырылды. Чилидiѓ жаѓа басшылыѕы экономикадаѕы радикалдыћ баѕытты «есеѓгiрету терапиясы» ќдiсiмен жљргiзуге баѕыт алды. Жљздеген мемлекеттiк кќсiпорындар жекеменшiк капиталдыѓ билiгiне берiлдi, мџныѓ )зi џлттыћ жќне шетелдiк монополиялар позицияларыныѓ ныѕайтылуына алып келдi. ;здерiн аћтамайтын кќсiпорындарды мемлекеттiѓ ћаржыландыруы тоћтады, мемлекеттiк ћаржы салым- дары теѓ жартысына дейiн ћысћартылды. Реформалар жљргiзiлiп жатћанда оѕан ћатарласа )ндiрiс ћџлдырады, жџмыссыздыћ к)бейдi, жалаћы азайды. Диктатура жаѕдайында халыћ бџѕан ћарсы ћимыл жасай алмады. Ауыл шаруашылыѕында экспроприацияланѕан жердiѓ елеулi б)лiгi бџрынѕы иелерiне ћайтарылды. Жерге џжымдыћ меншiк жекеменшiкке айналдырылды. Ауылдыћ буржуазия ныѕайып, шаруалардыѓ љштен бiр б)лiгiнен астамы таћыр кедейленiп ћалды. 1974—1978 жылдарда Чилидiѓ экономикасына 2,3 млрд доллар шетелдiк, негiзiнен, американ капиталы жџмсалды. Шетелдiк заемдар мен несиелер алынып, пайдаланыла бастады, Чилидiѓ сыртћы борышы 1973 жылдыѓ соѓындаѕы 3,3 млрд доллардан 1986 жылы 21 млрд долларѕа дейiн к)бейдi. Реформалардыѓ нќтижесiнде ел 80-жылдардыѓ басына ћарай экономиканыѓ ћарћыны жаѕынан жылына 8 %-ѕа дейiн )суге ћол жеткiздi. А.Пиночеттiѓ ћысым жасауымен 1980 жылы Чилиде жаѓа консти- туция ћабылданып, оѕан 1989 жылѕа дейiн президент ћызметiнде отыра беруге мљмкiндiк берiлдi. 80-жылдардыѓ ортасында елде ќскери- диктаторлыћ режiмге ћарсы кљрес кљшейдi. Чилидегi ќскери билiк АЋШ-ћа џнаудан ћалды. С)йтiп, АЋШ елде демократиялыћ тќртiптердi ћалпына келтiруге к)ндiру љшiн А.Пиночетке ћысым жасай бастады. АЋШ-таѕы жќне Латын Америкасы елдерiндегi жџртшылыћ пiкiрiнiѓ ћысымы американ ќкiмшiлiгiн осылай iстеуге мќжбљр еттi. Бџѕан А.Пиночеттiѓ саяси ћарсыластары )лтiрiлiп жатћаны ж)нiндегi жаѓа деректер мќлiм болып ћалѕаны себеп болды. Генерал 1988 жылѕы наурызда президенттiк ћызметiнен кеттi, бiраћ ћарулы кљштерге басшылыћ етудi )зiнде саћтап ћалды. Ол президент ћызметiнде )зiнiѓ бџдан былай да бола беретiндiгi туралы мќселенi референдумѕа тапсы- ратынын мќлiмдедi. 1988 жылѕы 5 желтоћсанда Чилиде референдум болып, оѕан ћатысушылардыѓ 55 %-ы А.Пиночеттiѓ )кiлеттiлiгiн џзартуѕа ћарсы дауыс бердi. 1989 жылѕы 14 желтоћсанда Чилидiѓ президентi мен парламентiнiѓ сайлаулары )ткiзiлдi. Президент болып христиандыћ-демократиялыћ партияныѓ жетекшiсi Патрисио Эйлвин сайланды. 1990 жылѕы 11 наурызда елдегi )кiмет билiгi П.Эйлвиннiѓ ћолына тапсырылды. Чилидегi ќскери диктатура дќуiрi осымен 261 аяћталды. Бiраћ елде ќскерилердiѓ ыћпалы саћталды. Чилидегi наѕыз еркiн сайлау тџѓѕыш рет тек 1993 жылы Эдуардо Фрей президент болып сайланѕанда ѕана )ттi. А.Пиночет 1998 жылѕы наурызѕа дейiн елдiѓ ћарулы кљштерiнiѓ бас ћолбасшысы болып ћала бердi. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|