Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
-жылдар — 70-жылдардыѓ бiрiншi жартысындаѕы Латын
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| 60-жылдар — 70-жылдардыѓ бiрiншi жартысындаѕы Латын
Америкасы. Куба революциясы Латын Америкасындаѕы елдердi жетiлдiрiп дамытудыѓ жолдары туралы коммунистер, революциялыћ демократтар жќне реформистер арасында талас туѕызды. Саяси баѕытты белгiлеу кезiнде соѓѕыларыныѓ пiкiрi басым болды. Реформашылдыћ жолымен дами отырып, Латын Америкасыныѓ елдерi экономикалыћ, ќлеуметтiк жќне саяси баѕыттарда љлкен табыстарѕа жеттi. Алайда аймаћты дамыѕан мемлекеттерден б)лiп тџрѕан тереѓ алшаћтыћ саћталды, ал онымен бiрге халыћтыѓ к)пшiлiгiнiѓ мљдделерi љшiн экономикалыћ жќне ќлеуметтiк жаѓа реформалар жљргiзу ћажеттiгi туды. Жаѓѕыртудыѓ Кубалыћ љлгiсi Латын Америкасында ћайталануы- ныѓ алдын алу љшiн АЋШ президентi Дж.Кеннедидiѓ ќкiмшiлiгi 1961 жылы «Iлгерiлеушiлiк жолындаѕы одаћ» баѕдарламасын џсынды. Осы одаћ жолымен к)мек к)рсету баѕдарламасында он жылдыѓ iшiнде Латын Америкасы елдерiнiѓ жалпы iшкi )нiмiн жыл сайын 2,5 % м)лшерiнде )сiп отыруын ћамтамасыз етудiѓ кешендi шараларын жљргiзу к)зделген. Бџл мiндеттi жљзеге асыру љшiн 100 млрд доллар ћаржы б)лiндi, оныѓ 20 млрд-ын АЋШ, халыћаралыћ ћаржы џйымдары, Батыс Еуропа елдерi жќне Жапония беруге тиiс, ал 80 млрд-ын Латын Америкасыныѓ елдерi )з ресурстарынан алды. Бџл ћаржы Латын Америкасы мен Кариб алабындаѕы елдерде к)псалалы экономика ћџруѕа, индустрияландыруды жљргiзуге, Латын Амери- касы елдерiнде экономикалыћ ыћпалдастыћты ћолдауѕа, олардаѕы аграрлыћ жќне салыћтыћ реформаларды жљргiзуге, бiлiм беру, денсаулыћ саћтау жљйелерiн жаћсартуѕа, ћоѕамдыћ жќне саяси )мiрдi демократияландыруѕа жџмсалуы тиiс болды. Баѕдарламаны Латын Америкасыныѓ 19 мемлекетi ћабылдады. Алайда оны жљзеге асыруда ћиыншылыћтар кездестi, с)йтiп, онда жоспарланѕан экономикалыћ к)рсеткiштерге 1971 жылѕа дейiн ћол жеткен жоћ. Бiрћатар мемлекеттерде жљргiзiлген ћайта ћџрулар ауылшаруашылыћ )ндiрiсiн жеткiлiктi болатындай деѓгейде ћамта- масыз ете алмады жќне Латын Америкасыныѓ )неркќсiп ќлеуетiн ныѕайтћан жоћ. 1962—1971 жылдарда аймаћ елдерiнде жалпы iшкi 'нiмнiѓ )скенi байћалса да халыћтыѓ жан басына шаћћандаѕы табыстарыныѓ )сiмi бар болѕаны 1,7 %-ѕа теѓ тљстi. Ал Латын Амери- касы елдерiнiѓ сыртћы елдерге борышы 10 млрд доллардан 17,6 млрд долларѕа дейiн к)бейiп кеттi. Тџрѕын љй ћџрылысыныѓ к)лемi жќне аѕарту, денсаулыћ саћтау саласындаѕы шаралар халыћтыѓ )су ћарћынына iлесе алмады. Ќлеуметтiк-саяси жќне экономикалыћ реформалар жљргiзу арћы- лы революциялардыѓ алдын алуѕа тиiс болѕан демократияландыруды 257 жариялау баѕдарламадаѕы мiндеттердiѓ бiрi. Баѕдарлама Кубаныѓ тќжiрибесi Латын Америкасындаѕы басћа елдерге тарауына жол бермеуде. Аймаћтаѕы елдердiѓ к)пшiлiгiнде ќскери-диктаторлыћ режiмдердiѓ орнатылуы да соѕан байланысты. 60-жылдар Латын Америкасы љшiн ќскерилер басћарѕан заманныѓ бастамасы болды. 1961 жылы Эквадорда ќскери т)ѓкерiс жасалды. 1962 жылы ќскерилер Аргентина мен Перудегi љкiметтердi билiктен тайдырды, 1963 жылы Гватемала мен Доминика Республикасында да солай болды. 1964 жылы Бразилияда жасалѕан ќскери т)ѓкерiс Оѓтљстiк Америкадаѕы жаѕдайѕа бќрiнен де к)п ыћпал еттi. Бразилия ќскерилерi џлттыћ ћауiпсiздiк доктринасын белгiледi. Оныѓ мќнi ћауiпсiздiк жолымен дамудыѓ )зара байланыстылыѕы туралы идея болатын. Бџларды ћамтамасыз етудiѓ негiзгi ћџралы мемлекет деп жарияланды. Мемлекет ћауiпсiздiгiнiѓ мљдделерiне ћараѕанда жеке адамныѓ жќне ћоѕамныѓ ћџћыћтары екiншi орында болуы тиiс деп танылды. Џлттыћ ћауiпсiздiк доктринасы Латын Америкасында ќскери т)ѓкерiстер жолымен орнаѕан диктаторлыћ режiмдердiѓ идеялыћ негiзiне айналды. Бразилияныѓ iзiнше ќскерилер 1964 жылы Боливияда, 1966 жылы Аргентинада )кiмет билiгiн басып алды. Ќскерилер елдi басћару iсiне алпауыттарды )кiметтен тайдыру, шетелдiк капиталѕа тќуелдiлiктi шектеу, халыћтыѓ кедейлiк жаѕдайы мен жоћшылыѕын жою љшiн келдi. 60-жылдарда Латын Америкасы индустрияныѓ ћарыштап )суiнiѓ куќсi болды, аграрлыћ реформалардыѓ нќтижесiнде жердi iшiнара ћайта б)лiсу (мемлекеттiк ћор мен помещиктiк жерлер есебiнен 1,5 млн-дай шаруалардыѓ отбасы 56 млн га-дан астам жер алды) iске асты, ћоѕамныѓ ќлеуметтiк ћџрылымында )згерiстер жасалды, орташа дамыѕан индустриялыћ капитализмге сай келетiн таптар мен топтар ћалыптасты. Мемлекеттiѓ ћамћорлыѕымен болса да азаматтыћ ћоѕам топтасып џйымдаса бастады. Бiр-бiрiне ћарсы кљрескен џлы державалардан аулаћ болуѕа тырысћан латынамерикалыћ елдердiѓ саясатында џлттыћ-баѕдарлы баѕыт џстауѕа џмтылушылыћ байћалды. ;кiметтердiѓ даму мiндеттерiн, саяси реформалаудыѓ ћауiпсiздiгiн ћамтамасыз етудiѓ мiндеттерiн дербес ойластыруѕа џмтылѕан тiлектерi АЋШ-тан тќуелсiз, бiраћ латынамерикалыћ негiзде љйлестiрiлген баѕыт жљргiзу ќрекет- терiне џласты. Аймаћ елдерiнiѓ бџл баѕыттаѕы алѕашћы маѓызды ћадамы олардыѓ 1967 жылѕы 14 аћпанда Латын Америкасында ядролыћ ћарусыз аймаћ ћџру туралы Шартћа ћол ћойѕандыѕы болды. Бџл шарт )зiне ћатысушыларды )з аумаѕында ядролыћ ћаруды сынауѕа, пайдалануѕа, жасауѕа немесе сатып алуѕа, орналастыруѕа, орнатуѕа жќне саћтауѕа тыйым салуды мiндеттедi. 60-жылдардаѕы реформалардыѓ шектелген ћорытындылары, диктатуралардыѓ жазалау саясаты, ќлеуметтiк-экономикалыћ жќне саяси мќселелердiѓ шешiлмегендiгi жќне одан ќрi џлѕайѕаны 60- жылдардыѓ соѓында Латын Америкасында саяси кљрестiѓ жаѓадан 258 )рiс алуына алып келдi. Ћоѕамды жетiлдiрiп жаѓарту жолдары туралы мќселе таѕы да бiрiншi орынѕа шыћты. 1968 жылы Перу мен Панамада, 1969 жылы Боливияда, 1972 жылы Эквадор мен Гондураста жасалѕан т)ѓкерiстер нќтижесiнде )кiмет басына келген ќскерилер таѕы да )згерiстердiѓ бастаушылары болды. Ќскери љкiметтер бiрћатар шетелдiк компаниялардыѓ меншiктi мљлiктерiн џлт меншiгiне алуды жљзеге асырды, мемлекеттiк секторды кеѓейту жќне џлттыћ экономиканы демеп отыру ж)нiнде шаралар ћолданды. Аграрлыћ реформа жљргiзуге кiрiстi. Чили революциясы осы кезеѓдегi басты оћиѕа болды. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|