Салыстырмалы мажоритарлы сайлау жүйесінде үміткерге өз қарсыластарына қарағанда көбірек дауыс жинаса жеткілікті болады
Сайлаудың бұл түрі көп жағдайда мемлекет басшысын, ел президентін, парламенттің жоғарғы палатасы депутаттарын және жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметкерлерін анықтаған кезде пайдаланылады.
Кейбір елдерде мажоритарлы жүйе заң шығарушы органның кіші палатасы, яғни Парламент депутаттарын сайлау кезінде де қолданылады (АҚШ, Франция, Англия).
Қазақстанда абсолютті мажоритарлы жүйе қызмет етеді.
Пропорционалды жүйе
– саяси партияның жинаған дауыстары мен жеңіп алған мандаттары арасында пропорционалдылық принципіне негізделетін сайлау жүйесі.
Өкілді органға үміткерлерді тек партиялар ғана ұсына алады.
Пропорционалды жүйе тек қана заң шығарушы орган депутаттарын сайлаған кезде ғана қолданылады
«Ашық тізімде» сайлаудың әдісіне байланысты бір немесе бірнеше үміткерге дауыс беріледі немесе партиялық тізімдегі үміткерлердің реттік орны анықталады (Финляндия, Бразилия, Нидерланды).
«Жабық тізім» кезінде сайлаушылар тек партиялық тізім бойынша дауыс береді (Еуропарламент, Израиль, ОАР, 2007 жылдан кейін Ресей).
Қазақстан Республикасы Конституциясының 95-бабының, 2-тармағына сәйкес, Парламент Мәжілісі депутаттары партиялық тізім негізінде сайланады, яғни пропорционалды жүйенің ішінде «жабық тізімі» қолданылады.
Аралас сайлау жүйесі
пропорционалды және мажоритарлы сайлау жүйесінің қосындысынан тұратын аралас сайлау жүйесі бар.
аралас сайлау жүйесінде бүкіл мандаттардың тек бір бөлігі партиялық тізіммен, қалған бөлігі жекелеген үміткерлерге дауыс беру арқылы анықталады.
Қазақстанда аралас сайлау жүйесі алғаш рет 1999 жылы Парламент Мәжілісі сайлауында қолданылды. Сайлаудың нәтижесі бойынша, партия өкілдеріне 77 орыннан 10-ы берілді. Екінші рет сайлаудың бұл жүйесі 2004 жылы қолданылды. Қазақстан Республикасының «Сайлау туралы» заңына сәйкес, дауыс берудің екі түрі бар: төте және жанама. Төте сайлауда азаматтар республика Президентін, Парламент Мәжілісі мен мәслихат депутаттарын тікелей сайлайды. Жанама сайлау Парламент Сенаты депутаттарын сайлаған іске асады. Азаматтар бірінші мәслихат депуттарын сайлайды, содан соң олар Сенат депутаттарын сайлайды.
Қазақстандағы сайлау жүйесінің ерекшелігі: аралас және пропорционалды жүйелерді салыстырмалы талдау.
Сайлау жүйесі
Демократиялық қоғам үшін сайлау жүйесі ең маңызды институт болып табылады.
Сонымен қатар, биліктің классикалық үш тармағы арасындағы тепе-теңдікті сақтаудағы, халық билігін қамтамасыз етудегі, билік құрылымдарын халық мүддесіне сай құрудағы сайлаудың орны ерекше
Дегенмен, әр елдің өзіндік сайлау жүйесі бар және соған сәйкес сол елдегі демократиялық құндылықтардың деңгейі анықталады.
Биліктің легитимділігі деңгейі сайлау жүйесінің ашықтығынана, әділдігіне және сайлаудың демократиялылығына байланысты өлшенеді.
Painting by Avery Davis
You can also add other related visuals to capture the attention of your audience.
Sculpture by Reese Miller
Назар салып тыңдағандарыңызға рахмет!
