Гул немесе бутак салынган гул вазасына карап

МЕКТЕПКЕ ДАЯРЛЫК ТОП
Б а л ал а р бакш асындары балалардын, игеруше т ш с п б ш м ,
к а б ы е т жэне дарды программасы 
4 — 5
жылра бвлшген. Мек- 
тепке даярлык; топта бурыннан 
игергендерш 
нырайтып эр1 
б1ршама курделенд1ру пайда болады, 
оныц устш е мектепте 
окы ту у пин ете мацызды ж а ц а м ак саттар ды амалра асырады.
А м ал не, эрдайым алты ж ас а р бала ж ан -ж акты даярланран 
бола бермей, тэрбиеип олардыц естиярлар жэне ересектер то­
бында игерш алура т ш е п л е р ш кайта уйретуге мэж бур б о л а­
ды. Дегенмен ж ум ы сты ц жет1 ж ас а р
я р н и
мектеп табалдырырын 
енд1 рана аттаралы турран булд1ршшдермен е т ю з ь л т отырранын 
ескере отырып, окытудыц сипаттары мен колданылатын 
Э Д
1
С- 
тер1 бул жастары балал арды ц д ам уы мен кызыгуларына сэй- 
кес болып келуш кездеген жен. Балал арм ен эцпмелескенде не­
ге булай 1стелуге тшс, немесе неге булай емес, к а б 1 л е т п л ж пен 
б1луд1Ц мацызды ек ещ и п н щ не себепт1 олай немесе булай бо- 
луын айкын т у а щ и р ш отыру керек. Б алаларды ц б1лш эрг иге- 
рш а луга т ш с п нэрселерше куштарлыгын арттыра, кызыкты- 
ра б1лу — олардыц сол ж ум ы сты ж ак сы лап ютеуш е талпынды- 
ратын ыкыласын кушейтед1.
Б ал ал ард ы ц бул ж аст а гы дам уы танымдык 1С-эрекетшдеп 
курдел1рек ж ак тары ны ц калыптасуымен сипатталады. Кабыл- 
д а у б 1 р м ак са тк а багы тталган болады. Аньщ б1р 1ске багынды- 
рылган байцагыштык. кушейедь К,аб1леттщ дамуына арнайы 
ж етек цплж еткенде мектепке дешнг1 балалыкты ц 
с о ц р ы
кезш- 
де квзбен дэл мелшерлеу, пропорцияны керш багалай алу 
сек
1
л д
1
мацызды сенсорлык икемд
1
Л
1
п калыптасады.
Осындай непзге суйене отырып балаларды ц бейнелеу 1С1 
мшдеттерш курделещ ире тусу ге болады. Сондыктан да тэр- 
биепп балалармен ж ум ы с штегенде, олардыц бейнелеу 1сшдеп 
ездерш е тэн ерекше мшдеттерш шеиип к,ана коймай, сонымен 
катар бал аларды мектепке д ая р л а у га да м ум кш дж турызу к а ­
168

жет. К,оршаган емтрдеп уак и галар мен кубы лы старды терец де 
еркш сезшуге уйрететш 61Л1МД1, епт1лжт1 жэне дардыны кеп- 
теп берумен балаларды ц акыл-ойын байыту керек.
Б ал ал ар салран, жасаран жэне ойып-киган заттар эр турл! 
формага, туске, курылымра не болып, к ещ стж те эркилы жай- 
расады. 1лгер1 топтарда балал ар заттардьщ т ж бурышты, д е н ­
гелек, сопак, жэне б аск а да геометриялык, формада болатынын 
ук к ан ед1. Егер заттар б1рнеше белжтен турса, онда э р б
1
р б е ­
л ж тер д щ формасын аньщтап, дэл бере б1луге жэне белжтерден 
бут1нд1 ж асаур а уйрету кажет.
Д а я р л ы к топта балаларды курдел1, кеп белжт1 ф орм алар­
ды ж алпы туй сш уге жэне елестетуге ж етелеу керек. Бул жо- 
лында ец эуел1 адамдар мен ж ан уарларды ц ш ш ш ш берген д у ­
рыс. Б алал ар кесек балшьщтан эуел1 фигураныц ж алпы тур1н 
т у т а с алып, кешн белшектерш жасайды. Т у тас кесектен фигура 
жасаранда, кейб1р белшектер1ндег1 артык, балшьщты алып тас- 
таура, жетпеген ж ерш е косура болады. Ж ум ы сты н н е п з п с ш щ
бэрI сау сак тар ды ц эрекет1мен кейде тугел к,олдыц катысуымен 
ж асалады . 1лгер1 топтардагы карапайым формалардыц жай 
белшектер1н алак,анмен шиыршьщтап собалак,тау сек1лд1 эре- 
кеттер 
енд1Г1 
ж ерде ете сирек колданылады. Ересек б алалар 
киманы (стека) пайдаланады — онымен кесед1, бут1н кесек бал- 
шык,ты белшектерге белед1. Балаларра ж ан-ж агы на к,арай алу 
уш1н так,тайшада балшыкты айналдырып бурып ж а с а у тэс1Л1 
керсет1лед1.
С ур ет сал у да курдел1 формалар, сондай-ак бутшнен бел- 
шектер1не дешн заттын «курылысы» деген тэс1л колданылады. 
М ундай тэс1л узын-ыррарын салып алуды, 
я р н и
затты белшек- 
т ер с
13
белг1леуд1 сонан кеЙ1н оны аны ктау жэне ецдей б1луд1 
талап етед1. Бул м ак сатта графитты карындаш, бор немесе а к ­
варель пайдаланылады. Узын-ыррасын салура алынатын бояу 
акшыл сур, кег1лд1р немесе акшыл коцыр туст1 
я р н и
суретт1 
жендеуге, тольщтыруга мумк1НД1к бере алатындай туе болуы 
шарт. Узын-ыргасы салынган сурет жеке б1р к а газга тез ки- 
мыл-эрекетпен, карындашты катты батырмай жалрастырылган 
сызыкпен салура болады; б1р заттьщ узын-ыррасын б1рнеше 
кайтара салган да пайдалы.
Кейб1р 
жардайларда балаларра затты 
ж ак сы лап карап, 
оньщ нускасын саусактары мен сипап, айналдырады, сонан соц 
колын суреттен алмастан, заттьщ нускасын 
тута с 
белшек- 
белшектерге белмей, б!р сызыкпен салып шыру усынылады. 
М ундай тэс1лдермен ж ан уарл арды ц керамикадан ж асалг ан
карапайым П1шшдер1, балшьщтан ж асал ган халы кка танымал 
ойыншыктар салынады.
Ересек балалар тобына дымковтык эуендег1 балшык ойын- 
шыктардьщ сэнд1к 
улг1лер1н балшыктан 
куйып, эшекейлеп 
жэне ж аса га н болатын. Осындай ж умы стар даярлайтын топта 
да ж у р г
131
лед
1
, б
1
р ак мундагы жумыстын мазмуны курделенедк
169

Балал арра «Боярышни», «Бурылар» т. б. такырыптагы декора- 
тивт1к композицияны салуды усынура болады.
Д ы м ков ты к ойыншыктардьщ бейнесш балалар бурынрыдай 
белшектеп емес, ж алраскан ту та с б!р сызыкпен сызып 1стейд1. 
Бул ж ум ы сты а тк ар уд а б алалар узджс1з э рек еттеп к ер ул ж
ба к ы л а у ы мен онын ез уакы ты нда тежелу1 жэне козралыс ба- 
р ы т ы н ы н
езгеру1, 
бейнеленуци 
компоненттердщ 
козралушы 
жэне кер уцп л ж уйлес1М1, салынран белшекпен, дэл сол кездеп 
салынатын б елш ек тщ ара катыстылыры сек1лд1 киыншылык- 
тарра ушырайды. Дегенмен мундай киыншыльщтарга карам ас- 
тан барлы к балал ар алра койран максаттары н орындап шы- 
рады.
«Коняшки» («Ж ы лкылар») атты б1ршш1 саб ак ты мынадай 
етш е т ю з у ге болады. Эрб1р бала фигураныц нускасын 1здеу 
ушш, б1р-б1р п арак ак караз алады. Ойыншьщтьщ узын-ырга- 
сын салуды зерттеп болран сон, фигурканы балара жай карын­
дашпен колын жай лап 
ж ы л ж ы та отырып 
салуды усынады. 
Салрандары с э г п шыккан сон,, турл1 туст1 кагазды алып, оран 
б1рнеше эр турл1 жылкыны ж ай карындашпен салура рухсат 
беруге болады. Сонан кешн, дымковтык шеберлер сиякты, кол- 
дарын салран сон, ак гуашьпен сырлап, кепкен сон безенд1ру 
элементтер1 ж асалад ы . Композиция уш ш ашык туст1 эр турл! 
кагазд ард ы тацдап алган дурыс. Бул — дымковтык ойыншьщ- 
тарын елестетет1н декоративт1 сэн беред1.
Кептеген бал ал а р д а эдем1 нуска б1рден шыкпайтынын, 61- 
раз 1зденулерден кеЙ1н 
гана пайда болатынын, тэрбиешшщ 
б1лген1 абзал. Ш ьщ паган с у р е г п сол баламен б
1
рге талкылап, 
кейде фигураныц нускасын кайта айналдыра сызып шыгуды 
эр1 бул жолы нда саусак ты ц сол денедег1 кайсы бел1Г1н керсе- 
Т1п турганын аньщтауды (мойны, арка, б1ршип аяк, ек1нш1 аяк, 
мойын, бас) усы ну керек. М ундай козгалысты ауы зею тус1нд1ру 
оныц багытын сезшуге, кеЙ1н оны сал у да б ак ы лау га жэрдемш 
тиг1зед1. Б а л ал ар бул у ак ы тта затты ц нускасы ндагы колдыц 
козгалысы сурет салып ж атк а н колдыц козгалысына сай келе- 
Т1Н1Н угып алулары ти1с, сондыктан колыцды калай козгасац, 
дэл солай с ал у керек.
Салы нган бейнеш осындай тал кы лау дан кеЙ1н жэне нуска 
аркылы ж у р г
131
лген зат суретт1 
тус1нд1румен 
уштастырыла, 
кайталана салынуы М1ндетт1 турде ж ак сы шыгады. Кейб1р б а ­
лаларды ц сэтс
13
Д
1
Г
1
бурынгы салынган мен к а з
1
рг
1
салынып 
ж ат к а н заттыц аракатынастыгын белг1лей алмауынан туады. 
Ф игураны нускамен айландыра сызуды усынган кезде б а л а ­
лардыц кещ лш б 1 р белшект1Ц ек1нш1 белшекке карагандагы
жай-куй1не, мысалы, алдыцгы аягы мойныныц астынан баста- 
латынын т. б. аударган жен. Егер балалар ойыншыктыц н уск а­
сын тут а с сызыкпен б1рден сала алмаса, тагы да салуга 
куш- 
тарландыра 
отырып, 
косымша 
б1р 
парак кагаздан
беру 
керек.
170

Кеп уак ы т алатын бул сабак ты ею кезецге белш, эркайсы- 
сын ж еке са б а к ретшде етю зу ге болады. Егерде ол екеу1 б1р 
кунде етюз1лсе, (уз1Л1спен) ж ак сы болады. в й т к е ш б алалар 
ездерш щ кызу ецбегш щ нэтижесш сол куш керед1 эр1 бул ж у ­
мыс оларга 1Ш пыстырарлыктай болып керш бейдь
Заттыц нускасын т у т а с сызыкпен сызу мэнерш баянды ету 
ушш, осы саб ак тан соц кеп узатпай дэл осы методикамен дэл 
осы 1спетт1 са б а к е тю зуге болады. Ол уш ш б алаларга « Д ы м ­
ковтык бугылар» атты декоратнвт1 компознцняны салуды усы- 
нуга болады.
Егер алдыцгы с аб ак та С1з фнгураны тутас сызыкпен сызуды 
нгеру мэнерше кеп кеш л аударган болсацыз, е н д т жерде оган 
арнайы уак ы т б ел уд щ к а ж е г п л т болмайды, балалар бул т а п ­
сырманы тез де орындайды жэне декоративт1 композицияны 
салуга жылдам кеше алады. Ал бул эдкп ен кнналып салушы- 
лар мен алдыцгы саб ак ты Ж1берш алгандарга жекелеп кемек- 
тесу керек. О лар га дэл осы эд1спен баска фпгураларды (мы са­
лы, дымковтык кусты, лакты) кыдырып жургенде жерге таяк- 
шамен, асф альтка бормен, топта грифельмен жазатын так та га
салуды усыну керек. М ундай жекеленген жумысты еюнхш с а ­
бакка дешн етк1зу керек, сонда балалар к а ж е г и епт
1
Л
1
ктер
1
н
1
ц 
ж октыгына намыстанбайтын болады.
Т у т ас сызыкпен заттарды сал уда Балтьщ бойыныц, Украин- 
ныц ж ануарларды
бейнелейт1н керамикаларын 
пайдалануга 
болады.
Осы сек1ЛД1 талдап корыту, ж и нак тау эд1С1мен аппликация- 
да эр турл 1 формада бер1лет1н с и л у э т о к ойындылар, ягни бу- 
Т1н б 1р белек кагаздан тута с фигураны ою жатады. Бул жо- 
лында балалар кайшымен заттыц б1р мушес1нен еюннп муше- 
с
1
не етет1н киылыстарын дэл кесуд1 уйренед1. Бул уш1н олар 
заттыц тута с езш гана емес, сол сеюлд1 оны курайтын белек 
мушелерш де мысалы: кайшы кустыц куйрыгынан аркасына, 
аркасынан басына карай, кешн кеудесше, 1Ш1не жэне куйрыгы- 
на карай кесет1Н1и кез алдарына ж ак сы елестете алулары керек. 
С и л у э тп кесу ЭД1С1 затты 
кезге 
керсетуд1, 
оныц кес1лет1н 
бел1ктер1Н1ц (мушелер1Н1ц) атауларын атауды талап етед1. Мун- 
дайда епт1Л1к бал ал арда б1рден емес, б
1
рнеше рет ж аттыгу- 
лардан кеЙ1н гана пайда болады. Сондыктан саб ак та б1рнеше 
у к с ас фигураларды кесуд1 (ж атты гу уш ш турл1 туст1 кагазды 
алмай, эдеттепдей жай калыц емес ак кагазды алган дурыс) 
усы ну кажет. 
Осылардыц 
нэтижесшде 
балаларды ц 
заттыц 
формасы жайлы сез1мдер! жет1лед1, колдары эр турл1 ж аты к
козгалыстармен, 
майда не 
бурышты 
бурылыстарды кесуге 
ж атты гады (балалардыц силуэттерд1 оюы уш1н келецке театр- 
ды 
немесе 
аппликациялы декоративтерд1 
пайдалануга 
б о ­
лады) .
Б алшыктан жабыстырып ж асау, сурет салу жэне ою сеюлд1 
ж аца эд1стермен бхр катарда балалар ездерше бурыннан та-
171

«Аяз ата подарка эк ел ед Ь (аппликация).
«Мен хоккей ойнап журмш» 
(аппликация).
ныс белшектерден бутш зат ж а с а у д ы да уйрене бередь Эрине, 
мундай кезде олардын ездер1 заттын ете манызды, н е п з п бе- 
л ж т е р ш аныктап эр1 ажы ратып (эдетте бул белжтерд1 жэне 
онан да 1р1лерш), кешннен егжей-тегжей уйренуге тшс.
Курдел1 формалы заттарды бейнелеу кезшде пропорциялык, 
занды лы ктарды — келемге 
белш ектердщ аракатынасы н жэне 
ж ай гасуы н — сак тай б1лу ете манызды. Е герде сэбилеу топтын 
бал ал ары ездер1 кез алдына елестете алган затты пайдаланып, 
онын суретш салса, балш ыктан ж аса са, ойса, ал даярлы к топ- 
тагы бал ал арды енд1Г1 затка кеб1рек к а р ау га, ол жайлы б1Л1М1н 
узд1КС1з ж е т
1
л д
1
р
1
п аньщтай тусуге, заттарда ол немесе бул 
касиеттер1мен езара салыстыруга, т ут а с б!р топ заттардьщ езара 
у ксасты гы ж айлы тус1н1ктер1н кебейтуге, олардын н е п з п ку- 
рылысы, формасы ж айлы ойлануга уйрету керек. Сейт!п, мыса­
лы, балалар ж у к машинасы мен ж ещ л автомобильдщ, реактивт1 
самолёт пен вертолеттщ, теплоход пен моторлы катердщ форма­
лары мен курылысындагы езара уксасты ктары мен айырма- 
шылыктарын аньщтайды. О л ар га ракетаны немесе муз жаргыш 
кемен1 
салуды
усы нганда, 
ездер1 
ракета мен 
самолёттщ, 
муз жаргы ш кеме мен ж олауш ы л ар таситын теплоходтын ара- 
сындагы ук састы к тар мен айырмашылыктарды ажы ратады эр1 
бурын салм аган 
мундай заттардьщ
ерекш елжтерш суретте
172

«Б13ДЩ кала» (аппликация).
керсете б1лед1. Эр турл1 тук ы м дас агаш тар жайлы, эр турл1 
м ак саттагы уйлер жайлы, эр турл1 ж ануарлар мен кустарды ц 
турлер! жайлы жогарыдары ойды айтура болады.
Егерде естияр тобы мен ересек балалар 
тобына тэрбиепп 
балаларра эрб1р ж ардайда заттардыц уксасты гы мен айырма­
шылырын керсетш, оларды накты сауалдармен жетелеп отыр- 
са, ал даярлайтын топта балаларды ц ездерше заттыц жеке 
б1реушщ уксасты гы мен 
айырмашылырын 
салыстырып анык,- 
тауды емес, кайта б1р топ осындай заттарды ерк1н пайымдап, 
салыстырып, аныктаура кец ерк1нд1к бер
1
лед
1
. Мысалы, баска 
жапыракты араштардан 
кайыц 
нес1мен ерекшеленед1? Т ерт 
аякты ж ан у арл ардан ти1н калайш а ерекшеленед1? Мумк1нд1к 
болмаранныц бэр1н, балалармен серуендеп жургенде ез турш де 
б акы лау керек. Суреттер мен фотографияларды керу — б а л а ­
лардыц табираттан алран эсерлер1н ныктай тусетш косымша 
материал болып табылады. Бакы лаура дардыланран балалар 
суреттерд1 де эр кырынан карап, нэтижес1нде кептеген марлу- 
маттар алып, кернек1Л1кт1 кез алдына келт1ре алады.
Жет1 ж а с к а еткен балаларды айналасындагы заттарга ко- 
гамдык, ем1рге терец кызыгуларына туртк1 болып, соган тэр- 
биелеу, олардыц кергендерш щ магынасын б1лд1рет1н колайлы 
м аглум аттарды беруге эбден болады. Бул ж астагы балалар е л ь
М1здег1 жэне шетелдерде болып ж аткан окигаларга катты кы-
173

зыгады. О лар кинодан, телевизордан жэне улкендерден кеп 
естш, кеп б1лед1. Оларды спорттык ж ары стар, космос корабль- 
дер1М1з бен спутниктер
1
М
13
Дщ ушуы, кит аулайтын флотилия- 
лардыц кэс1пт1к рейсшен оралуы, б1здщ мейрамдарымыз тары 
баска кептеген ж ай ттар толгандырады. Осыньщ бэрш олар 
суретпен, балшыкпен, аппликациямен кулш ына керсетш, бей- 
нелеген окигалары на кайтадан эсерленедь С а б а к к а когамдык 
такырыптарды 
катыстырып, 
балаларды
ем1р1м1зде 
болып 
ж атк ан эр турл1 кубы лы стармен таныстыра отырып, оларга 
осындай м ум кш дж терге жол ашу керек.
©ткен тэж1рибес1не орай тэрбиеип балаларды ете белпл1 зат- 
тан бурын олар б1лмеген, байкам аган ж ан а нэрселерге жетелей- 
Д
1
. 
Сейтш , тэрбиеип ж еке уйлерд1 бакы лаудан бастап эр турл1 
уйлердщ м1ндет1мен таныстырады, оларды керсетш, тургын уй ­
лердщ мектептен айырмасын, фабриканыц балалар бакшасына 
уксамайтынын тус1нд1ред1, кешн к ал ал ар жайлы, онда кептеген 
адам дар турып, ж ум ы с 1стейт1н1н, окитынын, ел
1
М
13
д е п 1р1 кала- 
ларды атап, эс1ресе Отанымыздын астанасы М осква жайлы ке- 
Н1нен энг
1
мелеп берген1 жен.
Тэрбиеип б ал аларды н назарын салынып ж атк ан ж ан а уйлер- 
ге, к варталдарга, бук1л кал ага, олардын архитектурасынын 
ерекшел1г1не аударады. С овет мемлекетш щ адам дарга керсет1п 
ж ат к а н зор камкорлыгын, курылысшы ларды н енбег1Н1И маныз- 
дылыгын ерекше ашып керсетед1.
Тэрбиеш1 балаларра агаш тарды керсете отырып, каланы ке- 
галданды ру жайлы, ел
1
М
13
де г
1
екпе агаш тар жайлы, орманныц 
адамдар ем1р1ндег1 манызы жайлы айтып, оларра укыптылык- 
пен к а р ауд ьщ керект1Г1н ескертед1. Тайга, карагай лы орман, ж а ­
пыракты орман, шок кайындардын не екен1 т. б. жайлы тусш- 
д
1
ред
1
. И. Шишкин, И. Левитан сиякты суретпплердщ; И. Г р а­
барь, К. Юон, А. Рылов т. б. совет пейзажшыларыныц енбектерш 
керсетед1.
Тэрбиеш1 Отанымыздын табигатынын байлыгын, эсемд1Г1н 
атап айтады. Б унда ол балаларды н ез тэж1рибесше суйенуге ты- 
рысады: ейткен1 олардын б!р1 эр турл1 к а л ал а р д а болган болса, 
енд1 б!реулер1 кен жазира даланы, би1к тауларды, ушы-киыры 
ж о к тен1здерд1 керген. Туган ел
1
М
13
, онын табигаты, совет адам- 
дарынын ем1р1 жайлы б1л!ммен сусындаган балалар бул туралы 
такы ры п тарга салынатын суреттерд1, аппликацияларды бар ын- 
та-ж1гер1мен кулш ына орындайды. О л арда Отанга деген суй1с- 
пениплж, онын байлыгы мен жет1ст1Г1не мактаныш сез1М1 калып- 
тасады.
Алты ж асар балалар улкендердщ енбег1не катты кызыгады. 
К1таптан, радио мен телевизордан берген хабарл ардан олар эр 
тур л 1 кэс1п адамдары, олардын дагдылы енбектер1 мен ерл1ктер1 
жайлы б1лед1. Балал арды н ездер1 улкейгеннен кеЙ1Н к
1
м болып 
1стейт1ндер1 жайлы жи1 айтады. М1не сондыктан да тэрбиеипнщ 
оларга К1м болгылары келет1Н1 жайлы салуды тапсырганда,
174

«Менщ еапмд! юм к,арып тур».
олар куана карсы алады. Ана тчлшщ программасында балалар 
мен улкендердщ е ц б еп жайлы э цп м е ©тюзу, осыган лайыкты 
мазмундагы 0лецдерд1 ж аттап алу карастырылган. Сондыктан 
барлык жумысты балалардын, алран б ш м ш е сай сурет салура 
суйене ж осп арлау каж ет, сонда балалардын, бейнелеудеп тшст1 
н э р с е а жайлы т у а ш п байиды. С аб ак ты екшип жарты жылдьщ- 
та е т м з уг е болады. Балалардын, алдында жумысына байланы с­
ты адам фигурасыныц кимылын беру мшдет1 турады: дэриер 
аурудьщ твсеп н е ецкейед1, шофер авгомобильд1 ж урпзед1 т. б. 
Мысалы, ушкыш, космонавт т. б. сек1лд1 адамдардыц кандай да 
болсын к э а б ш б1лд1рет1н костюмдерш щ 0згешел1г1н балаларды ц 
корсете б1лулер1 керек.
Балаларды ц жумысты ойдагыдай орындауларын ж ещ лдету 
ушш саб ак тан б!р кун бурын эр турл1 к эсш теп адамдарды бей- 
нелеген иллюстрацияларды алып, олардыц кимыл, к-эрекетш е, 
кшмше, ецбек куралдары на ерекше назар аударткан жон. С а ­
бактын алдында б1здщ ел1М1зде ааам дар калайш а ецбек ететш!
175

«Сенбш кте».
жайлы кы ск аш а эц п м е етюзгеннен соц тэрбиеип б1рнеше б ал а­
лардан олардыц К1М болрысы келетш ш сурайды, кешн эркайсы- 
сына осы жайлы сурет салуларын тапсырады. Салынып б1ткен 
суреттерд1 Караганда тэрбиеип суреттердщ арасынан ете кызык- 
тыларын 1р1ктеп алып, онда сурет авторыныц К1М болгысы келе­
тш ш б аск а балал ардан сурайды. Б алал ар с у р е г п турл1 туст1 
карындаш тармен немесе бояумен орычдаулары на болады. Егер 
с у р е г п бояумен салдырса, онда нускасын т у а р у г е жай карын­
даш беру керек, вйткеш балалар адам денесш1ц курылысымен 
оныц кимыл-эрекет1н дэл беруге, 1зденуге мумк1нд1к алады.
Бал ал ард ы ц кабы лдаул ары мен т у а ш п н аныктауды дамыту- 
да сурет салудыц, жабыстыруды ц, заттыц нускасына карап ке- 
с1п-оюдыц улкен мацызы бар.
М ектепке даярлайтын топта б1рнеше заттарды б1рден оныц 
нускасы на карап суретш салды ру сек1лд1 саб ак тар д ы жург1зуге 
болады. К эрн ею жерге б1р емес, улкен д!п эр турл1 формалы 
ек1-уш затты койган пайдалы. Балалар б1р затты екшип затпен 
салыстыра отырып, олардыц арасындагы уксастыкты, айырма- 
шылыгын ажыратып, ез тус1н1ктер1н суреттер1нде керсет1п бере- 
Д1. 
Ал ж аб ы сты ру мен аппликацияда метод баскаш а болады; жа- 
быстырганда немесе ойып кескенде балалар затты жекелеп 
орындайды, кеЙ1н ез калаулары нш а оларды орналастырады. 
Мысалы, б а л ал арг а бш к т
1
п , кецд1Г1, енд
1
к жэне формалары эр
176

Н ор сеге к а р а п с ур е т сал у.
т у р л
1
б
1
рнеше вазаларды ц нускасын ойып алу ж ук тел едь Б а л а ­
лар кагазды ею к а б а т етш кою эд!сш колдана отырып, ойып 
алады, кейш ойып алынган вазаларды эрю м езш е унаганынш а 
б 1р парак кагаздын, устш е жайгастырып, ж ел ш д е й д ь
Топта ею-уш вазага коса жемю, бутак, гул т. б. устемелеуге 
болады. С а б а к т а бул сеюлд1 заттын. взамен танысу алгаш кы ка- 
дам болып табылады, кешн балалар ез талгам дары мен киялда- 
рына орай композкциялар жасайды.
Кейде заттыц езш дэл бейнелейтш процестеп сурет салу са- 
багын е тю зуге болады, ол кезде эрб1р заттыц формасы гана 
емес, оныц салыстырмалы шамасы мен езара ж агдайы (он. жа- 
гында, сол жагында, ортасында, жакын немесе каш ы к не тур) 
бер1лед1. М ундайда балалар топ заттардыц эр килы орындары 
эр турл 1 керш етш ш , б!р заттыц ек1нш1 б1реу1н жары м-жартылай 
келегейлейт1н1н ацгара алады. Балаларды ц б1разы б1р1нш1 с а ­
бактыц ез1пен-ак тез арада бгр караганнан топ заттардыц езара 
аракатынасын аныктап алатын, кергегпнщ бэр1н к а га зга тус1ре 
алатын кабЬчетке ие болады. Б аскалар б1рнеше саб ак бойы з а т ­
тарды б 1р парак, кагазды ц ен бойына б аск а-б аск а ет1п, олардыц 
келем1н, кец1СТ1к аракатынасын бурмалап, уксатпай салады. 
Алайда осындай са б а к басталган соц б
1
рнеше ай еткеннен кеЙ1н 
барлык балалар б1рнеше заттарды езш е карап карапайым 
ж азы кты к элпетш салу к а б
1
летше ие болады. Соны ж етю тж тер 
б алаларга ек1НШ1 б
1
р затты ж артылай келегейлеу
1
н олар енд1Г1
177

Нэрсеге карап карапайым граф итт1 карын- 
Нэрсеге карап карапайым графигп 
дашпен сурет салу (узамбар фиалкасы). 
карындашпен 
сурет 
салу 
(сан-
севьер а).
жерде е з д ер ш щ с ю ж е г п суреттерш де ез угымдары бойынша 
пайдалана алады.
Б ал ал ард ы заттын, езше карап суретш салдыруды уйреткен- 
де бар ыждаЬатты заттардьщ к елем ш щ аракатынасы на белген 
жен, ал кез келген заттьщ формасын балалар ешб1р киындык- 
сыз сала алулары тшс. Суреттер гр а ф и г п карындашпен сызы- 
лып алынып, соцынан акварельмен боялуы мумкш. Тэрбиенп 
балаларды заттьщ нускасын Ж1ндшке эр1 жен,1л сызыкпен тус1- 
руге уйреткен1 макул, сонда кеткен дэлс1зд1ктерд1 ж ендеу онай- 
га тусед1. Н усканы н дуры с сызыгы даяр болганнан кеЙ1н, бала 
тэрбиешщен к а ж е т емес, артык сызыктарды еш1руд1 сурайды 
(б!з бал аларды н колына еш1рг1шт1 беруге кенес бермейм1з: кеп­
теген ж аг дай д а олар оны орынды пайдалана алмастан, бастал- 
ган суретт1 булд1р1п алады ). Кейб1р ж агдай л ард а б алал арга тек 
ж у м с а к гр а ф и г п карындашпен сурет салуды усынады. Бул м ак­
сат ушш бояганда бояуы эр турл1 рецкте анык кершетш белме- 
дег1 гулдемейт1н ес1мд1кт1 1ржтеп алуга болады.
Б алал арды тек кана кез1мен керген заттын барлык белекте-

«Хлорофитумшн. суретш саламыз».
р ш щ формасын рана емес, сол сеюлд1 онын ец д ж катынасында: 
к ара коцыр ж апы рактарды кою сызыкты турмен калыц беру, 
ашыктарын карындашты катты баспай бояу сек1лд1 эд1стерд1 де 
уйрету керек. М ундай техникалык эдю балаларра бурыннан т а ­
ныс жайт. Тап осы саб ак та оны тек еске салып ету керек. Б а л а ­
лардыц алдына ж ары к пен келецкеш керсетш беру максаты 
койылып отырмаранын ойларан макул. © ам д ж тер ге т ал д ау жа- 
саранда, олардыц б1р жер1 ашыктау, екшип б1р жер1 коцырлау 
екенше назар аударып, оны суретте б е р п з у д щ ез1 де жетерлж.
Заттыц ез1не карап салдыру айына б
1
р рет жоспарланады, 
калган саб ак тар декоративт1, тубегейл1 сюжетт1 суреттер салура 
жумсалады .
Е р е с е к т е р то б ы н ы ц е з 1н де-ак б а л а л а р ж а б ы с т ы р р а н д а ж эн е
с у р е т 1н с а л р ан д а а д а м д а р мен ж а н у а р л а р д ы ц оцай ки м ы л д а р ы н
д а к е р с е т е алады . М е к т е п к е д а я р л а й т ы н то п та олар а д ам фигу- 
р а сы н ы ц к ур ы л ы сы н , козралран кездег1 тек к а н а кол мен а я к т ы ц
козр алы сы н д ар ы е з г е р 1С1н рана емес, сол с е ю л д 1 б а с пен кеуде- 
Н1ц езгер1С1н аны к б 1л д 1р етш тус1Н1кт1 кец1рек а ла д ы . Т э р б и е п п
б а л а л а р д ы б э р 1нен буры н ж ап сы р р аны , к о л д ы ц ш ы н т а к т ан
И1Л- 
г е н д е г 1, сп о р т с м е н н 1ц аярыныц Т1зеден б у г 1л г е н д е г1 кимы лы н дэл 
б е р у г е у й р е т е д ь
6 — 7 ж а с т а г ы б а л а л а р д ы ц с а л га н д а р ы н д а ая к т ы ц Т1зеге де- 
шн, онан теменг1 ж а г ы , к о л д ы ц ж о г а р г ы , ж эн е теменг1 бел1ктер1 
а р а с ы н д а г ы а р а к а т ы н а с ы жги б у зы л а т ы н ы б а й к а л г а н м е н , ки-
179

м ы л-эрек егп бергенде кеб1рек эр турл1 эр1 жанды етш беред1, 
ж у п р ш бара ж аткан , б!р нэрселерд1 экеле ж аткан, конькид1 
салуды уйренген балалар ертектердеп кешпкерлерд1 немесе 
ем1рд1н езшен алынран керш1стерд1 салу м у м ю н д н ш мецгередь
С ю ж е г п суреттерд! салуды н ез1 заттарды кещ стж ке дурыс 
жайрастыра б1луд1 талап етедь С еруендеу жэне экскурсия ке­
зш де б алалар тэрби еш ш щ басшылыгымен заттардьщ б1р-б1р1нен 
ара кашьщтыры катысынын жайрасуын бакылап, б1р1н-б1р1 ке- 
легейлейтшш немесе баскасы нан кешн керш етш ш байкайды. 
Бгр топ заттарды кез кырын салысымен урынуды, б Ш п алуды 
балалар затты н езш е карап салранда уйренед1, олардын кала 
кеш елерш, ауланы т. б. сал ган да к е м е п тиедь Эрб1р к а л ад а жа- 
на квартал дар бой кетерш, би ж уйлер салынуда, олар эр1 еск1 
кеш елердепдей жайраспайды. Ж а н а кварталдарды байкап, 
1 Ш-
тей суреттеу — уйлерд1 кен ж аз ы к ты к к а еркш орналастырура 
е р ю н д ж беред1.
Д аярл ай ты н топта заттын тус1 жайлы т у с ш ж анагурлым 
байиды. Б ал ал ар кем ш ркосак т у с ш щ курылымы мен таралуы, 
я р н и
спектральд1 туе жайлы 
6 1 Л 1 М
алады. К е м т р к о с а к т ы н кер1- 
ш еш картинкалардан тауып алып, балаларра алдын ала керсе- 
тед1. К ем трк о сак ты н . бейнел1 суреттелу! сол сек1лд1 еленмен 
бер1лед1.
Тэрбиепп балаларра ондагы тустер дщ б!р 
13
Д
1
Л
1
ГШ сактай 
отырып, кем ш ркосакты салуды тапсырады. М ундай ж умы ска 
бэршен де акварельд1 бояу ж аксы . Олардын ылгалдыгы бояу- 
-лык ж ол ак тард ь щ тутасты гын эр1 б1ршен екшнпеше е т т д ш г ш
ж ак сы салуга жол ашады. Алдын ала жеке б!р к агазга бояумен 
узд1кс1з тез эрекет етш дораны тус1руге ж атты кты ру керек. С о ­
нан кешн барып к а ж е т болады деген бояулар белпленш , сурет
180

«Самолёт ж ук алып келд!».
«Ракеталар стартта».

салура даярланады . Кем ш ркосакты ц жорарры жарынан бастап 
сал у керек. К ы лкалам дымкылданылып бояумен кандырылады. 
Ж е р мен кем ш ркосакты ц косылатын орнын нуктемен белплеп 
алады. Ж ы л д а м б1ркалыпты кимылмен кызыл туст1 дора т у с ь
р1лед1. К ы л кал ам жуы лады . 
К
ы з р ы л т
сары туст1 бояу 1р1ктеп 
алынып, кызыл туске т а к а у ж о л а к журпз1лед1, эр1 бул ею тустщ
б!р-б1рше косылып турраны макул. Б аск а тустер де осы сеюлд1 
рет-рет1мен т у а р ы е д ь К ем ш р к о сак даяр болган сон, онын ас- 
тындары жерд1 жасы л туспен (шалрындары шеп) бояура бола­
ды, ал ак, булттар арасындары аспанды кеплд1р сэулелермен 
бояйды. Егер б алал ар бурын езд ер
1
бакы лаган немесе суреттен 
керген болса, онда т ещ з дщ у с т ш д е п немесе тауды н басындагы 
кем ш ркосакты сал у га болады, тек пейзажды балаларды н ездер1 
тандасын.
Б алалар В. К атаевтьщ «Тус-жет1 туе» деген ер теп еш е аттас 
тус-жет1 туст1 салганда немесе турл1 туст1 кагаздан ойып жа- 
саганда, кешн жел1мдегенде спектральды децгелек жайлы тус1- 
Н1КТ1 (кем ш ркосакты ц тустерш шецберге орналастыруды) ал у ­
га болады. Эрб1р ж ап ы р а к киып алынады немесе жеке-жеке 
боялады, б алалар тустерД1 тац д ау га, олардыц б1р1здцпгш сак- 
т а у г а ж атты гады .
Т эрби еш
1
бал аларды спектральды децгелект1 бел1ктерге бе- 
луд1, кезге унамды жэне унамсыз тустерд1 аж ы рата алуды, сон­
д ай -ак кар ам а-кар сы тустерд1 (карам а-карсы ж аткан ) кызыл 
мен ж асы лды, кек пен кызыл сарыны т. б. аж ы рата б1луд1 уйре- 
тед1. Б ал ал а р г а б1ркелк1 кезге унамсыз немесе кезге унамды 
тустерден гул дестелерш салуды не киып алуды, сонан соц же- 
л ш деуд1 тап сы рмага беруге болады. Алдын ала етюз1лген эцг1- 
меде б а л ал арг а кезге унамдысы бар, унамсызы бар атап етуд1 
жуктейд1, мысалы, кег1лд1р мен кек, кекппл жэне кою кек сия 
туст1 немесе кызыл кошкыл, ал кызыл, ашык кызыл, к!рп1ш тус- 
Т1 кызыл т. б. Ж а п ы р а к т а р мен саб ак тар д ы жасы л туспен с а ­
л уга р ухеат ет1лед1, алайда кезге унамды туст1 десте гулд1 с а л ­
ганда ж асы л бояуга ашык коцыр бояуды араластыру, ал кезге 
унамсыз туст1 десте гулд1 сал ган да кеплд1р туст1 араластыру 
керек. Б1р с аб ак та барлы к балал ар «кезге унамды т у с т Ь десте 
гулд1, ал келес1 с аб ак та «кезге унамсыз туст1» десте гулд1 с а ­
лады, немесе б!р саб ак тьщ езш де балаларды ц ж артысына «кез- 
ге унамды туспен», к алган жарты сы на кезге унамсыз туспен 
десте суретш сал у ж ук тел ед ь
Суретке немесе аппликацияга ею карам а-карсы туст1 катыс- 
тыратын тапсырма беру керек. Мысалы, «Цирк» немесе « Б а л а ­
лар 
бакш асыныц мерекес1ндег1 П етрушка» деген такырып- 
тарды 
беруге 
болады. 
Бул 
такырыпты 
суретке 
салганда 
кеш пкерлердщ костюмдер1не бояуларды карам а-карсы пайда- 
ланган жен.
Б13ДЩ к о р ш а г а н д уни е д ен б а л а л а р э р б 1р т у с т 1Ц кептеген 
р е ц д е р 1н к еред!. Туст1Ц рец! кеб!н е з а т т ы ц б о я уы н ы ц а тауы н
182

алатынын олар б1лед1. Сейтш , лимон, малина, салат, кум т. б. 
кептеген тустер болады. Балалардын, айналадагы тустерд1 ка- 
былдап алулары шиелешсе тусш , олар ездер1 де заттарды ц бо- 
яуына лайыкты т у ст щ рецш 1здейд1.
Тэрбиеип балаларды ц кещ лш тек кана тустер дщ эр алуан 
екенд1Г1не гана емес, сондай-ак заттар мен кубы лы стар т у с ш щ
е з г е р п и т п н е де аударады. Кузде агаш ж ап ы рактары бояуын 
езгертетш ш балалар бурыннан-ак б1лед1. Е н д т жерде бул ту- 
С1Н1К дэлелденедк агаш тардын эр тукымы кузде эр турл1 бояу- 
га малынады. А у а райыныц езгеруш е байланысты аспанныц да 
тус1 езгеред1. Б улттар мен ж асанды ларды ц т у с ш щ рещ езгер- 
мел1 де бай. Гулдер ашылганда жэне солганда бояуларын ез- 
гертед1. Кешке карай каланы бакы лаган ымыртта заттардыц 
тус1 калайш а езгеретш ш атай алады.
Б а л а л а р б е й т а р а п т у с т е р м е н де бу р ы н н ан таны с. Е н д т ж е р ­
де ол а р т у с т е р д щ а ш ы к т а з а ж эн е к у ц п р т б о латы ны н б1лед1. 
Б а л а л а р г а т у с т е р д щ езгеру1 ж а й ы н д а мумк1нд1ктер б1рте-б1рте 
61Л1Н1П, р ецдер ж а й ы н д а сез1мдер! есед1. Б а л а л а р ездер1 с а л г а н
с у р е т т е р мен а п п л и к а ц и я л а р га а й н а л а д а г ы кергеи1Н1Ц бэр1н 
ю р п з е а л м а й ты н ы белг1л1, о л а р д ы ц ж у м ы с ы н д а г ы т у с т е р к е б ш е
о ц а й л а т ы л г а н , р ец д е р д !ц мелшер1 аз, дегенмен кейб1р езгер1с- 
тер бэр 161 р б о л а д ы . 0 к 1Н1ш ке орай, кейб1р тэрби еш 1лер т у с к е
н е м к у р а й д ы к а р а й д ы , б а л а л а р д ы ц рецдерд1 беру1не ы нтал ан - 
д ы р м ай д ы , у к с а с т а у бейнелеп б о я л г а н ы н а токмеЙ1ЛС1п, б а р ы н а
шук1рш1л 1к етед1, к а р ы н д а ш т а р д ы ц эр турл1 туст1 болы п к е л у ш е
к а р а м а й , б о я у ж и ы н т ы гы бар к а н д а й б о л м а сы н б1р ж а с ы л , сон- 
д а й -а к б 1 р к ы зы л к а р ы н д а ш т ы п а й д а л а н а с а л г а н ы н а к а н а г а т -
т анад ы .
Кейде балалар салынган затты керкемдегенде бояудыц рещ- 
не лайыкты туст1 пайдаланбайды, ал тэрбиеип болса буган на- 
зар аудармайды. С е й т
1
п, балалар шыршаныц бутагына карап 
отырып салганда, куцг1рт жасы л бояуды емес, ашык ж асы л тус- 
Т1 бояуды алады, ал тэрбиеш1 балаларды дэл рец т а б у г а жу- 
мылдыра алмайды, эр1 жумысты б агалаган да бул олкылыктар- 
ды атап етпейдь Мундай тэрбиеш1лердег1 балаларды ц сурет1 
ала-гула болып, бажырайып, дерек1лен1п: олардыц бакылагыш- 
тыгын, талгамын, беЙ1мд1Л1Г1н керсете алмайды.
Эркайсысыныц суйет1н не суймейт
1
н езш дщ тус1 бар. М у н ­
дай тустерд1 унату жэне унатпауш ылык эс1ресе мектеп жасы на 
деЙ1нг1 естияр бал ал арда айкын сез1лед1. Егерде барлы к уакыт- 
ка б алал арга тек бояу жиынтыгынан б1р бояуды бер1п отырса, 
кандай затты кандай бояумен бояу керектш н керсететш катац 
ереже орнатылса, онда ез ш д ж туе талгамыныц ет1п кету1 мум- 
К1н. Ш артты бояудыц мундай е р е ж е а мыктап тур ак талад ы
жэне керкемд1к талгамы кер1ну1не эр1 дамуына кер1 эсер етедк 
б алалар суретке туст1 тацдаганда немкурайдылыкка салынады.
Бал ал арга туе тацдауды тубегейл1 шешет1н, туе пен туе уй- 
лес1М1н саналы турде тан д ау га баулитын тапсырмаларды беру
183

«Ж ар-птица».
усынылады. Олардын. б
1
разын б!з бурын айтып еттж . Апплика­
ция сабарында, б алалар эр турл1 формадары уш вазаны ойып- 
киып, кешн жел1мдеп, т ам аш а топ курганда, саналы турде туе 
тац дау ды ж алрасты руы мумкш, эрб!р бала ез талрамына орай 
ваза уш ш караздыц тусш , сонан соц фонын ( н е п з п тусш ) ез- 
дер! тандап алады. Вазаны ж е л
1
мдеп болганнан кешн балалар 
косымш а ретшде жем1стерд1, гулдерд1, бу так тар ды кесш алып, 
жел1мдегенде эдем1 туе у й л е а м ш щ шыруыныц камын ой- 
лайды.
Б алаларра г у л д
1
парактар ж аса у д ы усынура болады. Мун- 
дайда, мысалы, бгр к а т ар д а отырран бал алар тек кызыл туспен 
оньщ рецш, баск алар ы (ек1ннп катар) тек 
к ы з р ы л т
сары, 
у ш
1
Н- 
Ш1лер1 тек сары т. б. тустерд1 рана пайдаланура н уск а у алады. 
С пектральды туске ак, к ар а жэне боз туст1 араластырура рук- 
сат ет1лед1. Суретт1ц мазмунын эр баланын е з
1
ойлайды. Сурет- 
тер езара кабы сты ры лады да ж о л а к е т ы ш топ белмес1не 1Л1Н1П 
койылады, болмаса олардан «Гул парактар» атты альбом жа- 
салады. Ж ы л акырында туске арналран корытынды са б а к ре- 
Т1нде, мысалы, «Кемгпркосактьщ туе!» (конспектш1 кара) деген 
такы ры пка с а б а к е тю зуге болады.
«Кеш тускен куз», «Ормандагы кыс», «Ерте шыккан кек- 
тем» т. б. такы ры птарга сурет салардан бурын тэрбиецп алдын 
ала балалармен суретте кандай туст1 пайдалануга болатыны, 
кандай ренктерд1 ездер1 курастыраты ны ж айлы эцпм елеседь 
«Октябрь мейрамы» атты с у р е г п салганда балалар куанышты,
184

мерекел!, салтанатты тустерд! тацдап, Кремль кабы ргасы мен 
мунарасына мерекел1 ж а л а у мен м унарадагы жулдызра арнап 
эр турл1 кызыл рецктерд! 1здейд1. «Отанымыздыц с о л т у с п п » ' 
немесе «Ыстык — кус алтын алмалардыц бутарында» атты ап- 
пликациялар уипн укыпты турде турл1 туст1 караздарды бел п - 
леуД
1
к аж ет етедь
0 з т у р 1н к е зб е н к е р ш о ты р ы п салран с у р е т т у с к е ер е к ш е ке- 
ш л бел уд 1 к а ж е т етед1. Э рб1р з а т т ы ц е з ш д ж т у е рецк1 б о лад ы : 
о л ж а й рана с а р ы н ем есе ж а с ы л емес, к а й т а б е л г Ы б!р р е ц к т е п
с а р ы н ем есе ж а с ы л . О н ы ц у с т ш е , кейб1р з а т т а р к у ц п р т т е у , кей- 
б!рI а ш ы к т а у к е р ш е д ь Т э р б и е ш ш щ мшдет1 — б а л а л а р д ы осын- 
д а й р е ц к т ж к ас и е т т е р д 1 к е р ш эр1 оны бер е алура уй р е т у .
Кептеген балалар заттыц е з ш д е п ту с т щ рецкш ж ак сы айы­
ра, оган дереу ете дэл атау бере алады, алайда оларга бояудыц 
уйлес1мд1 турш т а б у эрг оны ку р асты р у киынга т усед ь Тэрбиеии 
алдын ала б!рнеше б о я у лар дан 1 курастырып акварельд1 б о я у ­
дыц к а ж е т п рецктерш т а б у г а немесе алуга тырысады. К андай 
бояуларды тацдап алуды, оларды калайш а араластыруды кор­
сете отырып, тэрбиеии балаларра олардыц ездерше к а ж е г п
уйлес1МД1 ез беттер1мен немесе тэрби еш ш щ б1ршама к ем еп ар­
кылы т аб уг а ТИ1СТ1 сур актард ы бередь Кейде балалар б о я у л а р ­
ды араласты руды жеке б1р кызгылыкты ж ум ы ска айналдырып, 
суретке ете аз бояу кететш ш е карамай, оны ете кеп мелшерде 
даярлайды. Б алаларды бояура к аж етш е орай алуга уйрету ке­
рек: акш ы лдау бояуга кебш е аздап к у ц п р г п р е к бояу алынады, 
мысалы, к у ц п р т жасы л бояу алу ушш, сарыга немесе акшыл 
ж асы лга кек немесе коцыр бояуды араласты ру керек.
Бояуларды араластыра, ж ац а туе пен рецктерд1 таб а б1лу 
кез алдына келт1ре отырып сурет салганда, мысалы, к у з п жа- 
пырактардыц рецктерш молынан беру ушш, мерекешц алуан 
тур л 1 тусш , ж ац а ж ы лды к ёлканы т. б. сал у унпн кажет.
Балаларды ц туст1 айыр-у сез1мдерш дамы ту уш ш декоративт1 
сурет салуда, декоративт1 сипаттагы (аппликация, жабыстыры- 
латын суреттердд бояу) эр турл1 ж ум ы старды орындау б ар ы ­
сында зор м ум к ш дж камтылган.
Э сем д ж тэрбие беруде халыктык, соныц 1ппнде орыс халкы- 
ныц декоративт1 творчествосы бай материал бередь Ересек б а ­
лалар тобындагылар элдекаш ан-ак дымковтык ойыншыктар- 
мен, бул ойыншыктарды эшекейлейтш эшекейлер1мен таныекан- 
ды. Енд1Г1 жерде балалар городецк мен хохомск агаштарынан 
ж асалган керкем суреттерш, металл подноска ойып салынган 
суреттерд
1
т. б. карайды. Б
1
здщ мемлекет1м1здщ курамы на 
К 1- 
ретш эр турЛ1 республикаларда, эр турл1 облыстарда алуан 
турл! керамикалык, мата буйымдар, кклемдер, ою-ернектер т. б.
1 Бояуларды араластыру ушш бояу тактайшасы (сырлы ю'рппптен плек- 
сигластан немесе баска материалдан ж асалган плитка), ал бояу кутышасы 
таза болып турганы жен.
185

кептеп кездесед1, буларды балалармен ж ум ы с к теген де пайда- 
ланура болады.
0лкел1к жэне квркеменер м узейлерш деп, сол сиякты халык 
керкеменер1 жайлы ю тап тар мен альбомдардары бай материал- 
д ар д ы н 1 а р а с ы н а н балалармен ж ум ы с 1стегенде тусш ж т! 
материалдарды тандап ала б1лу каж ет. Балаларды ц декоратив- 
Т1 ж ум ы стары уш ш алынатын ернектерд1 барынша байкап тац- 
даран 
дурыс. 
Альбом дарм ен 
к атар 
балалар 
бакшасында 
ернектермен эшекейленген заттыц ез1 халы к шеберлерш щ ж у ­
мыстары болраны жэне б1рте-б1рте квркеменер фондысын жа- 
сак таса, оны пайдалану декорати в тж творчество жайлы б а л а ­
лардыц т у с ш ж т е р ш байытар ед1.
К а н д а й д а б о л м а с ы н б!р х а л ы к т ы к к в р к е м е н е р к э а б ш щ б1р 
т у р 1мен т а н ы с у р а а р най ы у а к ы т б е л ш е д ь Н е п з ш е н ол б а л а л а р ­
мен э ц п м е л е с у ту р р ы с ы н д а е т ш , осы п р о ц е сс у с т ш д е б а л а л а р
ж а н а б1Л1мдерге ие б о л а д ы , с о н д а й - а к о л а р д ы ц с е з д ж коры 
а н ы к т а л ы п , к е б е й е тусед1. С о л к у ш аздаран уз1Л1стен со ц б а л а ­
л ар р а ж а ц а рана а л г а н э с е р л е р ш п а й д а л а н а отырып д ек о р ат и в т [ 
с у р е т с а л у с а б а г ы н е т ю з с е , е т е ж а к с ы б о л г а н б о л а р ед1.
М ундай э ц п м е л е су кай тургы да етюз1лу1 мумкш? Хохлом- 
дарды ц квркеменер буйымдарымен танысу сабагы на сипатта- 
ма келт1реЙ1к.
Хохломдык эшекейленген агаш буйымдарды: банкелер, тарелкелер, ваза- 
лар, подностар т. б. заттарды тэрбиеип эрб!р столга берш, балалардын ке­
щлш бул заттардын, эдем1, сэнд1 екенше аударады . Онан эр! тэрбиеип бу- 
лардьщ бэр 1 агаш тан кырланып, кешннен хохлом алык халык шеберлершщ 
эшекейлегенш айтады. Сондыктан да бул заттар 
хохломдык деп аталады. 
Балалар бул сезд1 кайталап айтады. Тэрбиеип алдарындагы столда турган 
заттардын, суретш де кандай тустердщ барлыгын айтуды сурайды. Балалар 
алдарында турган заттарга карайды.
К,олдар б 1рте-б1рте кетерш е бастайды. Тэрбиеип бхр баладан заттан кан­
дай туе тапканын сурайды. Бала санап шыгады. «Ал сенде ше?»— деп сурай­
ды тэрбиеип екшипешен. «Ал сенде ше?» деп сурайды ушшипешен. Олардыц 
ушеу1 де б1рдей туе: кара, кызыл, алтын 
сиякты тустер 
бар деп шыгады. 
«Енд1 
К
1
мде, К1мнщ 
алдындагы затында кызыл туе бар, колдарынды кетерщ - 
дер». Барлык балалар колдарын кетередь «Ал енд1 юмдерде алтын туе бар, 
солар колдарын кетереш». К,айтадан бэр! де колдарын кетеред1. «Ал юмде 
кара туе бар?» К,ара туе те бэршде бар екен. 
«Демек,— дейд1 тэрбиеип,—
хохлом дык агаш буйымдардын бэршде де уш туе — кызыл, кара жэне алтын 
сиякты туе — бар деп айта аламыз. А л ещц юмде тагы баска туе бар?» Б а­
лалар колдарын кетерш, сары, жасыл туе барын айтады. «Ж аксы», дейд1 
тэрбиеип,— ал б1реулерщ де кек, кек сия сиякты туе бар ма?— мундай туе 
хохлом дык агаш буйымдарында кездеспейд1 екен. «Алдарында турган затта 
не салынган?»— деп сурайды педагог. Балалар колдарын кетерш, атайды: 
«Б утактар, ж апы рактар, жидектер, гулдер». «Хохломдык эшекейленген агаш- 
тар деп айтуымызга болады — деп аныктай тусед 1,— тэрбиеип. Е нд1 жапы- 
рактарга жаксылап карап, оньщ кандай екенш айтып берщдер». Балалардын 
б!рI улкен жапы рактарды н жасыл немесе сары туст1 болып, алтын сиякты 
жэне кара туспен уйлесш турганын айтса, калгандары буралган ж ука кара
1 К а р а н ы з: Максимов Ю. В., Чуракова В. Н. Русское народное деко­
ративно-прикладное искусство в детском сад у (пособие для воспитателей дет­
ских садов). М., «Советский художник», 1973 г.
186

жапы рактарды керш турранын айтады. «Енд1п жерде заттагы суреттердщ
калай жайласканын керешк. Саусактары нды нег1зп сабактармен ж урпзщ - 
дер»,— деп усынады тэрбиепп. С абактар затты айналдыра шырмалганына 
балалардын кездер1 ж етедь «Енд1п жерде 613 хохломдык эшекейлерд1 жак- 
сылап турып карадык. Сендер б 1р жерде керсендер, оларды танисыцдар ма?». 
М шдетт1 турде танитындарына балалар кэмш сенед1 (шындырында да бал а­
лар мундай сабактан кешн хохломдык агаш буйымдарды к а т е а з аж ырата 
алады ).
«Ж ол-жол кагазга сендер хохломдык эшекейд1 сала аласындар ма?»—
деп сурайды тэрбиенп. Балаларра колдарынан келетш болып кершедь «Онда 
азырак тынырайык, ал кезекнплер сурет сабарына к а ж е гп нэрселердр эз1рлей 
берсш».
У зш стен сон балалар ез орындарында отырады. Тэрбиенп банкедег1 бел- 
беуд! керсетедь «Карандаршы, сабактар калайша шлш, ал ондары ж апы ­
рактар жидектермен кандай эдем! уйлеседй Сендерд1н эркайсыларын езде- 
р1нше сабакты калауларынмен 
бояндар, б1рак 
хохломдык эшекей болып 
шыруы ушш дзл осындай туе тауып, ж апырактар мен жидектерд1 дэл осы- 
лайша жайрастырындар. Сабарынан бастандар, онын белдеу бойынша эдем1 
болуына куш салындар. К,ылкаламнын ушымен ж1Н1шке сызык сызындар, 
асыкпандар, сонда салран суреттер1н ете эдем1 болып шырады».
Хохломдык, эшекейд1 сал уга сары алтын сиякты туст1 кагаз 
Т1лкем1н пайдалануды усы нуга болады, ал эшекейд1 карамен, 
кызылмен, ашык сарымен, буылдыр жасылмен жасайды. Гуашь 
бояуын кальщ ет1п берген ж аксы ; кызыл, кара жэне сары тус- 
терд1 балалар даяр куйшде алады, ал жасы л туст1 жасы л б о я у ­
ра бояуды косып ездер1 жасайды. Б алаларды ек1 т у р л
1
; жуаны- 
рак жэне ж1Ц1шке кист1мен камтамасы з еткен макул.
Т1лкемд1 ж асап болган соц хохломдык эуенге у к с а с кагаз 
стакандарды, тарелкелерд1 болмаса т1к бурышты, сопак фор- 
мада к а га зга эшекей салуды усы нуга болады. Бул сыкылды 
саб ак тар д ы халы ктык коленерд1ц эр турл1 турлерш е етк1зуге 
болады. М унда балалар бер1лген турд1ц сипат-шег
1
н мецгер1п, 
угуы на мэн берген мацызды (тус1н тац дау — колорит, суреттщ
мазмуны жэне оны курайтын элементтер, суретт1Ц салынуы, 
оныц затка орналасуы ).
Ж ы л бойына балалар халы кты к коленер искусствосыныц ек1 
немесе уш тур1мен танысып, оларды езара салыстыра алатын, 
ерекш ел
1
ктер
1
н керсете алатын болады. Тэрбиецп балалардан 
олардыц тур -т у е ш д е п айырмашылыктар, эшекейлерд1ц сипаты, 
олардын ж ай гасуы хакында сураганда, балалар ездер1 ж ауап 
беред1, ейткен1 олардыц буйымдарды карап-угатын б1Л1мдер1 
П1С1П жет1лген-д1. Кейб1р балаларды ц жеке бакы лагы ш тык тэж1- 
рибес1 жинакталады. Балалармен б1рге коленер искусствосы 
музешне болмаса кермеге бару ете пайдалы.
«Тэрбие программасында» декоративт
1
к ж ум ы ска к а ж е г п
жуйел1 турде игер1лет1н 61Л1М, к а б ы е г п л ж жэне дагдыны кер- 
сететш н ускау бар. Халыктык, коленер керкеменерппц улпс1 
балаларды ц бул тус1ну1 мен дагдыларын керкем формада иге-
1 Декоративт1 коленер керкеменер1н1н заттарымен зорламай, ез еркше 
койган жандайлар, таныстыруды куннщ ек1нш! жартысында етк!зуге болады.
187

руш е пайда береди М ы сал уш ш городецкий (Горький облысы) 
ш еб ерлерш щ агаш буйымнан ж аса л г ан эшекейлерш алып ке- 
решк.
Б а л ал а р г а заттарды берер алдында тэрби еш ш щ оз1 бул эше- 
кейлерд
1
укыппен карап, талдап алады. О лар бутоннан (гулдщ 
к ауы зы нан), гулдерден жэне ж ап ы рактардан турады. Городец­
кий эш екейлерш щ бояу т у с ш щ е р е к ш е л т , ягни б1р гулге не­
месе бутонга ею туст1 рецк, к у ц п р т кызыл жэне кызгылт, не­
месе кек ж эне кеплд1р, к у ц п р т к у л п н жэне ашык кекппл т. б. 
пайдаланылады. 
Бул 
ерекш ел
1
ктерд
1
б алалар 
ете 
жаксы
мецгерш алады эр1 бояган кезде кателеспейды. Г у л д
1
салганда 
б1р 
13
Д
1
Л
1
К тэн жэне кажеттг. алдымен тацдап алынган туспен 
децгелек сызылады, оган сол т у с т е п к у ц п р г п р е к рецкпен дэл 
ортасына емес, шетш е юш кентай децгелекш е жэне оныц астына 
т у с т е п дога сызылады. Бул — бутон. Бутонныц айналасындагы 
шешек аткан гулге децгелек гул ж ап ы рактары : ортасына ец 
улкеш , буЙ1рлер1не м ай далаулары салынады. Гулдер, бутондар 
жэне гул ж ап ы р ак тар ы оныц устш е муртшалармен, сы тей жа- 
гыспен эшекейленед1. Эшекейлерд1ц курылысы ете карапайым, 
тек б1рнеше гаиа варианттары бар. Ортасына эдетте ец 1р1 гул, 
ал буй1рлер1не ец майдалары салынады. Гулд1ц саб агы кесб 
келденец (келденец) ж айгасы п, ж огары га немесе буш рге ба- 
рытталган (диагонал) болуы мумкш. С а б а к дога сек1лд1 шлш 
турады.
Б у т о н д а р д ы , ж а п ы р а к т а р д ы ж э н е г у л д е р д 1 с а л у д ы уйренген 
соц, б!р т у с к е е ю рецкт1 п а й д а л а н у ш а р т т а р ы н о р ы н д а у д а б а л а ­
л а р д е к о р ат и в т 1 к к о м п о зи ц и я л а р д ы ц эр т у р л ! ж о л д а р ы н ойла- 
н ады , х а л ь щ т ы к к е р к е м с у р е т ерекш ел1ктер1н с а к т а й оты р ы п ез- 
дер1Н1ц тв о р ч е с т в о с ы н к е р с е т 1п, г у л д е р мен ж а п ы р а к т а р д ы эр 
а л у а н эшекейлейд1. Б у л сур еттер д 1 г у а ш ь б о я уы м е н а к немесе 
турл1 туст1 к а г а з г а с а л у г а б о л а д ы .
Декоративт1 ж ум ы старды б а л ал арг а тек кана к а га зга салу- 
мен шектеп коймай, егер мумк!н ж агдай бола калса, оларга 
балшыктан, агаштан, картоннан, кайыц кабыгынан ж асалган 
з аттар га эшекейлер ж ур п з у д 1 уйреткен орынды. Кейде мундай 
буйы мдарды ц даяры алынып, оган б ал алар тек кана бояуын 
тус1редд, ал кейде б алал арды ц ездер1 картон, папье-маше, кайыц 
кабыгынан ж асап не жабы сты ры лган буйымдарды бояуды ез- 
дер1не тап сы руга болады. Б ал ал ар бакш асында балш ык буйым­
дарды куйд1ретш пештер болган ж агдайда, онда балалар эр 
турл 1 керамикалы к ойыншыктар жасайды.
К
1
лем, панно, фриза сеюлд1 1р1 декоративт1 аппликацияны 
немесе суретт1 коллективт1 турде ж аса га н д а ете кызгылыкты 
болар ед1. М ундай ж ум ы стар мейрам кездершде уй-жайларды, 
ж аз д а саяж ай гимараттарын эшекейлеу кез1нде пайдаланыла­
ды. Кейб1р ж аг д а й л а р д а декоративт1 аппликация суретпен уйле- 
С1П 
турады, 1р1 
формалары 
турл1 
туст1 к агаздардан ойып 
алынады да, ал майда детальдары бояумен немесе турл! туст!
188

тушьпен салынады. Гуаш ь бояуын жылтыр кагазбеп емес, к а й ­
та к у л щ п р кагазбен уйлест1рген ж аксы , алтын не кум1с сияк­
ты караздарды аздап пайдалануга болады.
Д ек о р а ти в тж ж ум ы стар тек с аб ак у стш де рана емес, сон­
дай-ак бос уак ы тта да к т е л ш е д ь М ундай ж ардайларда балалар 
ез к ал аул ар ы бойынша кейде азрантай топ болып, кейде бэр! 
болып, мысалы, мерекелж сал тан атк а даярлану, залды керкем- 
деу т. б. тартылады. Б алал арды ц мундай ж ум ы ск а каты суы эр, 
тур л 1 болады, б1реулер1 композиция бел ж тер ш ойып-киып жат- 
са, екшиплер! оларды эшекейлейд1, сонан соц жел1мдейдк Ма- 
териалдарды, детальдарды, улплерд1 ойлап-шшш,- укыпты даяр- 
лау, сол сиякты орындалатын ж ум ы старды ц барлы к жоспарын 
ж а с а у тэрбиенлден талап ет1лед1. Ж алпыра ортак 1ске жумыл- 
дырылран бал алар барлы к уак ы тта бос болмай, кызыра к те у л е - 
рше К0Ц1Л бурран дурыс.
Д аярлайты н топта бал аларды живопись, графика, скульпту- 
ралы к шы гармалармен таныстырган абзал. «Керкеменерд1 ка- 
былдап алу,— деп ж аз ад ы Б. М. Теплов,— козгалыс моментте- 
рш (ритм), эмоциялык эсерленуш1лжт1 жэне «ойлану аркылы 
амал ету» шарттарын бастан кегшре алатын активт1 процесс. 
Б ударды ц соцгысыныц сэбилж ж астагы л ар уш ш ете ерекше, 
улкен мацызы б ар » 1.
К©бшесе балаларра суреттерд1 тек с©з байлыгын дамыту 
уш ш керсетед1. Дегенмен осымен катар керкеменерге тэрбиелеу 
мш деттерш е де кец жол 
аш уга болады. 6
— 7
ж астагы б а л а ­
лардын, картиналардыц, скульптуралардыц, ю таптагы иллюс- 
трациялардыц керкем дж жагына, егерде тэрбиеип дер кезшде 
бояуларды тацдай б1лш, заттар мен кеш пкерлердщ орналасуы- 
на, карацгы мен жарыкты, жакын мен каш ы ктыкты дэл беру- 
д е п мазмунды ашу мэнерше олардыц кещ лш аудара б1лсе, он­
да олар буган катты кызыгатынын ж урпз1лген зерттеулер мен 
тэж!рибелер дэлелдеп отыр.
Мектепке д е й ш п ересек балалар тобына эр турл1 мазмунда- 
гы картиналар мен скульптуралар колайлы да жещл. О л арга 
М осква К рем л
1
, Кызыл алац, Смольный сеюлд1 тарихи орын- 
дарды бейнелейтш В. И. Лениннщ ©М1рше катысты картина­
лардыц сериясын тацдап алуга болады. Курылысшылардыц, 
жумысшылардыц, 
колхозшылардыц ецбегш керсететш совет 
суретпплерш щ шыгармаларын балалар ©те кызыгып карайды. 
Эрдайым бал аларды ц 
к©Ц1Л1 
ертектердщ сюжеттерше, сондай- 
ак гулдерге, ж е м к те р г е арналган т. б. суреттерге ауыи отырады.
Д а я р л ы к топтары балаларды суретш ш щ кэс1б1мен, оныц шы- 
гармаларыныц калай жасалганымен таныстыруга болады.
А лайда бал ал арга не белпл1 екешн б1лмей турып, бэрш 
оларга тугел айтуга болмайды. К1МД1 суретпп деп атайтынын
1 Б. М. Т е п л о в . Психологические вопросы художественного воспита­
ния. «Известия АГШ Р С Ф С Р » , 1947, № 11, стр. 13.
189

олар б1лед1 ме екен, сол жайлы сурацыз. Егерде балалар дурыс 
ж ау а п бере алса, онда олардын ж ау абы н кецейтш, дэлелдещз, 
суретип деген — адам, онын к а га зга карындашпен сурет сала- 
тынын, кенепке бояумен шыгарма жазатынын, кейб1р суретнп- 
лердщ картина салатынын, енд1 б1реулершщ ю тапты иллю- 
страциялайтынын, 
сондай-ак 
ойыншыктар, ыдыс-аяктар мен 
маталарды эшекейлейтш суретнплердщ де бар екенш айтьщыз. 
Топта сур етш ш щ колы тиген заттарды т аб уг а балаларды жу- 
мылдырьщыз. 
9
рб
1
р бала ©з халш ш е ол заттардьщ эдемйппн, 
к ал ай ш а эшекейленгенш тугел айтып берсш.
С аб ак ты н корытындысында б ал ал арга П. Кончаловскийдщ 
«Сирень», Ван Гогтьщ «Ак сирень», «Кунбагыстар», И. Грабарь- 
дын «Февральды ц кекнпл тусЬ> сек1лд1 б ал ал арга мазмуны ©те 
жакын 
3 — 4
эр турл 1 картиналардыц репродукциясын (к©ш1р- 
мес1н) керсеткен дурыс.
О л а р б у л ш ы г а р м а л а р д ы к а л а й а тай алаты ны н , суретш1Н1Н 
к а л а й а т а г а н ы н б а л а л а р д а н су р а н ы з . Б у л к а р т и н а л а р д ы н ете 
э д е м ш п н е о л а р д ы н кен1Л1н а у д а р ь щ ы з. Б у л р е п р о д у к ц и я л а р
ж а й л ы ол с а б а к т а э ц п м е е т ю з у д щ к а ж е т 1 ж ок .
М ектепке д е ш н п ересек балаларды ц тус1Н1Г1ие пейзажды, 
живописьтер, натюрморттар, эс1ресе балаларды н ем1р1Н1ц эпи- 
зодтарын бейнелейт1н турм ы сты к ж ан рдагы кейб1р шыгармалар
жец1л б о ла д ы .
Натюрморт жайлы б а л а ­
лармен мынадай турде э ц п ­
ме етуге болады.
Алдын 
ала 
(мысалы, 
И. М аш ковты ц «Жем1стер», 
«Москвалык 
тагамдар», 
П. Кончаловскийд1ц «Шап- 
далылар» сек1лд1) суретш1- 
лерд1ц 2
— 3
шыгармалары- 
нын репродукциясын дайын- 
дап койган макул.
Р е п р о д у к ц и я н ы ц
б эрш
б1рден емес, б1р-б1рлеп кер- 
сетед1. А л д ы м е н б а л а л а р г а
суретт1 эбден к е р ш а луы на 
мумк1нд1к б е р у керек, сонан 
сон ган а суретш 1 ш ы гар м а- 
сы н д а г ы б а р л ы к з а т т а р д ы
к а л а й с а л г а н ы ж а й л ы айту- 
га б о ла д ы . Суретш1Н1ц з а т ­
т а р д ы т а м а ш а , мэнд1 ет1П, 
о л а р д ы ц к а с и е т ш ерекш елеп 
к е р с е т у уш1н к уш сал га н ы н
б а с а ай тка н д ур ы с. Сур етц и - 
Н1Н жем1стерд1Ц, о вощ тар-
«Соцры 
ж а п ы р а к т ар
т у сш
ГитедЬ 
(к 0 М 1 р
кар ы н д аш , г у а ш ь ).
\

«К,ыск,ы агаштар» (кемйр карындаш, сангина).
дыц, нандардыц т. б. ф актураларын кы лкалам кунпмен ете зсер- 
Л1 бергенше балаларды ц назарын аударыцыз. Овощ, жем1с, гул 
сек1лд1 эр турл 1 заттарды бейнелейтш мундай картиналар натю р­
морт деп аталатынын корытындыда айтуга болады.
Гулдерд1 бейнелейтш шыгармалар жайлы жеке эцп м е втк1- 
зуге болады. П ейзажды живопись жайлы жыл маусымдарын 
бейнелейтш шыгармалармен б1рнеше эцп м е етю зсе нур у стш е 
нур. Берш етш конспектще мундай э ц пм елердщ сипаттамасы 
жазылган.
Тек кана живопись шыгармаларыныц репродукцияларын га- 
на керсетпестен, ю таптардагы суреттерд1 де керсетш отыру ке­
рек. Эркайсысын арнайы Т1реулерге койып, жеке-жеке керсет- 
кен дурыс. Б
1
р картина туралы э ц п м е аяк/галганнан соц, екшгш- 
сше ауы су га болады т. с. Б
1
р саб ак тьщ устш де балал ар 
3 — 4 
шыгарманы бар ынтасымен кызыгып карай алады.
191

Кдшкентай скульптура (стол- 
дын, у стш е кою га болатын) жа- 
нуарлардын образымен жэне ж у ­
мыс у с т ш д е п адамдардын кимы- 
лымен б ал аларды таныстырады. 
Бул фигураларды да б
1
р-б
1
рлеп, 
б 1 р с а б а к та
3 — 4
тур ш рана керу- 
ге болады.
С уреттер мен скульптуралар- 
ды к а р а у б ал аларды н ем1рдеп эр 
турл1 окиралар мен кубы лы стар 
жайлы 61Л1М1Н кенейтш, искус- 
Акварельмен 
сурет 
салганда 
ств0 ШЫра рмаларымен танысты- 
ж уу. 
г „
рып кана коимаи, кайта кеп жаг-
д ай ларда балаларды н ездерш щ
творчестволы к жумысы мен байланысты болраны ж аксы . Мундай 
байланы сты лы к 
я р н и
ер теп лер такырыбына балаларды н ездер1 
салран болм аса эр турл1 гулдер, заттар т. б. мазмунына сэйкес 
болуы мумюн. Бэршен де маныздысы балалар ездерше таныс 
окиралар мен табират кубы лы старынын эр турл1 жолдармен са- 
лынатынын керш, эр1 олардын кал айш а эдем1, эр алуан турде 
салынатынын немесе жабыстырылып ж асалатынын тус1нген1нде.
Б а л а л а р м е н
су р е тте р д 1 к а р а р а н д а , о л а р д ы н
ж а й немесе 
а ш ы к ту с п е н б о я л р ан д а р ы н 1здеуд1н к а ж е т 1 ж о к . Б а л а л а р кер- 
к ем енерд ег1 о б р а з д а р д ы н м э н е р л ш г ш , т а з а к е р к е м д 1к т 1 сез1Н1П, 
т у с 1 н у г е у й р е н у уш1н ж а к с ы сур етш 1л ер д 1н суреттер 1н ( б а л а л а р
о л а р д а н кеш1р1п с а л м а й д ы
р о й
) 
т а н д а п алран м ан ы зды .
Е гер б а л а л а р д а кп нкен тай д а б олсы н суретш1Н1н ез кез1мен 
к а р а г а н д а й каб1летт1л1к п а й д а б о л с а , о нд а о л а р д ы н керкем
т в о р ч е с т в о л ы к д а м у ы н д а г ы у л к е н ж ет1ст1к б о л г а н б о л а р ед1.
Топтык белмеде, кейде залда октын-октын картиналардын, 
эстампылардын (металдан не агаштан ойып салган суреттщ) К1- 
тап 
иллюстрацияларынын 
керм ес
1
болып 
турады. 
Оган 
скульптураны да енг1зуге болады. Э у е л
1
тэрбиеипнщ басшылы- 
гымен, уйы мдаскан турде, балал ар кермеш керед1, сонан кей1н 
ездер1 кел1п, ездер1не катты унаган, кызыктырган картиналар 
мен скульптураларды к а р а у мумкш джтер1 болады.
М ундай кермемен балалар ею аптадай таныскан сон, мыса­
лы, жылдын б1р маусымы жайында такырып бер1п, сол так ы ­
рыпка сурет сал у ж ук тел ед ь «Алтын куз», «Кеш тускен куз», 
«Карлы кыс», «Ерте шыккан кектем», «Агаш тарда, буталарда 
жэне шептерде гулдер шешек атты» т. б. такырыптар бойынша 
ж у р г
131
л ет
1
н с а б а к
к ы з р ы л ы к т ы
етед1. Таби гатты н кандай да 
болсын б 1 р маусымынан алган балаларды н жеке эсерлер1 кер- 
кеменер шыгармасынан алран эсерлер1мен тутасып кетед1.
П ей заж дарды салганда балаларра сызу техникасынын эр ту- 
р
1
меп пайдалануды усынура болады. Сейтш, мысалы, «Кеш т у с ­
кен куз» такырыбы гуашьпен жэне кем1р карындашпен немесе
192

«Карлы жол».
*
Ш ертер мен гулдер».

« Б

жүктеу/скачать 9,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: