Саммари-көлемді шығарманың қысқаша баяндалуы

Оспан қайтыс болғалы, оның орнына уақытша Шәке (Шәкәрім Құдайбердіұлы

жүктеу/скачать 131,25 Kb. бет 27/32 Дата 21.12.2022 өлшемі 131,25 Kb. #58794

Бұл бет үшін навигация:

• Өз әкесі Құнанбайдың асын бермеді. Одан бөлек, қайтыс болған інісінің малын туған бауырларынан қызғанып, еншіленіп алды. Өте сараңдық көрсетті
• Здрәсти, тақсыр!
• Қазақ даласының көзі мен құлағы осы біздің Абай. Оны айдамаңыз. Қазақ даласын қараңғылықта қалдырмаңыз
• Әр түрлі мақтауды айта бермей, ел азабын немесе каһарын жырлауға болмайды ма

3 Оспан қайтыс болғалы, оның орнына уақытша Шәке (Шәкәрім Құдайбердіұлы) болыс болды. Шәке Абайға атшабары арқылы көп хатхабарын жіберіпті. Абай үстінен оязға түскен арыздар көбейіп кеткен деседі. Соны білдіріп, шақыртқан секілді. Ал көп өтпей Тәкежаннан атшабар келеді. Абай тағы бір сұм басталатын сыңайлы деп ойға батқан болатын. Ол Оспанның жылын ертерек берейік депті. Себебі дәл жылдығын күтетін болса, тұра желтоқсанның қақаған суығына тап болады екен. Қыста қонақ күту кәдесі де жақсы болмайды. Абай бұл ұсынысты мақұлдап, Тәкежан, Ысқақ үшеуі, Оспан үйінде жиналысты. Алдымен мол сойым мен шығынды бөлісіп алысты. Тәкежан мен Ысқақтың жүзінде алдынғы кектің ізі көрінбейтін. Керісінше Оспанның жылына барынша малын салыспақ. Осылай үш бауыр Оспанның жылын бір айда беруге бел буысты. Ал Әбіштің ойы басқа жақта болатын. Әбіш Дәркембаймен сөйлескенде, ол: «Алған біліміңді қойныңа салып кетпе. Еліңе жарық алып кел. Артыңда бауыр жеткіншегің, өренің бар. Солардың көзін аш», - деген болатын. Әбіш осы сөзден кейін жатаққа мектеп салдыртып, бала оқытуға бас бұрғалы ойланып жүрген еді. Сол пікірін көп өтпей Абайға білдірді. Абай бұған қуанып, қолдайтынын айтады. Бірақ елім деп, халқым деп жүрген халықтың әлі шықпағанын айтып, күйіне кетті. Сонда Әбіш Шоқан мен Ыбырай жайлы бар білгендерін айтып еді, Абайдың жүзінде қуаныштың белгісі пайда болғандай болды. Кейін Әбіш Дәрменмен бірге көп отырып. Әңгіме құрды. Биыл жазда Мағрипаға екі рет құда түсіпті. Былтыр Ділдә Мағышты (Мағрипаны) келін етемін дегендей ымдап кеткен екен. Содан Мағрипаның туғандары келген кісілерді қайтарып жіберіпті. Әбіш Мағашты жіпсіз байлап отырғанын түсініп, онымен оңаша сөйлесуге бел буады. Кездесуді Өтегелді мен Дәрмендер ұйымдастырады. Сосын кездесуде Әбіш әлі ешкім білмейтін нуақастығын білдіреді. Үйленетін болса, жұқпалы ауру Мағрипаға да ауысатынынан уайымдайтынын айтады. Мағрипа: «Сенен айырылған күнім өлгенім, өлсем де сенімен бірге өлемін», - деп Әбішті құшақтай, жылап жібереді. Әбіш қыздың шын ғашықтығына сенім білдіріп, Оспанның жылы өткеннен кейін құда түсетінін айтты. 2 Абай қасына Ербол, Көкбай, Баймағамбет, Бәйкөкше, Мағаш және Дәрмендерді ертіп, Қарамолаға жүріп кетісті. Әбіш пен Кәкітай да барғысы келген болса да, Абай оларды қалдырған. Әбіш оқуынан босап, демалысқа шыққанда, ауылда болуын ұйғарған еді. Ал Кәкітай болса Еркежанның баласы болды. Себебі Еркежанның қолындағы Абайдың екі немересі өсіп, үлкен болса, сол дәу қыстау мен мол дүние Абайға тиіп қалатынынан шошып, Ысқақ әдейі өз баласы Кәкітайды Еркежанға берген болатын. Әбіш Қарамолаға бара алмаса да, ауыл ішінен Абайды ақтайтын арыздар мен приговорларды көп жинап, көп кедейге қол қойдыртып, Бәйкөкшеден беріп жібереді. Абайлар екі күн дегенде Қарамолаға жетіп, Атқазы тіктірген қонақ үйге түседі. 3 Оразбай Абайдың Қарамолаға кеткенін есіткен сәтте ол да жолға шыққан. Жолда көп үзілмей Абайдан бір күн ерте жетеді.Ол сан үйірлі жылқыларын айдап, оны ақшалап, талай ұлықтар мен тілмәштарды паралап үлгерген еді. Одан басқа көп мал сойғызып, шет-шеттен келген болыстарды қонақ етіп, оларды да Абайға қарсы үгіттей бастаған болатын. «Өз әкесі Құнанбайдың асын бермеді. Одан бөлек, қайтыс болған інісінің малын туған бауырларынан қызғанып, еншіленіп алды. Өте сараңдық көрсетті», - деп, Оразбай жиналған қауымды әшкереледі. 4 Бүгін үлкен сияз болмақ. Бір жандалар мен үш оязды күтіп, болыстар азаннан бері үлкен ақ үйдің алдында тұр. Жандарал (қазіргі облыс әкімімен бірдей шен) өзі қатал кісі деген сөз тараған еді. Ол келген кезде болыстар орнынан тұрып амандасты. Орысша білмегендіктен барлығы: «Здрәсти, тақсыр!» деп жатты. Бір Абайға келгенде: «Здавствуйте, его превосходительство! Я Ибрагим Кунанбаев», - деп, өзін таныстырады. Жандарал оқыстан бұрылып қарап: «Ел бүлікшісі сен бе? Менімен жүріңіз», - деп етіп кетеді. Екеуі ғана оңаша үйде әңгімелеседі. Жандарал өзі сайлатқан болыстардың барлығы Абайдың үстінен арыз жазғанын және анық себебін тез айтуды қалың ызамен қатты секіп қайырады. Абай сасқан жоқ. Ол нақты дәлелдерін айтып, өңшең бай мен арамдар кедейлерді қорлап жатқанын түсіндіреді. «Мен тіпті өлсем де соларға болысамын», - деп, өз сөзін аяқтайды. Осы кезде жандарал біршама уақыт үндемей қалады. Ол қазақ даласында осындай сезімі ояу, ақылы кең адам барын тіпті ойламаған еді. Сол сәтте есікті қағып, Базаралы мен Савельев деген тілмәш кіріп амандасады. Базаралы: «Қазақ даласының көзі мен құлағы осы біздің Абай. Оны айдамаңыз. Қазақ даласын қараңғылықта қалдырмаңыз», - деп орысша сөйлейді. Жандарал жымиып, шыға берулерін айтады. Енді ол Абайды айдату былай тұрсын, бүгінгі болатын сиязда төбе би ретінде қатысуын бұйырып, өзі жүріп кетеді. Абайды алып кетуі мүмкіндігінен қорқып қалың ел тыста жиналып тұр екен. Бар жаңалықты естіп, Абайды бәрі мақтай кетеді. Тіпті кеше ғана Абайды жамандап жүрген болыстар да бүгін Абайды құттықтаумен әлек еді. 5 Декабрь келсе де қыстың қатты суығы әлі түскен жоқ. Абай Қарамоладан қайтқалы Ақшоқыда мал сойыс, мәз-мереке таусылмады. Бүгін де әр жерден ақындар көптеп жиналып отыр. Шәй ішіліп болып, Көкбай домбыраны алды да Абылай ханды мадақтай кетті. Сонда Базаралы Көкбайды бір қағып, тоқтатты да: "Әр түрлі мақтауды айта бермей, ел азабын немесе каһарын жырлауға болмайды ма?" - деп, жекіп жіберді. Абай да мейлінше өзгеріп, Базаралыны қостады. Сол кезде Көкбай ренжігендей кейіп танытып, ортадан шығып кетеді. Содан кейін үй іші біршама уақытқа жым-жырт болып, ақындар қауымы үнсіз отырып қалысты. Соңыра Дәрмен домбыраны қолына алып, бір жырды сырылта төге кетті. Онысы ер қайратты Иса жайлы болатын. Әзімбайдың қолынан қорлық көріп, өліп кеткені мен артында қалған Иіс кемпір, дертке шалынған жары және жетімек Асан мен Үсендердің қайғысын жырлап өтті. Абай, Әйгерім, тіпті Дәрменнің өзі де көздеріне жасын райсыз алды. Жаңа туған, әлі тың болған жырды үй іші алғаш рет есітіп тұрған болатын. Барлығы қалың ойға батып, түңіліп отырып қалады. Біраздан кейін үй іші қайта жандана, Дәрменге алғыстарын айта кетті. жүктеу/скачать 131,25 Kb. Достарыңызбен бөлісу: