Сатмаганбетова Ж. З галиханов С. Г python-да бағдарламалау

Document Outline

• 
  1.2 Python-ды және IDE-ні орнату...............................................................
  
• 
  1.3 Негізгі операторлар мен амалдар...........................................................
  
• 
  1.4 Деректер типтері.......................................................................................
  
• 
  2.1 Мәтінді жолдар.......................................................................................
  
  • 
    1.2 Python-ды және IDE-ні орнату
    
  • 
    IDE-ні орнату
    
• 
  1.3 Негізгі операторлар мен амалдар
  
• 
  Тағайындау операторы
  
• 
  Python тілінің синтаксисі. Негізгі ережелері[2]:
  
  • 
    Бірнеше арнайы жағдайлар бар. Олар:
    
  • 
    Деректерді енгізу және шығару
    
    • 
      Биттік операциялар. Бүтін сандармен де биттік операцияларды орындауға болады.
      
    • 
      Биттік операциялар тізімі
      
    • 
      Қосымша әдістер. int.bit_length() - белгісі мен жетекші нөлдерін алып тастағандағы екілік жүйеде санды беру үшін қажетті биттер саны. Төменде көрсетілгендей:
      
    • 
      Санау жүйелері. Сандар тек ғана ондық санау жүйесінде ғана емес сонымен қатар, басқа да санау жүйелерінде беріледі. Мысалы, компьютерде екілік санау жүйесі қолданылады. 19 саны екілік санау жүйесінде 10011 деп бейнеленеді. Кейбір жағдайда бір санау жүйесінен екіншіге көшу қажет болады. Оны орындауға Python тілі бірнеше функцияларды ұсынады:
      
  • 
    Нақты сандар (float). Нақты сандар да бүтін сандардағы сиқты операцияларды қолдайды, бірақ сандарды компьютерде бергендіктен нақты сандар нақты болмауы және қателіктерге соқтыруы мүмкін және оның өзі қателіктерге әкелуі мүмкін.
    
    • 
      Қосымша әдістері:
      
  • 
    Комплексті сандар (complex). Python тіліне сонымен қатар, комплекті сандар енгізілген.
    
  • 
    Комплекс сандардың программада қолданылуы көрсетілген.
    
  • 
    1.4 Деректер типтері
    
  • 
    Python-да деректердің бірнеше типі бар. Біз әр типті бөлек қарастырамыз. Бірақ, көп жағдайда бір түрмен жұмыс істеу жеткіліксіз, себебі күрделі жобаларда деректердің бір түрінен басқаларына ауысу қажеттілігі пайда болады. Ең алдымен, сандарды қарастырайық. Python-да сандардың екі типі бар: “Integer” – бүтін сан, және “Float” – бөлшек сандар (нүктемен жазылады). Бүтін сандар арқылы, мысалы адам санын белгілеуге болады, ал бөлшек сандар арқылы, салмақты белгілеуге болады.
    
  • 
    Бүтін сандарға мысалдар келтірсек: people = 150, num = 1, population = 2000000. Бөлшек сандарға мысалдар келтірсек: weight = 50.5, float_num = 1.5, gpa = 4.9 .
    
  • 
    Келесі тип – мәтінді жолдар. Python-да дара немесе қос тырнақшаға алынған кез-келген мәтін үзіндісі мәтінді жол болып табылады. Мәтінді жолдар әріптерден, символдардан, цифрлардан, бос орындардан, нүкте және үтір белгілерінен тұра алады. Мәтінді жолдарға мысалдар келтірсек: a = “Coding is fun!”, string = ‘String’, letters = ‘abc’, nums = ‘123’, symbol = ‘a’. Осындай айнымалыларды құрғанда, мәтінді жолдарды әрқашан тырнақшаларға алуға ұмытпаңыз!
    
  • 
    Келесі деректер типі – логикалық деректер типі немесе Буль айнымалылары. Осы айнымалылардың мәндері әрқашан не ақиқат (True), не жалған (False) болады. Екі сөз де бас әріппен жазылады.
    
  • 
    Деректер типін анықтау үшін type() функциясы қолданылады. Мысалы, print(type(24)) командасын терсек, экранға мәні шығады (int – integer, яғни 24 – бүтін сан). Осы функция арқылы басқа деректердің типтерін анықтап көріңіздер. Python-да деректердің әртүрлі типтерін бірге араластыруға да болады. Егер біз код жазуда әртүрлі деректер типтерін түрлендірмей, бірге қолдансақ, қате пайда болады. Мысалы, мәтінді жол мен бүтін санды араластырып көрейік. Apple = ‘3’ және num = 1 айнымалыларын алайық. Оларды бірге араластыру үшін келесі команданы жазу керек: print(int(Apple) + num). Яғни, бұл жағдайда біз int() функциясы арқылы ‘3’ мәтінді жолын 3 санына айналдырдық.
    
  • 
    Ал, сандарды мәтінді жолдарға айналдыру үшін, str() функциясын қолдану қажет. Мысалы, print(str(1) + ‘2’). Бұл жағдайда, экранға 12 мәні шығады, себебі мәтінді жолдар бір-біріне сандар сияқты қосылмай, оңай тілмен айтқанда, бір-біріне кілейленеді. Яғни, бұл жағдайда, ‘1’ мен ‘2’ бір-біріне әріптер сияқты қосылып кетті. Одан басқа, Python-да float() (бөлшек сандарға айналдыру үшін) және bool() (сандарды True немесе False айнымалыларына айналдыру үшін, 0 – False, 1 мен қалған сандар – True) функциялары бар.
    
  • 
    Айнымалылар
    
  • 
    Бағдарламалауда біз айнымалыны қорапша ретінде қарастыра аламыз. Бұл қорапшаның ішіне біз әртүрлі мәндерді енгізе аламыз. Мәндер ретінде бүтін немесе бөлшек сандар, мәтінді жолдар, символдар және т.б. объектілер бола алады (деректер типі келесі сабақта қарастырылады). Яғни, айнымалылар программадағы ақпараттың орналасу орнын анықтау үшін қолданылады. Айнымалыны құру үшін, ең алдымен оның атын жазу керек. Одан кейін, тең белгісін қойып, айнымалыға мән беру қажет. Айнымалының мәні ретінде сандар, әріптер, сөздер және т.б. объектілер бола алады. Егер айнымалының мәні "None" сөзі болса, айнымалы бос болып есептелінеді.
    
  • 
    Айнымалының аты тек қана сандардан, әріптерден және сызық таңбаларынан тұра алады. Және де, айнымалының аты сандардан бастала алмайды. Дұрыс айнымалыларға мысал келтірсек:
    
  • 
    a = 5, string = "hello"
    
  • 
    num = 10 boolean = True
    
  • 
    mans_name = "Alex"
    
  • 
    Бұрыс айнымалыларға мысал келтірсек:
    
  • 
    333num = 3
    
  • 
    $money = 1000
    
  • 
    discount% = 10
    
  • 
    Айнымалының мәнін экранға шығару үшін, print(айнымалының аты) командасын теру қажет.
    
  • 
    Типтерді түрлендіру
    
  • 
    Python тілінде синтаксистің қызықты ерекшелігі бар: кодта операторлық жақшалар жоқ (begin..end, {..олардың орнына операторлар қандай да бір конструкцияның ішінде орындағанын көрсетеді.
    
  • 
    Python-да салыстыру белгісі екі белгі == ретінде жазылады:
    
  • 
    Шартты пайдаланудың басқа мысалы:
    
  • 
    Күрделі жағдайлар
    
  • 
    Қос теңсіздікті пайдалану рұқсат етілген:
    
  • 
    еlif шартын пайдалану үлгісі:
    
  • 
    Сонымен қатар, логикалық оператор AND (және):
    
  • 
    FOR циклі
    
  • 
    Python-дағы for циклында келесідей синтаксисі бар:
    
  • 
    Мысал:
    
  • 
    Екілік дәрежесін 1-ден 10-ға дейін шығару.
    
  • 
    Цикл санауышының қадамын өзгертуге болады:
    
  • 
    тағы бір мысалы:
    
  • 
    Break қолдану мысалы:
    
  • 
    Мысал-тапсырма, бағдарламаның нәтижесін анықта
    
  • 
    Процедура - кейбір әрекеттерді орындайтын көмекші алгоритм
    
  • 
    Бұл шақыруға болатын бағдарламаның шағын ішкі бөлігі
    
  • 
    Процедураны анықтау def қызметтік сөзінен басталады.
    
  • 
    Процедураны шақыру оның аты бойынша жүзеге асырылады, одан кейін дөңгелек жақшалар, мысалы, Err().
    
  • 
    Бір бағдарламада бір процедураның көптеген шақырулары болуы мүмкін.
    
  • 
    Процедураларды пайдалану кодты қысқартады және ыңғайлылықты арттырады.
    
  • 
    Параметрлі процедура
    
  • 
    Python-да процедура параметрлері қалай қолданылатынын қарастырайық.
    
  • 
    Мысал: көрсетілген таңбаны 60 рет басып шығаратын процедура жазу керек (символ пернетақтадан енгізу).
    
  • 
    Жергілікті және жаһандық айнымалылар
    
  • 
    Python тілінің функциясын құру мысалын қарастырайық.
    
  • 
    2.1 Мәтінді жолдар
    
  • 
    Python-да мәтінді жолдар үлкен қолданыс табады. Мысалы, әртүрлі жолдарды бір-бірімен біріктіруге болады немесе олардың жеке бөліктерін шығаруға болады. Мәтінді жол әріптерден, цифрлардан, таңбалардан немесе бос орындардан тұра алады.
    
  • 
    Мысал ретінде екі айнымалыны алайық:
    
  • 
    >>> a = "I am " >>> b = "human" >>> print(a + b) I am human
    
  • 
    Жолдағы жеке символдарды жолдан кесіп алуға, қолдануға және экранға шығаруға болатындай әрбір символдың өзіндік реттік нөмірі бар. Python-да санақ 0-ден басталады. Яғни, символдың ретін (позициясын) санауды 0-ден бастайды. Жолдың бірінші символы - 0, екінші символы - 1, үшінші символы - 2 және әрі қарай осылай кете береді.
    
  • 
    Мысал қарастырайық:
    
  • 
    C O M P U T E R 0 1 2 3 4 5 6 7 >>> c = "COMPUTER" >>> print(c[0]) - C >>> print(c[1]) - O >>> print(c[2]) - M >>> print(c[7]) - R
    
  • 
    Және де, біз теріс индекстерді қолдана аламыз. Мысалы, [-1] - жолдың ең соңғы символы (c[-1] = "R"), [-2] - соңғының алдындағы символ, яғни рет керісінше кетеді.
    
  • 
    Python-да жұп тырнақшаларының ішінде дара тырнақшаларды жазуға болады (апостроф ретінде) немесе керісінше жұп тырнақшаларды дара тырнақшалардың ішіне жазуға болады
    
  • 
    a = "It's cool"
    
  • 
    b = 'it is "funny" ' Бірақ, бір тырнақшалар түрінің ішіне бірдей тырнақшаларды қойсаңыз, программа қате болады. Қате болмау үшін, бэкслеш ( ) символын қолдану қажет:
    
  • 
    >>> print('It's a cloudy day') // It's a cloudy day
    
  • 
    Жол стандартты input() функциясымен есептеледі:
    
  • 
    Жолдар операциялары
    
  • 
    Кескіндер/жолдағы символдар фрагменттерін кесу/
    
  • 
    Кескін шығару операторы:
    
  • 
    [X:Y] // X-кесудің басталу индексі, ал Y-оның аяқталуы
    
  • 
    Python-да кесу қалай қолданылады:
    
  • 
    Жол әдістері
    
  • 
    s1.find (s[, i, j]) — s ішкі жолының s1 жолына бірінші (сол жақ санағанда) кіру позициясы анықталады. Нәтижесі Сан болып табылады. I және j іздеу аймағының басталуы мен аяқталуын анықтайды:
    
  • 
    s1.replace (s2, s3 [, n]) — жаңа жол құрылады, онда бастапқы жолдың S2 фрагменті (қосымша жол) s3 фрагментіне ауыстырылады. Қосымша дәлел n ауысым санын көрсетеді:
    
  • 
    Жолдарды пішімдеу
    
  • 
    Python жолдарды пішімдеу форматтау мағынасын білдіреді.
    
  • 
    Format әдісі:
    
  • 
    Әдістің дәлелі-бағдарламаны орындау кезінде фигуралық жақшалардың орнына қойылатын мәтін-қою.
    
  • 
    Тізімдерді "+ " белгісі арқылы қоюға (конкатенациялауға) болады»:
    
  • 
    Python-да тізімді генераторлардың көмегімен жасауға болады:
    
  • 
    Немесе мынадай мысал:
    
  • 
    Python тізімді енгізу
    
  • 
    Тізім элементтерін енгізу үшін range циклі қолданылады:
    
  • 
    Тізімді енгізу және шығару:
    
  • 
    Кортеждер
    

http://emirsaba.org