Мүшелерінің  сипаты  бойынша

149
одағы,  өнеркәсіптік  меншікті  қорғау  одағы);  бірінші  дүниежүзілік  соғыстан 
кейін  – Ұлттар  Лигасы  және  т.б.  Екінші  дүниежүзілік  соғыс  кезіндегі 
мемлекеттердің жаһандану ынтымақтастығының тәжірибесі 1945жылы әмбебап 
халықаралық  қауіпсіздік  ұйымы  – қазіргі  таңда  190-ға  жуық  мемлекетті 
біріктіріп отырған Біріккен Ұлттар ұйымын (БҰҰ) құруға мүмкіндік берді.  
БҰҰ жарғысына сәйкес оның 6 басты органы бар:
1)  Бас  Ассамблея  (БА)  –  халықаралық  бейбітшілікті  нығайту,  қарулануды 
қысқарту,  халықаралық  ынтымақтастықты  дамыту  салаларындағы  маңызды 
мәселелерді шешетін кеңесші өкілетті орган ( БҰҰ мүшелері енеді); 
2)  Қауіпсіздік  Кеңесі  (ҚК)  –  тұрақты  5  мүшеден  (Ресей,  АҚШ,  Ұлыбритания, 
Франция,  ҚХР)  және  әділ  жағырапиялық  өкілеттілік  өлшем  мен  халықаралық 
қауіпсіздікті  қамтамасыз  етуге  қатысу  деңгейі  негізінде  тұрақты  емес  10 
мүшеден (3 орын – Африка, 2 – Азия, 2 – Латын Америкасы, 2 – Батыс Еуропа, 
1  –  Шығыс  Еуропа)  тұрады.  Бұл  –  тұрақты  қызмет  ететін,  халықаралық 
бейбітшілік  пен  қауіпсіздікті қорғау  үшін  басты  жауапкершілікке ие  болатын, 
барлық  мемлекеттердің  –  БҰҰ  мүшелерінің  атынан  қызмет  атқаратын  саяси 
және  атқарушы  орган.  Қауіпсіздік  Кеңесі  бейбітшілікке  төнетін  кез-келген 
қатерді  анықтап  (ахуалды  сарапқа  салады),  сарапқа  салу  негізінде  құқық 
бұзушыларға  мәжбүрлеу  шаралары  туралы  ұсыныстар  немесе  шешімдер 
қабылдайды. Олар әскери емес – экономикалық, дипломатиялық шаралар; 
3) Экономикалық және әлеуметтік кеңес (БҰҰ-ның БА-сы 3 жылға сайлаған 54 
мүшеден  тұрады)  –  БҰҰ-ы    жүйесіндегі  мекемелердің  экономикалық  және 
әлеуметтік қызметін үйлестіруді жүзеге асырады; 
4)  Қамқорлық-көмек  жөніндегі  Кеңес  (5  мүшеден  тұрады  –  Ресей,  АҚШ, 
Ұлыбритания,  Франция,  ҚХР)  осы  халықаралық  жүйені  бақылау  мақсатында 
құрылған орган; 
5) Халықаралық сот (БҰҰ-ның БА-сы мен ҚК 9 жылға сайланатын 15 тәуелсіз 
соттан тұрады). БҰҰ-ның бас сот органы, тек ғана жеке мемлекеттер ұсынған 
дауларды  қарайды  және  ол  бойынша  нақты,  міндеттеуші  шешімдер 
қабылдайды,  сондай-ақ  кез-келген  заңгерлік  мәселе  бойынша  кеңесшілік 
қорытынды  жасайды.  Халықаралық  сот  даулы  халықаралық  проблемаларды 
бейбіт жолмен шешуге ықпал етеді; 
6)  Секретариат  (қызметкерлерінің  жалпы  саны  50  мыңға  жуық)    БҰҰ  жүйесі 
органдарын  жабдықтауды,  жүйе  шеңберінде  талданған  бағдарламаларды 
орындауды,  осы  ұйым  мүшелері  шығарған  халықаралық  шарттарды  тіркеуді, 
зерттеуді және басқа да іс-шараларды қамтамасыз ететін орган. Оған БҰҰ –ның 
ҚК  ұсынысы  бойынша  БА  5  жылға  (қайта  сайлану  құқығымен  бекітетін)  бас 
әкімші лауазымының иесі болып саналатын Бас хатшы жетекшілік етеді.
БҰҰ  жүйесіне  арнаулы  салаларда  ынтымақтастықты  жүзеге  асыратын 
әмбебап  сипаттағы  мамандандырылған  16  мекеме  – ҮАСҰ  кіреді:  олар 
әлеуметтік (Халықаралық еңбек ұйымы – ХЕК, Бүкіләлемдік денсаулық сақтау 
ұйымы  – БАСҰ);  мәдени  және  гуманитарлық (БҰҰ-ның  ғылым  мен  мәдениет 
мәселелері  жөніндегі  ұйымы  –  ЮНЕСКО,  интеллектуалдық  меншіктің 
Бүкіләлемдік  ұйымы  -  ВОИС);  экономикалық  (БҰҰ-ның  өнеркәсіптік  даму 
жөніндегі  ұйымы  ЮНИДО); қаржы-кредиттік  (халықаралық  қайта  құру  және 

150
даму  банкісі  –  МБРР,  Халықаралық  валюта  қоры  –  МВФ,  халықаралық  даму 
ассоциациясы  –  МАР,  Халықаралық  қаржы  корпорациясы  –  МФК);  ауыл 
шаруашылығы  саласында  (БҰҰ-ның  азық-түлік  және  ауыл  шаруашылығы 
ұйымы  –  ФАО,  Халықаралық  ауыл  шаруашылығын  дамыту  қоры  -  ИФАД); 
көлік  және  байланыс  (халықаралық  азаматтық  авиация  ұйымы  –  ИКАО, 
халықаралық  теңізшілер ұйымы  –  ИМО,  Бүкіләлемдік  пошта  одағы  –  ВПС, 
халықаралық электрлік байланыс одағы - МСЭ); метереологияда (Бүкіләлемдік 
метереологиялық ұйым  –  ВМО),  сондай-ақ  арнаулы  автономиялық ұйымдар  –
халықаралық  атом  энергиясы  жөніндегі  агенттік  (МАГАТЭ),  БҰҰ-ның  сауда 
және даму жөніндегі конференциясы (ЮНКТАД), БҰҰ-ның даму бағдарламасы 
(ПРООН),  БҰҰ-ның  қоршаған  орта  жөніндегі  бағдарламасы  (ЮНЕП).  Кейде 
БҰҰ-ның  жүйесіне  Халықаралық  инвестиция  жөніндегі  агенттікті  (МАИГ) 
және  Бүкіләлемдік  сауда  ұйымын  (ВТО)  қосады.  НПО  деген  ұйымның
айырмашылығы--  аумақтық  емес  құрылым. Олардың  мүшелері  егемен 
мемлекеттер  болып  танылмайды.  НПО  (“егемендіктен  тыс  акторлар”  үш 
мақсатқа  сәйкес  келеді:  құрамы  мен  қызметі    жағынан  халықаралық  сипатта, 
құрылтайшылығы  –  жеке  сипатта,  қызметі  –  ерікті  сипатта).  Тар  мағынада 
алғанда  НПО  –  мемлекеттік  емес  институттар  мен  бірнеше  елді  жекелей 
біріктіретін  арнаулы  саладағы  ынтымақтастық  құрылымдары  –  діни  ұйымдар 
(шіркеулердің  Экуменикалық  кеңесі),  ғалымдар  ұйымдары  (Пагуош 
қозғалысы), құқықтық (Халықаралық рақымшылдық) және басқа ұйымдар. Кең 
мағынада  алғанда  НПО құрамына  іс  жүзінде  халықаралық  қатынастардың 
барлық  мемлекеттік  емес  қатысушылары  кіреді:  саяси  қозғалыстар 
(Социалистік интернационал), гуманитарлық (Халықаралық Қызыл Крест және 
Қызыл  Жарты Ай Федерациясы).   Басқа сипаттағы трансұлттық  кәсіпорындар 
(ТНП)  мүшелері:  “өндіруші  мемлекеттер  ассоциациясы”,  «мысты  экспортқа 
шығарушылар  ұйымы»;  «темірді  экспортқа  шығарушылар  ұйымы».  Бұлардың 
көпшілігі БҰҰ жүйесіндегі мамандандырылған мекемелер жанындағы кеңесші 
мәртебесіне  ие  болған  ұйымдар  мен  мекемелер..  Олар  саяси,  экономикалық, 
әлеуметтік, 
ғылыми-техникалық 
проблемаларды 
шешуде 
БҰҰ-мен 
ынтымақтасады.  Мысалы,  Бүкіләлемдік  бейбітшілік  одағы  –  ВСМ, 
халықаралық ғылыми одақтар кеңесі – МСНС және басқалары. 
Үкіметаралық  ұйымдар  қатысушылар  шеңбері  жөнінде ғаламдық 
(бүкіләлемдік)  және  шектеулі  құрамдарға  бөлінеді.  Ғаламдық  (“Ислам 
конференциясы”  ұйымы  -  ОИК).  Аймақтық  шектеулі  (Тәуелсіз  Мемлекеттер 
Достастығы  –  ТМД,  Оңтүстік-Шығыс  Азия  мемлекеттерінің  Ассоциациясы  –
АСЕАН, ШЫҰ, араб мемлекеттерінің лигасы – ЛАГ, африкалық бірлік ұйымы 
– ОАЕ, Бенилюкс ұйымдары.) 

жүктеу/скачать 15,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: