Саяси ғылымдарының докторы, профессор
Тақырыпты пысықтау сҧрақтары
жүктеу/скачать 1,12 Mb. Pdf көрінісі
|
treatise15701
|
Тақырыпты пысықтау сҧрақтары: 4. Саяси билік – қоғам ӛміріндегі ӛнер дегенді қалай түсінесіз? 5. Биліктің түрлері қандай? 6. Мемлекеттік биліктің органдарын атаңыз. 6-дәріс. Саяси ӛкілеттілік ету «Ӛкілеттілік» ұғымы Ӛкілетті биліктің ерекшеліктері Ӛкілдік ету халықтың атынан билік етуге ӛкілеттік алған ӛкілдің легитимді қызмет атқаруын білдіреді. Халық ӛздерінің ӛкілдерін ӛкілетті органдарға (парламент – заң шығарушы ең жоғарғы ӛкілетті орган, президент – мемлекеттегі ең жоғарғы ӛкілетті лауазымды тұлға, мәслихат – жергілікті ӛзін- ӛзі басқарудың ӛкілетті органы, ауыл-аудан әкімдері – жергілікті мемлекетті басқаруды жүзеге асырушы ӛкілетті тұлға) сайлау арқылы ӛкілетті демократияны жүзеге асырады. Кез келген ӛкілеттіліктің шектеулі мерзімі болады. Егер сайланған ӛкілдер халық сенімін ақтамай жатса, халық ондай ӛкілдің ӛкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуға құқылы. Демократиялық қоғамдағы билік сайлау барысында халықтың дауыс беруімен, ерікті түрде, еркін сайланған халықтың ӛкілдерінен жасақталып, демократиялық билік ӛкілдік жолмен халықтың атынан жүзеге асырылады. Демократияда билікке халықтық бақылау жасау мүмкіндігі бар, халықтың сенімін ақтамаса ӛкілеттікті қайтарып алуға болады. Заманында Цицеронның ӛзі «Республиканың әл-ауқаты азаматтардың мінез-құлқында жатыр» деген. Алғаш парламент ӛкілетті билік органы ретінде XIII-XIV ғасырларда Батыс Еуропада қалыптасты. Парламент отаны Англия болып есептелінеді. Ағылшын парламентінің қалыптасуы мемлекеттік орталықтандырудың ӛсуімен, шаруалар толқуының ӛршуімен, ірі феодалдар мен ұсақ және орта феодалдар арасындағы тартыстың күшеюімен байланысты ӛмірге келген. Парламенттік жҥйенің жалпы сипаттамасы Либералдық демократия мен конституциялық монархия да парламенттік жүйе негізінде қызмет жасауда. Бұл жүйелер негізі – парламент пен атқарушы 25 билік арасындағы ӛзара тәуелділікте. Парламент ӛз кезегінде ӛкіметке сену керек, ал кінәлі болып қалған премьерге қатысты жоғары жазалау шарасына сенімсіздік кӛрсетуге жүгінеді. Парламенттің түрлері. Тәуелсіз парламенттер атқарушы билікті қалыптастырып және қатаң бақылай отырып, ұлттық саяси ӛмірде жетекшілік рӛл атқарады. Басым парламенттерге есепсіз заңдар қабылдау тән. Парламенттің бұл түрі тиімсіз әрі билікті құлдыратады. Автономды парламенттер заң шығару процесіне толығымен бақылау жасайды, бірақ атқарушы билікті құлатуға ӛкілеттілігі жоқ. Шектеулі автономиялық парламенттер: ӛкімет пен оппазиция арасындағы бітімгершілік алаңы деуге болады. Тәуелді парламенттер Франциядағы V республика кезіндегі Ұлттық жиналыс, Кения парламенті. Тәуелді парламент либералды демократия, авторитаризм жағдайында да қызмет жасауы мүмкін. Атқарушы билік парламенттен жоғары. 80-жылдардағы Франциядағы ұлттық жиналыс әлемдегі ең әлсіз парламент болды. Толығымен тәуелді парламенттер популистік, әскери, эгалитарлық- авторитарлық тәртіптер жағдайында орын алады. Бұған 1989 жылға дейінгі КСРО Жоғарғы кеңесі жатады. Мұндай парламенттің ӛкіметті қалыптастыруы шындыққа жанаспайды. Олар тек тәртіпті заңдастыру мен оның істерін бекіту үшін ғана қажет. Президенттік жүйенің институционалдық сипаты. Президенттік басқару жүйесінің негізгі белгілері: 1) мемлекет басшысы президентті бүкілхалықтық сайлау; 2) президент ӛкімет құрамын анықтайды және оның қызметіне жетекшілік етеді; 3) заң шығару саласында ӛкілеттілігінің болуы; 4) президент пен парламенттің билік басында болуы мерзімінің бір- бірінен тәуелсіз қатаң белгіленуі. Президенттік басқару мемлекет басшысы – президенттің ерекше рӛлімен сипатталады. Президенттік-парламенттік жүйе. Президенттік-парламенттік жүйе белгілері президенттік жүйенің негізгі белгілерімен сәйкес келеді: 1) президентті бүкілхалықтық сайлау; 2) президент ӛкімет мүшелерін тағайындап, оларды орнынан алу мүмкіндігі; 3) ӛкіметтің парламент алдында жауаптылығы; 4) президенттің парламентті тарқата алу құқығы. Мұнда президент пен парламентке ӛкіметке қатысты тең билік беріледі. Премьерлік-президенттік жүйе: 1) президент бүкілхалықтық сайлауда сайланады; 2) президент бірқатар ӛкілеттіктерге ие; 3) президентпен бірге атқарушы билік функцияларын премьер-министр мен Үкімет деп аталатын оның кабинеті атқарады, Үкімет заң шығарушы жиналыс алдында ғана жауапты. Премьер-президенттік жүйе премьер-министрдің жетекшілік рӛлін кӛрсетеді. жүктеу/скачать 1,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|