Сборник III республиканской научно-практической конференции магистрантов

333

Every day Kazhydrometmonitors air, water condition and soil. In different districts of Almaty 

are  five  stationary  posts,  according  to  which  there  determined  the  air  quality  and  the  content 

of pollutants in it: nitrogen dioxide, carbon monoxide, sulfur dioxide, formaldehyde, hydrogen 

sulfide, dust, phenol and ammonia. 

Almaty – the dirtiest city in Kazakhstan?

Almaty  for  many  years  in  the  top  three  most  polluted  cities  of  Kazakhstan.  Atmospheric 

pollution index is typically 11 – 12 units, though life-threatening index considered to be over 14. 

If the API (air pollution index) is less than or equal to 5, so it’s low, increased index –  5-7, high 

index –  7-14, very high – if greater than or equal to 14. In 2013, in the city has been fixed the 

high level of air pollution, the index was equal to 11.5 and in 2012 – was 10.5. In the city annually 

registered fluctuations in the 0.5 – 1 unit. By the way, to the southern capital of the leaders in air 

pollution also included such cities as Ust-Kamenogorsk,Taldykorgan and Astana. And according 

Kazhydrometthe cleanest city, is Shchuchinsk.

Contamination of the environment in Almaty is an acute environmental problem, which is complicated 

by physiographic and climatic conditions. The city is located in a natural cavity, where often observed 

no wind, fog and ground inversions, which impede the dispersion of contaminants in the space. 

Moreover,  the  development  and  industrialization  of  the  city  took  place  without  sufficient 

consideration of physical and geographical characteristics and natural ecological balance on the 

territory of city. Mostly there is influence of anthropogenic factor: the city is growing rapidly, 

passes over the ring road merges with the satellite towns.

Deteriorating environmental condition in Almaty related to the heavy metal pollution of its 

environment (TM). Inaddition, in Almaty noticed the rise of uncontrolled number of cars, their 

number today exceeds 523 thousand. Moreover, daily to the city move in around 50 thousand 

nonresident  cars. At  the  same  time,  in  2012  there  were  entered  170  thousand  tons  of  harmful 

emissions into the air. On the basis of results of 2012, on the air were observed the excess of 

maximum permissible concentration of dust in 2.2 times, carbon monoxide – 6.8, nitrogen dioxide 

– 8, phenol – 1.2, formaldehyde – 1.5 times. Air pollution index in recent years, is 12-14 units. The 

contribution of pollution from stationary sources is only 4.1%, rest of it from motor transport [1].

Analysis of aggregate data leads to the conclusion that the main sources of environmental pollution 

in Almaty are the thermal power plants and boilers, as well as transport, in emissions that contain 

carbon oxides, nitrogen, hydrocarbons, particulate matter and TM compounds that accumulate in the 

surface layer of the atmosphere. Most of them settle on asphalt pavements and soil cover [3].

Who is guilty?

In 2007, an investigation was made, during which the annual amount of harmful emissions into 

the atmosphere has been identified. As it turned out, in Almaty, it is more than 237 000 tons and 

80% of this volume of emissions comes from road transport. According to recent reports, in three 

residents of the southern capital, there is one car. So, only in Almaty is now about 500 000 cars, 

plus a 200,000 daily enter the city from the suburbs. But the boiler and industrial enterprises in the 

city annually allocate about 12 000 tons of harmful emissions. Approximately the same amount of 

harmful substances are producedon the private sector, coal-fired, 12 000-16 000 tons per annum.

Now due to the expansion of the boundaries of the city of Almaty there joined 37 more settlements, 

they are not supplied with gas. Of course, this will increase performance for at least 3 000 tons per 

year. In addition, CHP-1 now belongs to the city, which is more than 40 000 tons of annual emissions.

The main reason – the city’s overpopulation

In  2008,  experts  from  Canada  and  Japan  conducted  environmental  studies  of  the  southern 

capital. According to their results, the main reason of very dirty air – over-population of the city. 

According to experts, the number of Almaty population should not exceed 700 000 people. Now, 

in the city, according to official data, there are more than 1 500 000 people.

Ecological problems of Astana

According to the press service, on 24 June, 2015 there was held a regular session of the city 

maslihat of Astana, which was attended by the deputy mayor of the city Cosman Aytmuhametov, 

Secretary maslikhat Sansyzbay Yesil and heads of government management of the capital’s areas.

334

Particularly,  to  the  session  have  been  reviewed  issues  of  environmental  security  and 

environmental protection in the capital.

As the deputy mayor of Astana, Cosman Aytmuhametov said, nowadays in the implementation 

of the city development plan until 2020 determined the main direction for improving the ecological 

situation in the capital.

So, according to him, the total gross emissions of air pollutants of the city was 165 thousand 

tons in 2014, the rate of air pollution index is 3.7 units.

However, the mayor noted that Astana’s indicator of the state of the air basin is an environmentally-

friendly to the life of the population.

“The main source of pollution – the vehicles – 55.6 percent. The share of energy enterprises 

CHP-1 and CHP-2 accounts for 30.96 per cent, other sources of pollution – 15.74 percent, including 

pollution from the private sector account for 9.4. According to the percentage of the action plan over 

three thousand vehicles subordinate enterprises will be transferred to natural gas. Because using such 

fuel there will be no emissions of soot and lead compounds, “- CosmanAytmuhametov informed [2].

As reported, during the session also amended the decision of maslikhat “On approval of the 

rates for the use of water from surface sources”, “On the general rules of water consumption in 

water bodies of Astana “, “On the rules of construction in the city of Astana”.

Every year in the big cities are increasing the volume of emissions of industrial and household 

waste, which need to be cleaned, disposal and recycling in time. Nowadays, indicators ‘data of 

air pollution in Astana are in the normal range. However, environmentalists argue that if you do 

not take the necessary action, the level of environmental pollution may increase significantly. The 

development of the construction industry, small and medium enterprises have a negative impact on 

the environment. All production plants produce waste, which are sources of man-made pollution. 

According to experts of the Department of Natural Resources and Environmental Control of Astana, 

the natural environment, including land, water, and air is exposed to the active human impacts. 

However, water and air environment capable of relatively rapid recovery due to the inflow of fresh 

water and air masses, with the possibility of reducing or termination of emissions and discharges of 

pollutants. But the soil cover of the city gradually accumulates in itself contaminants, followed by 

a long time of transition in the neighboring environment. If we talk about the air, then, according 

Hydro  meteorological  Monitoring  Center,  the  state  of  ecology  in Astana  in  the  last  few  years 

improved. Air pollution index is about 5 points. However, according to experts, if they do not take 

action, it can significantly worsen air quality in Astana.

According to experts, there are only three kinds of the most significant sources of emissions 

– stationary sources (CHP, boilers), transport and fugitive emissions sources (construction site, 

industrial site, cement point, asphalt plants, etc.). – The main pollutant of atmospheric air is, of 

course, vehicles. It accounts for over 57% of total emissions of pollutants. But stationary sources 

– in second place. According to statistical reports, volumes of pollutant emissions from stationary 

sources by Astana increased to 70 thousand tons per year, – said the head of department of natural 

resources and environmental control of Astana Murat Irgebaev. [4]

Unfortunately, this problem exists not only on our capital. In the same position most of the 

major cities of Kazakhstan, where the vehicles on the contribution to air pollution reach more than 

60% in recent years. In addition, in the capital, there is another, no less important issue – high 

natural dust. According to the Hydro meteorological Monitoring Center, in summer and autumn in 

the capital, there is a tendency of growth of pollution of the atmosphere with dust. Several years 

ago, the concentration of dust in the city exceeded the maximum permissible concentration by 2-3 

times, and on some days exceeded reached 10-13 – fold. The sources of dust pollution are, first of 

all, construction sites, roads (which is undergoing renovation or reconstruction), streets and alleys 

that do not have a solid surface and storm sewage.

To reduce air pollution of capital city there was completed reconstruction of ash collectors 

with their replacement for the installation of “emulsification” some boilers CHP-1 and CHP-2. 

– Due to this concentration the ash in the air emissions decreased by 6-7 times. Also, there was 

reconstruction of the dust extraction devices of industrial, railway and Michurino boiler housing 

335

estates. In addition, some of the vehicles operating in the capital, transferred to gas fuel. The effect 

– reducing the emissions of carbon and nitrogen oxides, hydrocarbons, several times reduction in 

exhaust gas smoke from cars, no emissions of lead compounds, – said Murat Irgebaev. In addition, 

in a complex of measures aimed at improving the environment, work on gardening capital.

According to experts, green spaces are an integral part of the planning structure of the city 

and carry out a number of important functions in the environment, which significantly increases 

their ecological value. Green plants are deposited dust and solid particulate pollutants into the air 

emissions of industrial plants absorb from the air gaseous pollutants produced by industrial plants 

and motor vehicles. Separating volatile in the air, the plants suppress the growth of pathogenic 

organisms  dangerous  to  human  health.  –  For  the  sustainable  development  of  the  capital  it  is 

important to observe the principle of optimal combination of economic, social and environmental 

factors. Professionals need to concentrate their efforts on the implementation of environmentally 

friendly technologies, which will help to find solutions to the environmental problems of large 

cities – said Head of the Department of Natural Resources and Environmental Astana. According 

to him, today, in order to achieve these strategic objectives in the capital carried out many activities 

for the rational and ecologically efficient use of natural resources.

So to conclude we can notice a number of common patterns about pollution of air on both 

large cities. Their ecology mostly suffered from the motor exhaust fumes. However the index of 

pollution in Almaty is higher than in Astana and it’s the cause of population. As the citizens grow, 

its influence to the environment rises too. According to the experts, if the government does not take 

any actions to reduce its air impurity, then it can turn as the uncontrolled disaster to us in the future. 

But, nowadays the condition of Astana more convenient to live rather than it’s possible in Almaty. 

As it is obvious all damage that people take from the ecology is made even by them. And so called 

anthropogenic factors, like energetic factories, vehicles, heating furnace, etc. are the main reasons 

of ecological issues, as the high rate of air contamination.

Reference:

1. Irina Milayarova. “Kto vinovat v tom, chto v Almaty nechem diwat?”- newspaper “Kriwa”, 

25 Nov. 2014. Web. 06 Apr. 2016.

2. “Kto portit vozduh v Astane?” Tengrinews.Tengrinewa- news portal, 24 June 2015. Web. 7 

Apr. 2016. 

3. Lyazzat Taikina. “Nechemdiwat: uroven’zagryazneniyaatmospheri v Kazakhstanezashkalivaet.” 

Radiotochka. Mediaportal “Radiotochka”, 20 Sept.2013. Web. 3 Apr. 2016.

4. Mendeckaia, Iuliya. “Po slovam ekologov Astani uroven’ zagryazneniya okruzhaiushei sredi 

mozhet  uvelichitsiya.”  Vechernyaia  Astana.  Newspaper  “Vechernyaia  Astana”,  15  June  2011. 

Web. 7 Apr. 2016.

ескен А. Қ. – студент, мамандығы «Есеп және аудит»

«Қаржы академиясы» АҚ, Астана қ.

ainur_eskenova@mail.ru 

Ғылыми жетекші – магистр, аға оқытушы Какимжанова Н.Т.

АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНДАҒЫ МеМлеКеТ ҚҰҚЫҚ 

СУБЪеКТІСІНІҢ еРеКШелІКТеРІ

Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік, құрылымдық, басқарушылық 

салаларындағы объективтік даму процестері бір-бірімен тығыз байланысты өзгеріп, жаңа-

рып отырды. Бұл объективтік даму процестің күрделі сатысы әлеуметтік революциялық төң-

керіс – б.з.д. 10-15 мыңжылдықтарда болған. Ол төңкеріс кезінде малшылық пен егіншілік 

қалыптасты, ажарланған тастан жасалған қарулар өмірге келді, адамның тәжірибесі өсіп, 

молайды. Бұның бәрі еңбектің өнімділігін арттырды, қоғамның шығысынан кірісін асырды. 

Сөйтіп қоғамдық байлық қалыптаса бастады, оны иемденетін топтар, таптар пайда болды. 

336

Экономикалық өзгерістер әлеуметтік қайшылықтарды өмірге әкелді. 5-4 мыңжылдықтарда 

сол қайшылықтарды реттеп, қоғамды басқару үшін құқық пен мемелекет пайда болды.

Қазіргі заманғы мемлекет  –  қоғамның қалыпты тіршілігі мен дамуын қамтамасыз ететін, 

өзінде тұрып жатқан азаматтар мен халықтардың құқықтарын, бостандықтарын әрі заңды 

мүдделерін қорғайтын, мемлекеттің өз ішіндегі және сыртқы даулар мен жанжалдарды ше-

шетін институт. Ол белгілі бір аумақ шеңберінде халықты өз ырқына көндіріп отыратын, 

бүкіл қоғам атынан ішкі және сыртқы саясатты жүзеге асыратын, барлық халыққа міндетті 

заңдар мен ереже-қағидаларды шығарып қабылдайтын, халықтан салық жинайтын ерекше 

құқылы саяси ұйым. Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне, сондай-ақ өзіндегі аса мол 

мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканы дамытудың, әлеуметтік-саяси, рухани, ұлта-

ралық  және  жеке  адамдардың  арасындағы  қатынастардың  маңызды  мәселелерін  шешуге 

нақты қатысып, қоғамдағы істердің жағдайына белсенді түрде әсер ете алады. Мемлекет 

қоғамдық қатынастарға билік субъектісі немесе азаматтық-құқықтық қатынастарға қаты-

сушы-меншік иесі ретінде араласады, бұл жайларды нақты айыра білу керек. Мысалы, заң 

актілерін шығара отырып, мемлект өзінің билік жүргізу функцияларын жүзеге асырса, ал 

облигациялық қарызхаттарды шығару арқылы – азаматтық айналымның басқалармен тең 

қатысушысы ретінде көрінеді. 

Мемлекет азаматтық құқықтың ерекше субъектісі болып табылады, бұл оның жағдай-

ының екі жақтылығымен байланысты: бір жағынан билік субъектісі болып келсе, екінші 

жағынан азаматтық-құқықтық қатынастарға түсе отырып, ол өзінің өкілеттілігін пайдалан-

бай азаматтық айналымға тең құқылы субъект ретінде қатысу керек. Тәжірибеде аталған екі 

функция жиі араласып тұрады, бұл өз кезегінде мемлекетпен шарт жасасқан басқа контр-

агент құқығының бұзылуына әкеліп соғады. Қазір елімізде қолданылып жүрген азаматтық 

заңдардың бір ерекшелігі  –  мемлекетті азаматтық құқықтың субъектісі ретінде тануы. Қа-

зақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекет басқа азаматтық-құқықтық қаты-

настарға қатысушылармен тең дәрежеде мемлекеттік қатынасқа түседі. Мемлекеттік билік 

пен баскару органдары мемлекет атынан сотта сөйлей алады, мүліктік және мүліктік емес 

құқықтар мен міндеттерді иеленеді және оны жүзеге асыра алады.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 111-бабына сәйкес Қазақстан Республи-

касы азаматтық заңдармен реттелетiн қатынастарға осы қатынастардың өзге қатысушыла-

рымен тең негiздерде кiредi, мемлекеттік органдар өздерiнiң осы органдардың мәртебесiн 

айқындайтын Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде, ережелерде және өзге 

де құжаттарда белгiленетiн құзыретi шегiнде Қазақстан Республикасының атынан өз әрекет-

терi арқылы мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтар мен мiндеттердi алып, оларды жү-

зеге асырады, сотта өкiлдiк ете алады, азаматтық-құқықтық дауларды Қазақстан Республи-

касының  қатысуымен  соттар  шешедi.  Заңдарда  белгiленген  реттерде  әкiмшiлiк-аумақтық 

бөлiнiс азаматтық құқық қатынастарында мемлекет атынан өкiлдiк ете алады. Мемлекет-

тің азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысуы кезіндегі Азаматтық кодекстің негізгі ере-

жесі болып осы құқық қатынастарындағы мемлекет пен екінші жақтың теңдігі табылады. 

Азаматтық-құқықтық қатынастардағы қатысушылар теңдігі қағидасы азаматтық құқықтың 

ерекше қағидасы болып табылады, және бұл тек қана азаматтық құқық қана емес, қоғам-

дық құқық мамандарымен мойындалған. Өз кезегінде бұл азаматтық құқықтың қоғамдық 

құқықтан ерекшеленетін негізгі белгісі. 

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес, мемлекет шарттық қатынастарға 

түсе отыра, азаматтық құқықтың жеке және заңды тұлғалары секілді субъектісі болып та-

былады. Бұл жағдайларда мемлекетке Азаматтық кодекстің заңды тұлғалар туралы нормасы 

қолданылады. Ешқандай ерекше рөл және ешқандай қатысушылардың теңдік қағидасының 

бұзылмауы. Аталған қағидалар барлық әлемнің азаматтық заңнамаларында бекітілген. Мы-

салы, Грузия мемлекетінің Азаматтық кодексінде мемлекет ашық түрде заңды тұлға ретінде 

көрстеіледі. Тағы бір негізгі ереже болып, Азаматтық кодекстің 111-бабында көрсетілгендей, 

Қазақстан Республикасының атынан кімнің билік ету құқығы бар екені болып табылады. Ең 

алдымен, бұл өз құзыреті шегіндегі мемлекеттік органдар. Ол үшін мемлекеттік органдарға 

337

арнайы өкілеттілік қажет емес, тек тиісті бекітілген құзыреттің болуы жеткілікті. Ең маңызды 

өкілеттіліктер заңнамалық актілерде бекітілген. 1995 жылдың 18 желтоқсандағы «Қазақстан 

Республикасының  Үкіметі  туралы»  ҚР  Конституциялық  заңына  сәйкес  Үкімет  азаматтық 

айналымға мемлекет атынан қатысуда ерекше мәртебеге ие. Мысал ретінде, оған Қазақстан 

Республикасының атынан мемлекеттік меншікке иелік ету құқығы берілген. Алайда үкімет 

мемлекеттік меншік құқығының субъектісі болып табылмайды, ол тек мемлекеттік меншікке 

иелік ету, пайдалану және билік ету құқығын жүзеге асырады. Заңнамалық актілермен басқа 

да мемлекеттік органдардың құзыреті бекітілуі мүмкін. Атап айтқанда, мемлекеттік мүлікті 

жекешелендіру кезінде мемлекет атынан билік ету құзыреті 1995 жылғы 23 желтоқсандағы 

«Жекешелендіру туралы» заңға сәйкес жекешелендіру бойынша уәкілетті органға берілген. 

Ал Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес мемлекеттік қарыз алу және қарыз 

алу кезіндегі мемлекеттік кепілдіктер саласындағы уәкілетті орган Қазақстан Республикасы-

ның Қаржы министрлігі болып табылады. Кейбір заңдарда (мысалы,  «Жер қойнауы және жер 

қойнауын пайдалану туралы», «Мұнай туралы» заңдар) жер қойнауын пайдалану шарттарын 

мемлекет атынан  жасауға құқығы бар құзыретті орган туралы ереже бекітіледі және бұл құ-

зыретті органды белгілеу құқығы ҚР Үкіметіне ұсынылады. Қазіргі уақытта бұл Қазақстан 

Республикасының Энергетика министрлігі. Сондай-ақ, мемлекет азаматтардың құқықтық қа-

бiлеттiгiне кепiлдiк бередi, тиiстi заңдар шығару жолымен азаматтардың құқықтары мен бо-

стандықтарын шектеуді өзі шешеді. Мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру кезінде – бұл 

көпшілік функциялар болсын немесе азаматтық-құқықтық қатынастарға қатысу болсын, мем-

лекеттік орган әрқашан өз атынан емес, мемлекет атынан әрекет етеді. Мемлекет қоғамдағы 

қайшылықтарды өршітпей, дамытпай дұрыс келісімге келтірудің әділ қазысы. Немістің ұлы 

философы Ф.Энгельс бұл жөнінде өте қысқаша былай деген: «Егер де мемлекет пен құқық 

өмірге келмегенде, адам қоғамы көне дәуірде ақыр заманға тап болатын еді». Иа, азаматтық 

құқық қатынастарына қатысу арқылы мемлекет қоғамдағы тұрақтылықты, жалпы қоғамның 

бірқалыпты жоғары қарай дамуын қамтамасыз етеді. Мемлекет азаматтық құқық қатынаста-

рына өзінің органдары арқылы қатысады: билік, атқарушы, сот және құқық қорғау органда-

ры. Алайда, мемлекеттің азаматтық қоғамның қатысушыларының өмірі мен қызметі саласына 

араласуға құқығы жоқ, тек заң шеңберінде ғана өз қызметтерін  атқарады. Азаматтар мен заң-

ды тұлғалар үнемі әр түрлі қажеттіліктерді қанағаттандыруды қажет етеді. Осы мақсатта олар 

мүлікті иесіздендіреді  және бір-біріне әр түрлі қызмет көрсете отырып мүлікке ие болады, 

мемлекет мүліктік және онымен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді, аза-

маттық заңнамада айналым қатысушыларының құқықтық жағдайларын нығайтады, мүлікті 

меншікке айналдыру мүмкіндігін, ақша-тауар қатынастарына қатысу мүмкіндігін береді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Мемлекет және құқық теориясы» Жоламанов Қ.Д., Алматы, 2004 ж.

2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 1994 жылғы 27 желтоқсан № 269-XIII.

3. ҚР Конституциясы, 1995ж.

4. «Гражданское право» Диденко А. Г., Алматы, 2006 ж.

5. «Азаматтық құқық» Тулеуғалиев Ғ.И., Алматы, 2001 ж.

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: