Сборник материалов Международной научно-образовательной конференции

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

                                                      

Қ

АЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ЖАҢА ӘДІС-ТӘСІЛДЕРДІ 

Қ

ОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ 

САУАТТЫЛЫҚТАРЫН АРТТЫРУ 

 

Бактыбаева Гульзат Оразбаевна 

№3 Красный Яр көпсалалы орта мектеп-гимназиясы, 

қ

азақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, 

СҚО, Қазақстан 

 

Турсунбаева Майра Дауренбековна 

№3 Красный Яр көпсалалы орта мектеп-гимназиясы, 

қ

азақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, 

СҚО, Қазақстан 

 

Түйін 

Оқу-тәрбие  үрдісінде  заманауи  әдістерді  тереңдете  қолдана  отырып,  оқушыларға 

сапалы  білім  мен  саналы  тәрбие  беру,  оқыту  мен  тәрбиелеуде  әр  пән  бойынша  заманауи 

ә

дістерді тереңдете қолдану арқылы білім сапасын арттыру, ұлттық ерекшелік пен білім 

мазмұнын жетілдіріп нақты нәтижеге қол жеткізу, білім сапасы мен шығармашылық ізденіс 

деңгейін  арттыру  арқылы  мұғалімнің  кәсіби  қызметін  жаңарту,  оқушы  құзіреттілігін 

қ

алыптастыру, 

оқушыларға 

патриоттық, 

рухани-адамгершілік 

тәрбие 

беру, 

шығармашылық  қабілеттерін  арттыру,  жеке  тұлғаның  өз  құқықтары  мен  міндеттеріне 

сай  ұлттық  негізде  көзқарастарын  қалыптастыру  бағытында  жұмыстар  заман  талабына 

сай  жүргізілуде.  Мұғалімнің  кәсіби  дамуы  -  білім  беру  жүйесін  жаңартудың  негізі.Заман 

талабына  сай  жаңа  әдіс-тәсілдерді  сабақта  тиімді  қолдана  білу  арқылы  біз  оқушылардың 

функционалдық сауаттылығын арттырып, өмірге бейім тұлға тәрбиелейміз. 

 

Аннотация 

           Статья  посвящена  применению  новых  технологии  в  образовании.  Применяя  новые 

технологии  в  преподовании  можно  достичь  высоких  результатов  качества  знания,  у 

учеников  появляется  интерес  к  знаний. 

Обучение  через  диалог,  развитие  критического 

мышления могут способствовать развитию учеников и их результативности в обучении, а 

развитие критического мышления учителя позволит применять новые методы и подходы в 

обучении, поможет критически оценивать практику своей работы.

 

 

            Жалпыға  міндетті  білім  беру  стандартына  сәйкес  оқу-тәрбие  үрдісінде  заманауи 

ә

дістерді  тереңдете  қолдана  отырып,  оқушыларға  сапалы  білім  мен  саналы  тәрбие  беру, 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

оқыту мен тәрбиелеуде әр пән бойынша заманауи әдістерді тереңдете қолдану арқылы білім 

сапасын арттыру, ұлттық ерекшелік пен білім мазмұнын жетілдіріп нақты нәтижеге қол 

жеткізу,  білім  сапасы  мен  шығармашылық  ізденіс  деңгейін  арттыру  арқылы  мұғалімнің 

кәсіби қызметін жаңарту, оқушы құзіреттілігін қалыптастыру, оқушыларға патриоттық, 

рухани-адамгершілік  тәрбие  беру,  шығармашылық  қабілеттерін  арттыру,  жеке  тұлғаның 

ө

з  құқықтары  мен  міндеттеріне  сай  ұлттық  негізде  көзқарастарын  қалыптастыру 

бағытында  жұмыстар  заман  талабына  сай  жүргізілуде.Әр  мұғалім  –  өз  сабағының 

көшбасшысы.  Көшті  қалай  бастап  алып  жүремін  десе  де  өз  еркі.  Көшті  дұрыс  бағыттай 

білу  оның  шеберлігіне  байланысты.  «Ұстаздың  биігі  ойлана  қарасаң  –  биіктей  береді,  үңіле 

қ

арасаң – тереңдей береді, қол созсаң - қарсы алдыңда, айналсаң – айналаңда тұрғандай», - деп 

Сократ  айтқандай  егеменді  еліміздің  алдында  түбегейлі  өзгерістер,  жаңа  талаптар  тұр. 

Соның ішінде болашақ ұрпаққа әлемдік деңгейде білім беру мақсатына орай білім мазмұнына 

жаңаша  қарау  –  басты  міндеттердің  бірі  болып  отыр.  Қазіргі  кезде  білім  берудің  жаңа 

жүйесінің  жасалуы,  білім  мазмұны  мен  әдіс-тәсілдерінің  жаңаруы  бәсекелестікке  қабілеті 

мол,  шығармашылық  бағытта  еңбектенетін,  ой  қабілетімен  ерекшеленетін  азаматты 

тәрбиелеуді  көздейді.  Сапалы  білім  –  ел  болашағын  айқындайтын  басты  көрсеткіш  болып 

табылады.  Бүгін  мектеп  партасында  отырған  білім  алушылар  –  ертең  ел  тағдырын 

шешетін  азаматтар.  Олардың  сапалы  білім  алуын  бүгін  қамтамасыз  ету  –  мұғалімнің 

басты  міндеті  болып  отыр.  Жаңа  әдіс-тәсілдердің  бір  ерекшелігі  оқушыларды  топтап 

оқыту. Осы топтық жұмыс барысында оқушылар арасында бір-біріне деген ерекше құрмет, 

сыйластық,  тыңдай  білу  мәдениеті,  өзгенің  пікірімен  санасу,  қоян-қолтық  қарым-

қ

атынаста болып, әрбір тапсырманы жаңашылдықпен орындап, әр оқушы өзін жеке керекті 

тұлға ретінде сезінеді және өз үлесін қосуға талпынды, өз пікірлерін ашық түрде айта біледі, 

бірлесе  әрекет  жасап,  диалог  құрады.  Жалпы,  мен  сабақта  оқушыларды  өз  бетімен  жұмыс 

жасауға 

бейімдеп, 

шығармашылық 

қ

абілетін 

дамытуға 

көңіл 

бөлінеді.                                                                                                                                                          

Қ

азақстандағы  оқыту  мен  оқуды  дамыту  үшін  өзекті  болып  отырған  жетекші  заманауи 

педагогикалық  әдістің  тағы  бір  түрі  -  сын  тұрғысынан  ойлау.  Еліміздің  президенті 

Н.Ә.Назарбаев айтқандай: «...қазіргі таңдағы білім беру жүйесінің ең бірінші міндеті - сын 

тұрғысынан  ойлайтын  және  ақпарат  ағындарына  бейімделуге  қабілетті  адамдарды 

дайындау»  болып  отыр.  Қазіргі  таңдағы  қоғамның  күрделі  жағдайларына  бейімделуі  үшін 

жиналған  білім  қорынан  гөрі  білімді  өз  бетінше  алу  және  оны  практикалық  қызметте 

пайдалану  қабілеті  маңызды  болып  табылады.  Cын  тұрғысынан  ойлау  -  оны  жетілдіруге 

назар аудара отырып, талдау және бағалау өнері болып табылады. Сын тұрғысынан ойлау 

нәтижесі: 

-

 

жақсы өсіп жетілген сын тұрғысынан ойлаушы: 

-

 

ө

мірлік  мәселелер  мен  проблемаларды  көтереді,  оларды  айқын  және  нақты 

құ

растырады; 

-   тиісті ақпаратты жинақтайды және бағалайды; 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

     -   оларды критерийлер бойынша бағалап, қорытынды шешімге келеді; 

     -   өз бағалауы, болжамдары болады; 

Сын  тұрғысынан  ойлау  –  өзін  -  өзі  бағыттаушы,  өзін-өзі  тәртіпке  келтіруші,  өзін-өзі 

қ

адағалаушы және де өзін-өзі түзетуші ойлау болып табылады. 

Ойлаудың үш деңгейі бар: 

Аса  жоғары  деңгейдегі  ойлау  -  тікелей  ойлау,  дағдының  ең  жоғарғы  деңгейі,  жүйелі  түрде 

шынайы; 

Жоғары деңгейдегі ойлау - таңдаулы ойлау, дағдының жоғары деңгейі, жүйесіз шынайы; 

Төмен  деңгейдегі  ойлау  -  ойланбайтын,  дағдының  төмен  және  аралас  деңгей,  көбінесе  ішкі 

сезімге сүйенеді; 

            Мектепте оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамыту қалай жүзеге асырылады? 

Барлығы да біздің сабақтарымыздан басталады. Оқу үрдісін сауатты етіп құра алсақ онда 

оқушылардың  сын  тұрғысынан  ойлауын  да  дамытуға  болады.  Мұғалімнің  өзі  осы  сын 

тұрғысынан ойлауды өзі арқылы «өткізуі» тиіс, өзі сын тұрғысынан ойлауы қажет, оның не 

екендігін  түсінуі  қажет.  Білім  алушыларға  сын  тұрғысынан  ойлауды  үйрету  үшін 

біріншіден,  мұғалім  сабақтың  мақсаттарын  жақсы  ойластыру  керек.  Нақты,  түсінікті 

болуы  шарт.  Екіншіден,  «сын  тұрғысынан  ойлау  сұрақтар  қоюдан  және  шешуі  қажет 

мәселелерді  анықтап  алудан  басталады.  Сабақта  мәліметтер  жинай  отырып,  мәтіндерді 

талдай  отырып,  баламалы  көзқарастарды  салыстыра  отырып,  ұжымдық  талқылау 

мүмкіндіктерін пайдалана отырып олар өздерін толғандыратын сұрақтарға жауап іздейді». 

Сабақтағы  маңызды  саты  сабақ  барысында  шешуге  тиесілі  бірқатар  мәселелер 

анықталатын  ой  шақыру  сатысы  болып  табылады.  «Ой  шақыру  сатысы  жаңа  ақпарат 

алуға  алып  келеді.  Мұғалім  оқушылардың  осы  тақырып  бойынша  бар  білімдеріне  ой 

шақыртады,  олардың  ойлау  әрекетін  жандандырады,  сонымен  қатар  мақсаттарды  түзеу 

және нақтылау жүреді. Оқушылар өз кезегінде, игерілген тақырып бойынша оларға не белгілі 

екендігін  естеріне  түсіреді,  ақпаратты  жүйелейді,  жауап  алғылары  келетін  сұрақтар 

қ

ояды». Мұғалім өз алдына келесідей міндеттер қояды: 

-

 

оқушылардың  тақырып  бойынша  бар  білімдерін  көкейкесті  ету  және  жинақтап 

қ

орыту; 

-

 

игерілетін тақырыпқа деген қызығушылықтарын ояту; 

-

 

оқушылардың игерілетін тақырып бойынша осы сәттегі білім деңгейін анықтау. 

Сабақта  осы  және  басқа  да  міндеттерді  шешу  үшін  біз  сын  тұрғысынан  ойлау 

стратегияларына жүгінеміз.  

            Ой шақыру сатысында біз барлық оқушыларды зерттеу аясындағы сұхбатқа тарту 

мақсатында «Миға шабуыл» стратегиясын қолданамыз. Сөзжұмбақтар, ребустар - жоғары 

деңгейдегі  тапсырмалар  -  топ  ішіндегі  байланыстың  жақсаруына  алып  келеді;  қиындықсыз 

мәселеден  шығуға  жәрдемдеседі;  сайысқа  түсу  рухының  пайда  болуына  ықпал  етеді; 

ауызбірлікке алып келеді, зияткерлік ойлау әрекетін дамытады.Сын тұрғысынан ойлайтын 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

адам мәселенің өзіндік шешімін табады және осы шешімді қисынды, негізделген дәлелдермен 

бекітеді. Дәлелдерді, шешімдерді оқушы ұғыну сатысында табады.  

            Ұғыну  –  бағытталған,  тиянақты  жұмыс  жүргізілетін  саты.  Ұғыну  сатысында 

мұғалім 

оқушыларды 

жаңа 

ақпаратты 

белсенді 

алуына, 

ұғ

ынуға 

ынталандырады.Төртіншіден,  «сын  тұрғысынан  ойлау  өзіндік  ойлау  әрекетіне  қатысты 

рефлексия  дағдыларының,  түсініктермен,  пайымдаулармен,  ой  қорытындыларымен, 

сұрақтармен  жұмыс  жасай  білу  қабілетінің  болуын,  талдау  қызметіне,  сондай-ақ  басқа 

адамдардың  осы  тектес  мүмкіндіктерін  бағалауға  қатысты  қабілеттерді  дамытуды 

ұ

йғарады.  Рефлексия  сатысында  сабақта  меңгерілетін  ақпарат  өзіндік  білімге  түрленеді. 

Осы сатыда бірыңғай ұғыну, алынған ақпаратты жинақтап қорыту жүреді, сондықтан ол 

мұғалім үшін де, оқушы үшін де маңызды. 

            Сын  тұрғысынан  ойлауды  практикаға  енгізу  және  мақұлдау  нәтижесінде  келесідей 

қ

орытындылар жасалды: 



 

сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясы  оқу  үдерісіне  деген  қызығушылықты 

арттырады; 



 

ә

ртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу дағдыларын қалыптастырады; 



 

кез  келген  күрделі  ақпаратпен  өз  бетінше  талдау  және  бағалау  жұмыстарын 

жүргізу қабілетін дамытады; 



 

қ

арым-қатынас дағдыларын қалыптастырады; 

Сын тұрғысынан ойлауды игеру және қолдану мұғалімге не береді? 

1)

 

білім алушының өз ой қорытындысын, оның ДАУЫСЫН ести аламыз; 

2)

 

балаларға сенуді үйренеміз; 

3)

 

танымдық әріптестік атмосферасы құрамыз; 

4)

 

оқытылатын пәнді түсіну дәрежесін бағалаймыз; 

5)

 

оқу үдерісін жаңашаландыруға мүмкіндік аламыз 

Сын тұрғысынан ойлау оқушыларға не береді? 

1)

 

басқа оқушылармен еркін пікір алмасуды үйренеді; 

2)

 

ө

з ойларына дәлелдер келтіру дағдыларына ие болады; 

3)

 

ө

з беттерінше ақпарат іздейді; 

4)

 

ақпаратты іріктейді; 

5)

 

ө

з ойларын айта алады; 

6)

 

ақпарат  ала  отырып,  сабақтарда  қандай  да  бір  әдістерді  меңгере  келіп  оқушы 

оларды  өмірде қолдану мүмкіндігіне ие болуы тиіс.  

Мұғалімнің кәсіби дамуы - білім беру жүйесін жаңартудың негізі.Заман талабына сай жаңа 

ә

діс-тәсілдерді  сабақта  тиімді  қолдана  білу  арқылы  біз  оқушылардың  функционалдық 

сауаттылығын арттырып, өмірге бейім тұлға тәрбиелейміз. 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

КӨРКЕМ МӘТІН НЕГІЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ  

САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ 

Балабекова  Алуа  Төлеутайқызы 

«№82 ЖББОМ»  КММ, 

Сүлейменова Құралай Халиевна, 

«№82 ЖББОМ»  КММ, 

Бекмаганбетова Асем Сайлаубековна 

№68 МИББ кешені КММ, 

Қ

арағанды қаласы, Қазақстан Республикасы 

 

Түйін 

    

Мақалада қазіргі оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру мақсатында 

көркем мәтінмен   әртүрлі жұмыс  түрлері  көрсетілген. 

Аннотация 

   

В  данной  статье  даны  разнообразные  виды  заданий  с  художественными  текстами  

для развития навыков функциональной грамотности . Предложены разнообразные методы и 

формы работ. 

 

Қ

азіргі  кезеңде  Қазақстанда  әлемдік  білім  беру  кеңістігіне  енуге  байланысты 

бағытталған  жаңа  талаптарға  лайықты  білім  беру  жүйесі  жүзеге  асып  келеді.  Бұл  бағыт 

оқу-тәрбие  үрдісінің  педагогикалық  теориясы  мен  іс-тәжірибесін  мәнді  өзгерістермен 

халықаралық білім беру деңгейіне көтеруді көздейді.  

Қ

азіргі  педагогикалық  технология  талаптары  оқушыға  білім  берудің  ең  тиімді, 

ұ

тымды жақтарын таңдауды талап етеді және үнемі дамыту, жетілдіру, толықтыру сабақ 

сапасын арттырады. Оқушыны да, мұғалімді де шығармашылыққа жетелейді. 

Қ

азақ  тілі  пәнінің  түпкі  мақсаты  –  оқушыларға  қазақ  тілін  меңгерту,  туған  елінің 

тыныс тіршілігімен жан-жақты, терең таныстыру, тілдерін дамыту.  

Сонымен  қатар педагогикадағы озық, жаңа технологияларды, жаңалықтарды  зерделеп, 

жетілдіріп, түрлендіріп, дамытып жүзеге асыру жауапкершілігін алға қояды. Оқушылардың 

талантын ашып, шығармашылығын шыңдап, жетілдіре түсу үшін ұстаз оқушының табиғи 

қ

абілетінің оянуына, оның ақиқатқа айналуына көмектесуі қажет.  

Функциональдық сауаттылық деген ұғымды таратып айтар болсақ, адамдардың (жеке 

тұлғаның)  әлеуметтік,  мәдени,  саяси  және  экономикалық  қызметтерге  белсене  араласуы 

және  өмір  бойы  білім  алуына  ықпал  ететін  базалық  факторы.  Яғни  бүгінгі  жаһандану 

дәуіріндегі  заман  ағымына  қарай  ілесіп  отыруы.  Сонымен,  функциональдық  сауаттылық 

адамның  мамандығына,  жасына  қарамастан  үнемі  білімін  жетілдіріп  отыруы.  Мұндағы 

басшылыққа  алынатын  функциональдық  сапалар:  белсенділік,  шығармашылық  тұрғыда 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

ойлау, шешім қабылдай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай алуға қабілеттілік, т.б. Яғни, жалпы 

білім  беретін  мектептерде  Қазақстан  республикасының  зияткерлік,  дене  және  рухани 

тұрғысынан  дамыған  азаматын  қалыптастыру,  оның  физикалық  құбылмалы  әлемде 

ә

леуметтік  бейімделуін  қамтамасыз  ететін  білім  алудағы  қажеттіліктерін 

қ

анағаттандыру болып табылады. 

Мәтін – қазақ тілін оқыту барысында үлкен орын алатын оқыту нысаны. Біріншіден, 

тілден білім беретін материал оқыту мәтіндері түрінде болса, екіншіден, жаттығулардың 

тұтас  мәтін  түрінде  берілуі  де  мәтінмен  орындалатын  жұмыстардың  сараланып 

жүйеленуін  қажет  етеді.  Мәтіннің  қызметін  таныту  –  оқушыға  тіл  бірліктерін 

функционалдық  тұрғыдан  танып-білуіне,  сол  арқылы  логикалық  ойлауы  бірізді 

қ

алыптасуына  мүмкіндік  береді.  Осыған  байланысты  мұғалім  мәтінмен  жұмысты  жүйелі 

жүргізгенде  және  оқушының  сауатты  оқу  дағдысын  қалыптастыра  білгенде  ғана  нақты 

нәтижеге қол жеткізе алады. 

     Көркем мәтінмен жұмыс жүргізбес бұрын,  мәтіннің ерекеше сипаттарына тоқталсақ. 

Мәтін –өте күрделі құбылыс.  

Мәтін  тілге  де,  әдебиетке  де,  әдістемеге  де  қатысты  және  олардың  әрқайсысында 

мәтіннің  атқаратын  қызметі  бар.  Көркем  әдебиетте  мәтін  әдеби  шығарма  ретінде 

қ

арастырылса, тіл білімінде ол тілдік бірлік ретінде қаралып, оның жасалу жолы құрылымы, 

қ

асиеттері зерттеледі. Мәтін сонымен бірге тілді оқытуда әдістемелік құрал қызметін де 

атқарады.  Мәтіннің  бұл  қызметі-  тілді  оқыту  әдістемесінде  өте  үлкен  орын  алатын  аса 

маңызды қызмет. Тілді оқытуға арналған  оқулықтардың ішінде мәтін қолданылмаған бірде- 

бір оқулық жоқ деуге болады.  

Көркем мәтінмен жұмыс жүргізуде оқушының ойына, сезіміне,  қиялына әсер етіп, жан 

дүниесіне қозғау салуы- басты шарт. Оқушы жанын дүр сілкіндірер қолайлы тың деректер, 

оқиғалар, естеліктер, мұғалімнің ұтымды ой-пікірлері арқылы астасып жатуы керек.  

Тіл  дамыту  арқылы  оқушылардың  ақыл  –  ойы  кеңейеді,  адамгершілік,  эстетикалық 

тәрбие, бір – бірімен достық қарым – қатынас мәселелері де дұрыс жолға қойылады.    

Тілдік норма жетілу үшін оқушының ауызекі сөйлеу тілін, жазба тілін дамыту керек. 

Осы  мақсатта  тіл  дамыту  оқушыларға  еркін  тақырып  аясында  ауызша  мәтіндер 

құ

растыруға,  өздері  оқыған  шығармаларын  мазмұндап,  көркемдеп  баяндауға,  ертегі,  әңгіме 

құ

рауға үйретіледі. Сөйлеу арқылы ауызша тіл дамыса, еркін тақырыпқа жазылған мақала, 

эссе,  ойтолғау,  әңгіме,  мазмұндама,  шағын  шығарма  жазу  арқылы  жазба  тілді  дамытуға 

болады.  Әр  сыныпта  белгілі  бір  тақырыптар  қайта  қайталанғанымен  оқушылардың  жас 

ерекшелігіне  қарай  жұмыс  көлемі  күрделенетіні  анық.  Осы  жұмыстардың  ішінде  сабақ 

барысында өте жиі қолданылатыны - мәтінмен жұмыс.  

Мәтінмен жұмыс кезінде  әр түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Бірақ сол қолданылатын 

ә

діс-тәсілдердің мақсаты оқушыларға айқын болуы керек.  

Мәселен:  

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: