Сборник международной конференции «модернизация сознания: характер передачи образа «Әлем»
жүктеу/скачать 2,86 Mb. Pdf көрінісі
|
конфернция материалы
| Екінші Республиканың негізін
айқындауымыз керек. Екінші респуб- лика мемлекеттік құрылымның өзгеруін, жаңа саяси үлгіге көшуді білдіреді. Біріншіден, бұл суперпрезиденттік жүйеден күшті парламенті бар президенттік республи- каға түпкілікті көшу, азаматтық қоғамы күшті тиімді мемлекеттің үлгісін құру. Президенттің саяси реформаларын жүзеге асыру Қ.Қ. Тоқаев «күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» формуласы бойынша жүзеге асырылады. Жыл соңына дейін Екінші Республика құрылысының заңнамалық базасы құрылуы тиіс. Әзірленетін және қабылданатын өзгерістер Конституцияның 33 бабынан басталып 20-дан астам заңдарды қамтымақ. Ол ең бірінші тәуелсіздіктің отыз жылдығында жіберілген олқылықтардың орнын толық- тыруға арналуы керек. Ең алдымен экономика содан кейін саясат деп жүріп 30 жыл бойы құрған мемлекетте Олигополиялық жағдай қалыптасты. Демократия деп жалаң ұранға беріліп, жеке басқа негізделген соңында суперпрезиденттік жүйеге тірелдік. Ендеше Жаңа Қазақстан қандай болмақ? Бұл ең басты сұрақ. Ол тікелей қоғамды демокра- тияландырумен байланысты. Еліміздегі саяси үдеріс түбегейлі демократиялануға тиіс [5]. Тәуелсіздік жолындағы тарихи сабақтастықты сақтай отырып, Екінші Республиканың қандай басты айырмашылығы болуы мүмкін екендігін айқындамақ үшін биылғы жылы жазда референдум болды. Осы референдум – саяси жүйемізді түбірімен өзгертудің алғашқы қадамы. Бұл халықтың көп жылғы талап-тілегінен туындаған мәселе. Азаматтарымыз мемлекетті басқару ісіне қаты- суға кең мүмкіндік берілгенін қалайды. Сондай-ақ саяси үдерісті түбегейлі демократияландыру қажет деп санайды. Мұны тиімді жүзеге асыру үшін Ата Заңымызға өзгерістер енгізу қажет. Бұл Екінші Республиканың іргетасы болмақ. Референдум – мемлекеттік маңызы бар мәселені жалпыхалықтық дауысқа салу. Бұл ашық- тық дегенді білдіреді. Мұндай демократиялық институт алғаш рет Швейцарияда қолданылды. Арнайы даярлық қажет ететін төтенше, шұғыл мәселе дауысқа салынбайды. Референдумға заң немесе халықаралық шарт жобасы, басқару сипатындағы мәселелер ұсынылады. Референдумның негізгі екі түрі бар: 1. Резолютивті Референдумда қабылданған шешімнің ешбір қосымша бекітусіз бірден мемлекет аумағында міндетті күші болады және жаңа Референдумда ғана күші жойылады; «САНАДАҒЫ ЖАҢҒЫРУ: «ӘЛЕМ» БЕЙНЕСІНІҢ РУХАНИ МҰРАЛАРДА БЕРІЛУ СИПАТЫ» АТТЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ 14 2. Консультативті Референдум белгілі бір мәселе жайындағы халықтың пікірін білу үшін өткізіледі. Мұндай Референдумның қорытындысы өкімет үшін міндетті болмайды. Халықаралық құқықтық мәселе бойынша Референдум (көбіне плебисцит делінеді) өткізу 20 ғасырдың соңғы жиырма жылы ішінде өріс алды. Мысалы, Еуропа Кеңесіне мүше болу-болмау мәселесі бойынша Франция, Дания, Норвегия, Швеция, Ирландия елдерінде Референдум өткізілді. Қазақстанда Референдум өткізу туралы шешімді ҚР Президенті қабылдайды. Оған 18 жасқа толған Қазақстан азаматы қатыса алады. Сот төрелігі, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік, салық саясаты, бюджет, билік орындарының құзы- реті, басқару нысаны, адам бостандығы мен құқығы, әкімшілік-аумақтық құрылыс пен шекара мәселесі Референдумға негіз бола алмайды. Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы алғашқы Референ- дум 1995 жылы өткізіліп, халық бірауыздан Ата Заңды қабылдады. Ол өкінішке орай, 1993 жыл- ғы қабылданған Парламенттік Конституцияны Президенттікке ауыстырды, аяғында өзгерістер ене келе суперпрезиденттік билікке әкелді. Әлемде 198 мемлекет бар. Олардың арасында азаматтық мемлекеттер болғанымен оның басым көпшілігі ұлттық мемлекеттер. Сол сияқты бірұлттың намысын қорғайтын бірнеше мемлекеттерде жоқ емес. Мысалы кәрістерде екеу болса Кипр мемлекеті негізінен екі ұлттың басын құрап (гректер мен түріктер). Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанның ұлттық мемлекет екендігін естен шығармау керек. Енді Конституцияға неге жиі өзгерістер енгіземіз деген заңды сұраққа жауап беру үшін әлемдік тәжірибеге жүгінген жөн. Осыған дейін Ата заңға 5 рет өзгеріс енгізілді, бірақ ешкімнен сұралған жоқ. Соңғысы 2019 жылы енгізілді. Біріншіден, тиісті реформадан кейін бір қабыл- данған Конституцияны өзгерте беруге, Қазақстан саяси жүйесінің халықтық, демократиялық негіздерін қайта қарауға мораторий жариялануы тиіс! Билік тармақтарының тепе-теңдігі ешқа- шан да өзгермеуі керек. Мәселен, 1787 жылы қабылданған АҚШ Конституциясына осы күнге дейін 27 ғана түзету енгізілген. Олардың өзі биліктің емес, адам құқын аясын кеңейтуге бағыт- талған. Бізде болса, 1995 жылы асығыс-үсігіс референдумда қабылданған Ата Заңымыз осы күнге дейін сан мәрте өзгертіліп, қырық жамау халде. Басты мақсат біреу ғана бола-тұғын: биліктің басқа тармақтарының өкілеттіктерін аяусыз шектеп, жаныштау арқылы Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке бас билігін одан бетер күшейту. Несін жасырайық, мақсат орындалды: Тоқаев өзі мойындағандай біз «суперпрезиденттік» жүйе құрып алдық та... құрыдық! Ал қазіргінің жөні бөлек. Өзгеріс жайдан жай емес, ол қоғамдық санада өзгеріс болып жатыр. Әрине, Ата заңды аяқ асты етіп черновикке айналдырудың қажеті жоқ. Бірақ, өмір бір ор- нында тұрмайды, қоғам, қоғамдық сана өзгеруде. Сондықтан да кейбір нормалар күн тәртібіне жауап бере алмай қалып отыр. Европада Голландия, Бельгия сияқты мемлекеттер өз Конститу- цияларына 200-ге жуық өзгерістер енгізді, нәтижесінде, жеке басқа табынуға жол берілмеді. Ал енді осы референдум кезіндегі жалпы ұсыныстарға келер болсақ, БАҚ әсіресе әлеумет- тік желілерде түрлі пікірлер, протесттік көңіл күйдегі және радикалды ой пікірлерде жоқ емес. Ұлттық мемлекет құру – мемлекетшілдік дегенді білдіреді. Ата заңды өзгертсек оны Кіріс- песінен бастау керек, Конституцияның бір жерінде жүктеу/скачать 2,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|