«Ойлай- мын, олай болса, өмiр сүремiн»

163
Бұл тұжырымнан шығатын бiрiншi қағида: адам, негiзiнен алған- 
да, – ойлай алатын пәнде. Бiздiң ойымыз өзiмiзге тiкелей берiлген. 
Ал сезiм арқылы берiлетiн адамның денесi және айнала қоршаған 
заттардың қасиеттерi ой елегiнен өткенде, тек қана бұл дүниеде болуы 
мүмкiн сияқты берiледi. Мысалы, егер мен ойлау қабiлетiнен айы-
рылсам, онда менiң өмiр сүрiп жатқанымның дәлелi дереу жойылар 
едi. «Ойлаймын, олай болса, өмiр сүремiн» қағидасының тағы бiр 
ғажаптығы – ол түсiнiктi, ашық және мөлдiр.
Р.Декарт ойлауды өте көлемдi де кең түрде түсiнедi. Ойлана ала-
тын зат күмәнданады, түсiнедi, қабылдайды, тұжырымдайды, терiске 
шығарады, қиялданады, сезiнедi, керек қылады т.с.с. Ең ақыр аяғы, 
ұйқы кезiндегi түс көрудiң өзi ойлаудан шығады.
Адамның танымдық iс-әрекетi Р.Декарттың ойынша үш идея тобы-
нан тұрады. Бiрiншiсi – сырттан қабылданатын сезiмдiк мүшелерге 
өзiнiң әсерiн тигiзетiн идеялар. Мысалы, Күн идеясы, ол әрбiр адамның 
санасында бар. 
Екiншi – адамның ақыл-ойындағы идеялар. Олар сырттан қабыл-
данған әсердi өзгерту арқылы пайда болуы мүмкiн.
Соңғы үшiншi идеялар – олар бiзбен туа бiткен, ең маңызды, таным 
барысында шешушi рөл атқарады. Оған адам интеллектуалдық инту-
иция арқылы жетедi. Ал оған жеткiзетiн адамның жан дүниесiндегi 
табиғи ақыл сәулесi (lumen naturale). Туа бiткен идеялардың ерек-
шелiктерi – олар сыртқы заттардан толығынан дербес, анық, тұрпайы, 
адамның еркiне тәуелсiз. Бұған мысал ретiнде Р.Декарт «екi шама 
үшiншiге тең болса, онда бiр-бiрiмен де тең», «ештеңеден ештеңе пайда 
болмайды», «бiр нәрсенiң белгiлi бiр уақытта болуы мен болмауы 
мүмкiн емес» т с.с. жатқызады. Туа бiткен идеяға Р.Декарт «Ойлаймын, 
олай болса, өмiр сүремiн» принципiн де жатқызады.

жүктеу/скачать 3,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: