Серік Мырзалы философия оқу құралы



Pdf көрінісі
бет73/521
Дата20.09.2023
өлшемі3,76 Mb.
#109121
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   521
Логика мәселелері
Логика ғылымының іргетасын қалаушы – Аристотель. XVII ғ. 
немістің ұлы философы Канттың: «Аристотельден кейін осы уақытқа 
дейін логикаға еш жаңалық енгізілген жоқ», – деген сөзінің өзі көп 
нәрсені көрсеткендей.
«Категориялар» (санат) деген еңбегінде Аристотель алғаш рет 
егжей-тегжейлі талдау арқылы он негізгі ұғымдарды ұсынады 
(kategorіa – грек сөзі, анықтаймын, белгілеймін). Олар: 
мән, сапа, сан, 
қатынас, орын, уақыт, орналасу, иелену, әрекеттену, зардаптану.
Олар мынандай сұрақтарға жауап береді: «Не бар», «қандай», «қанша». 
Аристотельдің категориялары, бір жағынан алып қарағанда, бол-
мыстың мінездемелері, екінші жағынан, ойдың бітімдері ретінде 
қаралады.
Бұл санаттардың ішіндегі негізгісі – мән. Аристотель бірінші мән 
ретінде нақтылы өмір сүріп жатқан жеке заттарды жатқызады. Ал 
оларға тән жалпылықты ол – «тек», «түр» ретінде екінші мән дейді. 
Сонымен, бұл арада Аристотель Платонның көзқарасымен қайшы 
келеді: жеке заттардан бөлек жалпылық өмір сүре алмайды. Жүре келе, 
ойшыл «тек», «түрді» морфе (morphe), яғни бітім деген ұғымға ауысты-
рып, заттың терең мәні сонда деген пікір айтады.
Аристотельдің «Органон» деген еңбегінде жеке санаттар емес, 
әртүрлі тұжырымдар талданады, олардың құрылысының негізінде 
жатқан ойлау заңдылықтары көрсетілді. Олар:
Тепе-теңдік заңы
(А = А), яғни белгілі бір ұғым әрқашанда бір 
мағынада ғана қолданылуы керек.
Қайшылықты жоққа шығару заңы
(А @ В).
Үшіншіні жоққа шығару заңы
(А = А, ия болмаса А @ В, яғни 
екеуінің біреуі дұрыс (үшіншіге жол жоқ).
Бұл логиканың үш заңы ұғымдарды тек бір мағынада пайдаланып, 
олардан шығатын тұжырымдардың бір-біріне қайшы келмеуін талап 
етеді. Осы талаптың негізінде силлогизмдер құрылады. 
Мысалы: 
Барлық адамдар өлмек; 
Сократ – адам;
Олай болса, Сократ өлмек.
Аристотельдің логикасында адамдардың ой-тұжырымдырында 
кездесетін қателіктер талданады. Олар көбінесе сөздердің көп мағына-


85
лығынан шығуы мүмкін (омономия). Мысалы, шаш – бір жағынан, 
шашу, лақтыру, екінші жағынан, адамның басындағы шашы ретінде 
қолданылады.
Қателіктер белгілі ойларды бір-бірімен дұрыс қоспай, ия болмаса 
дұрыс бөлмеуден шығуы, ия болмаса мәннің орнына кездейсоқтық 
қасиет қолданылуы мүмкін т.с.с.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   521




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет