Серік Мырзалы философия оқу құралы
жүктеу/скачать 3,76 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тепе-теңдік заңы (А = А), яғни белгілі бір ұғым әрқашанда бір мағынада ғана қолданылуы керек. Қайшылықты жоққа шығару заңы
| Логика мәселелері
Логика ғылымының іргетасын қалаушы – Аристотель. XVII ғ. немістің ұлы философы Канттың: «Аристотельден кейін осы уақытқа дейін логикаға еш жаңалық енгізілген жоқ», – деген сөзінің өзі көп нәрсені көрсеткендей. «Категориялар» (санат) деген еңбегінде Аристотель алғаш рет егжей-тегжейлі талдау арқылы он негізгі ұғымдарды ұсынады (kategorіa – грек сөзі, анықтаймын, белгілеймін). Олар: мән, сапа, сан, қатынас, орын, уақыт, орналасу, иелену, әрекеттену, зардаптану. Олар мынандай сұрақтарға жауап береді: «Не бар», «қандай», «қанша». Аристотельдің категориялары, бір жағынан алып қарағанда, бол- мыстың мінездемелері, екінші жағынан, ойдың бітімдері ретінде қаралады. Бұл санаттардың ішіндегі негізгісі – мән. Аристотель бірінші мән ретінде нақтылы өмір сүріп жатқан жеке заттарды жатқызады. Ал оларға тән жалпылықты ол – «тек», «түр» ретінде екінші мән дейді. Сонымен, бұл арада Аристотель Платонның көзқарасымен қайшы келеді: жеке заттардан бөлек жалпылық өмір сүре алмайды. Жүре келе, ойшыл «тек», «түрді» морфе (morphe), яғни бітім деген ұғымға ауысты- рып, заттың терең мәні сонда деген пікір айтады. Аристотельдің «Органон» деген еңбегінде жеке санаттар емес, әртүрлі тұжырымдар талданады, олардың құрылысының негізінде жатқан ойлау заңдылықтары көрсетілді. Олар: Тепе-теңдік заңы (А = А), яғни белгілі бір ұғым әрқашанда бір мағынада ғана қолданылуы керек. Қайшылықты жоққа шығару заңы (А @ В). Үшіншіні жоққа шығару заңы (А = А, ия болмаса А @ В, яғни екеуінің біреуі дұрыс (үшіншіге жол жоқ). Бұл логиканың үш заңы ұғымдарды тек бір мағынада пайдаланып, олардан шығатын тұжырымдардың бір-біріне қайшы келмеуін талап етеді. Осы талаптың негізінде силлогизмдер құрылады. Мысалы: Барлық адамдар өлмек; Сократ – адам; Олай болса, Сократ өлмек. Аристотельдің логикасында адамдардың ой-тұжырымдырында кездесетін қателіктер талданады. Олар көбінесе сөздердің көп мағына- 85 лығынан шығуы мүмкін (омономия). Мысалы, шаш – бір жағынан, шашу, лақтыру, екінші жағынан, адамның басындағы шашы ретінде қолданылады. Қателіктер белгілі ойларды бір-бірімен дұрыс қоспай, ия болмаса дұрыс бөлмеуден шығуы, ия болмаса мәннің орнына кездейсоқтық қасиет қолданылуы мүмкін т.с.с. жүктеу/скачать 3,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|