Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| мен «Хрестоматиясы». Мұн
дағы сөздердің қазақша балама- сы орыс әріптерімен басыл ған, сондықтан әліппені меңгерген балаға оны оқу қиын емес. Оқу мерзімі – төрт жыл. Төрт жыл- да біз алдымыздағы шәкіртке орыс тілі мен грамматикадан, жатқа оқу, арифметика, табиғаттану, жағ рафия, орыс тари- хы және көркем жазу пәндерінен, яғни осы заманғы бастауыш мектеп бағдарламасы көлемінде білім беруге тиіс ті міз... Оқудың төртінші жылында шә кірт терге болыс кеңсесі шұғылданатын іс қағаздарын сауатты жазу үйретіледі. Қысқасы, барлық ынта, тәрбиеміз – тілмәш, хатшы, іс жүргізуші кадрлар әзірлеу». Өзі тақылеттес мектептерге қарағанда Ақ келін болысындағы білім ұясы көнтерімді жағдайда болған. Оның себебі Мырза ауылы- ның беделді ұрпағы Сәдуақас Шормановтың қырдағы тұңғыш мектепке қамқоршы болып тағайындалуында. Әлбетте, мемлекет қаржысымен өз ауылында ашылған тұңғыш орыс мектебіне ол зор ілтипатпен қараған. Бұған дәлел – ауыл-аймағын шақырып той өткізгендігі; сол жиында ол оқу ұясына туған інісі Біләлдің ізбасары Кө кен нің ағаштан қиылған, қала үлгісімен асты-үсті тақтайланып, еңсесі биік, терезелері әйнектелген екі бөлмелі отау үйін Шорман әулетінің атынан сыйға тартатындығын мәлім- деген... Адуын қарқынмен жылнамаға кірген жаңа ғасыр, ішкі Ресей мен Еуропадан құйылған қомақты қаржы иен даламыздың жер байлығымен қоса қойнында қозғаусыз жатқан қисапсыз мол пайдалы қазынасын тезірек игеруге жол ашты. Қалалар қауырт өсті, даланың небір алыс түкпірінде кен қазатын, оны қорытатын өндірістер пайда болып, соның бәрі арзан жұмысшы күшін та- лап етті. Мысалы, Баянауыл дуанының ие лігіндегі 37 мыс және 10 көмір кеніштеріне негізделіп, 1860 жылы шағын болғанмен 9 зауыт металл қорытқан. Ал 1899 жылы құрылған, Павлодар көпесі А.И. Де ров пен Киевтің қалталы байы Л.И. Бродский иелік еткен «Воскресен тау-кен өндіріс қоғамы» Екібастұзға Ертіс айлағынан темір жол тартып, 9 шахты қазып, мыс қорытатын за- уыт тұрғызғанда, оған Баянаула мен оның тө-ңірегіндегі 9 кеніш- тен – Көктас (Крещенский), Екітөбе (Царице-Александровский), 29 ШЫҒАРМАЛАРЫ Елемес, Күмістөбе, Балақоянды, Жуалы, Жанғабыл (Покровский), Сарыадыр (Успенский) және Қазанауыз деген жерлерден кен та- сын түйемен тасыған... Қарқынды заман іскерлікті, орысша сауаттылықты, кеңсе қа- ғаздарын тез жазатын жылпос шенеуніктерді қажетсінген. Болыс басқарушыларының да бұрынғыдай ата даңқымен иә мал-пұлы- мен мөрге иеленіп бармағын сүйкеуші емес, жазу-сызуға жетік бо- луын талап етті. Ауылдық орыс мектептері анығында осы мақсат үшін ұйым- дастырылған-ды... ІІІ Имантайдың өз шаңырағынан бұл мектепке тұңғыш қа- тынаған түлек Бөкеш еді. Бұл – 1907 жыл. Екі жылдан соң оған Қа ныш та қосылады. Тоғызыншы жылы ол он жаста. Ал губер- натор кеңсесінің «болыстық мектептерге тек қана 15-16 жастағы киргиз балалары қабылдансын!» деген қатаң бұй ры ғы неліктен ескерілмеген? Ізбасар ұрпағының жастай орысша оқып, өнер- білімге талпынуын ойлаған Шорман ауылының иелері шәкірт жа- сына шек қойған ережеге бертінде өздерінше «түзету» енгізген. Соның пайдасы кішкентай Қанышқа да тиеді. Жалбыраған кекілі ұйпаланып маңдайын жапқан, қоңыр көзі кісіге томсырая қараған, құлағы қалқиғандау, тәмпіш мұ рын, талдырмаш бойлы аққұба бүлдіршін ересек балалармен бірге дайындық бөлім ін де отыр. Әлсін-әлсін айналасына жаутаңдап аңтарыла қа райды, бұл жерге қалайша тап болғанына таң сияқты. Балалардың кішісі болғандықтан оған тағанның алдыңғысы тиген (әрине, ол кездегі ауылдық мектепте парта болмаған, көпшілігі үстелге де жарымаған). Құла тайдың құлағынан әрең көрініп, жұдырықтай Қаныштың мектепке келе жатқан кейпі де бір түрлі қызық. Қаршадай болып осынікі не азап деп жаның ашығандай... Ақкелін мектебінде бұл қарсаңда Григорий Васильевич Терентьев сабақ беретін-ді. Шыққан тегі татар, бірақ жас кезінен Еділ бойындағы орыс арасында өсіп, православие дініне кірген, жоқшылық көре жүріп Қазандағы мұғалімдер семинариясын бітірген білімпаз азамат. жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|