Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
XIX ғасырдың 80-жылдарынан Сырдария облысында да өндеуші өнер-
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| XIX
ғасырдың 80-жылдарынан Сырдария облысында да өндеуші өнер- кәсіп карқы н ала бастады, 1887 жылы « ф аб ри ка-зауы тж ән е майдагерлік кәсіпш іліктердің» өнім ш ы ғаруы нын ж и ы нты к сомасы 1 482 500 сомға жетті; бүған мақта өндірісі бойынша — 860 000 сомға дейін, ж ібек ондірісі бойынша — 450 000, темекі өсіру бойынш а — 20 000, балы к аулау жөне т.б. 5 0 7 бойы нш а ш ы ғары лған өнім құны н қосу керек, сонда барлығы 1 720 000 сом ны ң өнім і ш ығарылды.199 Сырдария облысы бойынша материалдар кәсіпорындардың жергілікті этникалы қтоптарға жатуының үлес салмағын саралауға мүмкіндік береді: оры с тұрғы ндары на ж ы лды қ айналымы 839 000 сом болатын түрлі сала- дағы 30 кәсіпоры н (Ташкент, Ходжент, Ш ымкент, Әулиеата, Қазалы кала- лары бойынша деректер қамтылады) тиесілі болып, облыс өнеркәсібіндегі 60 000 сомға дейін тас көмір қ азу , мақта өсіру, темекі өсіру; барлығы 1 079 000 сом ны ң өнімін өндіру оры с түрғы ндары ның үлесіне келді, мүның өзі облы стың бүкіл өнеркәсібін ің 34%-ы еді, ал сол кезде орыс халқы жалпы түрғы ндар саны ны ң 1,5%-ын ғана құрады.200 1898 ж ы лы н егізгі аум ағы Т орғай о б лы сы н ы ң кұрам ы на кірген солтүстікте өндірілген тауарлары ны ң сомасы 99 090 сомға жетіп 272 «өнеркәсіп орны» жұмыс істеді. Ө ндірістіңөңдеуш і сипаты назар аудар- тады: облы ста 42 былғары, тон, май қоры ту, сабын қайнату зауыттары, 202 диірмендер мен май шайқау зауыттары, 1 мыс балқыту зауыты, 1 мұнай зауыты жұмыс істеп, кіріс келтіру мөлшері жөнінен диірмендер жетекші жағдайда болған.201 XIX ғасы рды ң аяғы на қарай Ресейдің О рталы қ губерниялары ны ң, О ралды ң, Батыс С ібірдің индустриялы қ қуатыны ң қаулап өрлеуіне бай- ланысты ж әне шектес аймақтардағы өнеркәсіп дамуының ықпалына ұшы- рай отырып, кең-байтақ өлке болып жатқан өзгерістерден қағыс қала ал- мады. Табиғи ресурстарға өте бай Қ азақстанны ң біртіндеп қалыптасып жат- кан өн еркәсіп тік келбеті бірінші кезекте кен-зауы тсаласы м ен аны ктал- ды. О рталы к Қ азақстандағы мыс рудаларының, көмірдің, қы м батм етал- дарды ң орасан көп қорлары XIX ғасырды ң 80-ж щ лдарында-ақ өндіруші өн еркәсіптің ж еткілікті дәреж еде болашағы бар ош ақтары ның кұрылуы- на жағдай жасады: К өкш етау уезіндегі алтын кен орындары, Караганды бассейніндегі тас көмір кені ж әне басқа да осындай салалар аймақтың ерек- ше маңызды экон ом и калы қсала ретіндегі мүмкіншілігін едәуір дәрежеде аныктап берді. 1898 жылдың басында Семей облысының Павлодар уезінде Воскресенск Кен-өнеркәсіп қоғамы құрылды, ол Павлодар уезініңдалалықаймағындата- былған аса бай тас көмір ж әне мыс рудалары кенін өндіруді максат етті. Кен орындары мен рудниктердің иелері казактардың кызметін ыкыласпен пайда- ланды, алайда алғашкы кездерде олардың еңбегі онша өнімді болмады және оған орыс жұмысш ыларыны ң еңбегіне қарағанда ақы әлдеқайда арзан төленді,202 бұл жағдай жұмысшы кадрларының калыптасуы ісінде де өте ма- ңызды болып шықты. Дегенмен, көптеген кең өндіруші кәсіпорындардыңтех- никамен жарақтандырылуы томен деңгейде қала берді. Қарқаралы уезі кен кәсіпш ілігініңорталығы болып қалды, 1888 жылы белгілі кәсіпкер С.А.По- пов салған зауытта небәрі 904 пұт күміс-қорғасын рудалары өнделіп, 24 фунт (1 фунт - 0,4536 кг) таза күміс алынды.203 Руда кеніш тері эр түрлі әдістерм ен — ш тольнялардың, шахталардың, разрездердің көм егімен айналымға енгізілді. 1890 жылы мыс өндіруші 27 рудникте 7 шахта, 6 разрез, 2 разнос, 1 штольня, 59 ш урф болды.204 Кен өндіру саласы нда өз кезеңіндегі сол саладағы соңғы техникалы қ жаңалы қтармен ж арақтанды рылған көсіпоры ндар кұрылды, олар: Қ арқ- 508 |