Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| Абай Құнанбаев
(1845—1904). А бай Қ ұнанбаев 1845 жылы Ю там ы з- да С ем ей о б лы сы н ы ң Ш ы ң ғы с тауы н да туған. А бай ды ң әк есі Қ ұн ан - бай тоб ы қты р уы н ы ң старш ы ны болды . А лғаш ы нда ауы л м олдасы нан сабак алған Абайды әкесі Семейдегі имам А хмет-Риза медресесіне окуға ж іберді. А лайда А бай д ы ң қаладағы оқуы н бітіртпей, әк есі оны қайта- дан ауы лға ш ақы рты п алы п, б ір те -б ір те д ау-ш ард ы тек сер іп тө р ел ік ай туға, к е л е ш ек тегі руб асы н ы ң әк ім ш іл ік қы зм етін е үйрете бастады . А бай таб и ғат ө зін е м о л ы н а н сы й л аған қ а б іл е т т іл іг ін ің ар қ асы н д а ш еш ен д ік ө н е р ін ің түрлі т ә с іл д е р ін ш ебер м еңгереді. С от ісі к а за қ - тар д ы ң ғас ы р л ар бойы қ а л ы п тасқ ан дағды лы кұқы ғы н егізін д е ж үр- гізілді. Ру тарты сы н а ер іксіз араласқан А бай даулы мәселелерді шешу бары сы нда ж өн сізд ікке, әділетсіздікке ж ән е қаты гездікке, билеуші топ пайдасы н к ө зд еген талап , мүддеге қар сы л ы қ білдіріп оты рды . Ол пат- ш а со ты н ы ң за ң ер еж ел ер ім е н ж а қ ы н ы р а қ тан ы сы п, патш а сам од ер- ж а в и е с ін ің ә к ім ш іл ік -ш е н е у н ік т ік ап п ар аты н ы ң заң сы з іс -ә р е к е т - тер ін е к у ә болды . Д үн и етан ы м ы қ алы п тасы п , рухани то л ы сқан А бай он -ж и ы рм а жы л іш інде халы қты ң п оэти калы қ ш ы ғармаш ы лығы н, шы- ғыс ақ ы н д ары мен оры сты ң к л а с с и к а л ы қ әдеби етін терең зерделейді. 536 1886 жыл Абайдың өм іріне үлкен өзгеріс өкелген жыл болды. Ол алғаш рет өлең і- не («Ж аз») өз аты н қой ы п , к ө р к ем ш ы - ғарм аш ы лы ққа толы ғы мен ден қояды . А бай қ алам ы н ан ө лең дерм ен қатар, қара сөзбен жазылған ғибраттар, «Ескен- дір», «М асғұт», «Әзім әң гім есі» д астан - дары дүниеге келді. А бай ды ң мол әдеби м ұ р а сы н д а ау д а р м а л а р ы ел еу л і оры н алады. А б а й д ы ң ө зі т у ы п - ө с к е н о р т а д а н ш оқты ғы б и ік тұрды . О н ы ң п ік ір ін ш е , әрб ір ойлы адам қорш аған өм ір ш ы нды - ғы на ө зін ің саналы к ө зқ а р а с ы н қалы п - т ас ты р у ға ти іс. А ғартуш ы А бай «Е гер- де есті к іс іл е р д ің қ а т а р ы н д а б о л ғ ы ң к е л с е , к ү н ін д е б ір м ә р т е б е , б о л м а с а ж ұм асы н д а бір, ең б олм аса ай ы нд а бір ө зің н е н ө зің есеп ал!», — деп келер ұр п ақты п а р а с а т т ы л ы қ қ а ш ақы рды . А дам ды « қ а й р а т, а қ ы л , ғылым» ас қақ тататы н қо ғам н ы ң п рогресті дам уы н а ұм ты лу А б ай д ы ң б үкіл ш ы ғар м аш ы л ы ғы н ы ң басты б а ғы тта р ы н ы ң бірі б олы п т а б ы - лады. Ол бүкіл қо р ш аған о р тан ы ң , со н ы ң іш інде ад ам зат қ о ға м ы н ы ң да қ о зға л ы с т а е к е н ін ж ә н е дам ы п о ты р аты н ы н м о й ы н д ад ы . «Д үни е б ірқалы п ты тұрм айд ы , ад ам ны ң қуаты , ғұм ы ры б ір қ ал ы п ты тұ р м а й - ды» деп пайымдады ол. А байды ң ойы нш а, күш -қуаты тол ы қ, білімм ен қаруланған адам ғана өз өм ірін қоғам и гілігін е ж ұм сап , барш а ж ұртқа пайда келтір е алады . А бай Қ ұ н а н б ае в әр ад ам н ы ң ад ам зат к о ғам ы н а қы зм ет ету ж олы ең алдымен еңбекте, ең бек — ауы р м ін деткерлік емес, м атери алды қ ж өн е рухани и гіл ік к е ж ету мен оны гүлдендірудің қ ұра- лы деп білді. «Ө зің үш ін ең б ек қ ы л саң , өзі үш ін о ттаған х ай у ан н ы ң бірі боласы ң; адам ды қты ң қары зы үш ін ең бек қы лсаң , аллан ы ң сүйген құлы ны ң бірі боласы ң» деп ж азды ол. А бай ж ас ұрп ақты ғы лы м -білім үйренуге, адам герш ілікке, им ан ды лы ққа ш ақы рды . Е ңбекті к оғам н ы ң байлығы мен м олш ы лы ғы на ж еткізетін б ірд ен -б ір ж ол ретінде б ағала- ған А бай: «Әуелі кұд ай ға си ы н ы п , ек ін ш і өз қ а й р а т ы ң а сү й ен іп , ең б егің д і сау, ең б ек қ ы л саң , кара ж ер де береді, құр тастам ай д ы » — деп жазды . П атш а өкім етін ің отарш ы лды қ саясаты ж ә н е XIX ғасы рд ы ң екін ш і ж арты сы нда езгін ің күш ею і салдары нан халы қ б ұкар асы н ы ң ж ағдайы к ү р т н аш а р л а п , к а з а қ ш а р у ал ар ы к ү й з е л іс к е тү сті. Қ а з а қ т а р д ы ң кө п ш ілігі м алы н ан ай ы ры лы п, к ә с іп с із адам дар тоб ы ры н то л ы қ ты р - ды. А б ай қ а з а қ к е д е й л е р ін е т ір ш іл ік ету ж о л ы н н ұ с қ а п , ж а л п ы ең б ектің ең п рогресш іл ны саны — ж алдам а ең б ектен бойды ау л ақ сал- мауға шақырды. А байды ң бүкіл ш ы ғармаш ы лы ғы әр е к етс ізд ік пен ж алған үятқа д е ген ы м ы расы зды қ и деялары н а толы . О ны ң п ік ір ін ш е, адам ны ң м і н е з - құлқы қиы нш ы лы қтарм ен күресте, осы қиы нш ы лы қтарды ж еңуде ғ а н а шындалады. жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|