жаңа к ө зқ а р а с т ы д ам ы тты . Ж а с ұр п ақты т ә р б и е л е у д е г і ә д е б и е т т ің үлы

к ү ш ін к ө р с е т т і. А қ ы л мен ж ү р е к к е қ о р е к б ер етін к ітап та р ж а зу
к аж еттігін айтты .
К өркем сө зд ің м ейлінш е ж оғары дам уы на ж ету, п о эзи ян ы ң қоғам - 
д ы қ р ө л ін а н ы қ т а у ж ә н е осы н егізд е ж а ң а к ө р к е м д іқ ә д іс к е кол 
ж е т к із у ұлы А б ай д ы ң үл есін е тиді. Е уроп а ж ә н е оры с к л ас си к ал ы қ
әд еб и етін ерк ін м ең герген ол к ө р к ем д ік таны м мен талғам ға ж аң а та- 
л а п т а р кой д ы , ж а ң а үлгідегі п о эзи я ж асады . Орыс тіл ін ен к л ас си к а- 
л ы к әдебиет үлгілерін аударды, олар төл әдебиетпен катар, зор ықылас- 
пен қабы лданды . А бай ш ы ғармаш ы лы ғы к а зак әдебиетінде ж аңа эсте- 
т и к а л ы қ п ринцип калы птасты рды .
X IX ға с ы р д а ғ ы қ а з а қ ә д е б и е т і ұ л т т ы к д ар ы н д ы т ұ л ғ а л а р д ы ң
к ө п т ігім е н де, б ір -б ір ін е мүлде ұ қсам ай ты н д ара туы н д ы л ард ы ң сан 
қы рлы сипаты м ен де ерекш еленеді. Ж еке п оэти калы қ ш ы ғармаш ы лы қ 
и елері — халы қты ң ауы з әдебиеті д әстүрлерін ж аң а ны сандарм ен бай- 
ытып, дәстүрлі п оэзи я ы рғақтары н күрес құралы на айналды рған ақы н- 
дарм ен қатар, айты с ө н ер ін ің ш еберлері, ән ш і-сазгер л ер , қи сса оры н- 
д ауш ы ж ы р ау л ар д әстү р ін ж алғасты руш ы лар да болды. О ларды ң бәрі 
әд еби ет үрдісіне б елсене араласы п, өркайсы сы өзд ерін ің ш ы ғармаш ы - 
л ы қ к ү ш -қ у а ты н а қарай халы қ өм ірін ж ы рлады , ж алпы әдеби арнаны
ж а ң а туы н д ы ларм ен бай ы туға үлес косты .
А қ ы н д ар айты сы — қ а з а қ әдеби ш ы ғарм аш ы лы ғы ны ң ертеден келе 
ж а тқ ан тү р л ер ін ің бірі. Ғ асы рл ар бойы ж алғасы п, дамы п келе ж атқан
бұл ө н е р қ о ға м ө м ір ін е қ а з ір г і у а қ ы тта да қ ы зм е т етуде. Бүры н
ж ұ р тш ы л ы қ ты ң ақы н ды тан уы н ы ң сө зс із ш арты он ы ң ақы н дар айты - 
сы на қаты сы п , ө зін ің о ры н д ауш ы лы қ ш еберлігім ен, тап қы рлы ғы м ен, 
білімімен б әсекелесін ж еңіп, ты ңдауш ы ларды ң ілтипаты на бөленуінен 
басталаты н. С онды қтан өзін п оэзи яға арн ағы сы кел ген әрбір жас ақын 
ең алды м ен ақ ы н д ар ай ты сы н а дай ы н д алы п , айты с кезін д е п айдалану 
үш ін б елгілі бір рулар, о лард ы ң белгілі өкілд ері өм ірін ен қаж етті де- 
ректерм ен қ ар у лан ған . XIX ғасы рдағы қ а за қ өдебиетінде осы ндай ай- 
ты стард а ө зін ің п о эти к а л ы қ ш еберлігім ен , ш еш ендік өн ерім ен , тап қ- 
ы р лы ғы м ен , х ал ы қ өм ірін тер е ң білуім ен ерекш е к ө зге түсіп , зор 
іл ти п атқ а, д а ң қ қ а б ө лен ген к ө п теге н ақ ы н д ард ы ң есім дері белгілі. 
О л ар д ы ң қ а тар ы н д а Ж а н а қ , Ш ө ж е, Ш о р тан б а й , О ры н бай , Т ү б ек, 
С ү й ін б ай , Ш е р н и я з, Б ір ж ан , Б ақ ты б ай си яқ ты әй гіл і ақ ы н дарм ен
катар, С ара, Ы ры сж ан , Ү лб и к е, Т әр б и е, А қбала ж ә н е б асқал ар си яқ - 
ты ақы н қы зд ар д ы ң есім дерін атауға болады .
Түрі мен мазмұны жағынан барлық айтыстар бір-біріне ұқсамайды. Егер 
оларды ң кейбіреулерінде негізгі мазмұны халы қты ң өмірі, оны ң шаруа- 
ш ы лы қ-тұрм ы сты қ проблем алары , рулы қ қоғамдасты қты ң дәстүрлері, 
ерекш еліктері сөз болса, Бірж ан мен Сара айтысында қ азақ әйелдеріне 
ж еке бостан ды қ беру м әселесі көтеріледі. Ж амбы л мен С үйінбайдың 
көптеген айты с ақы ндары нан, қарсы ластары нан айырмаш ылығы - олар 
байлар мен билік басындағы ш енеуніктерді емес, өз елін жат ж ерлік жау- 
лардан қорғап, бостанды қ пен тәуелсіздік жолында ш айқасқан нағыз ба- 
тырларды, халы қ мүддесін қорғаған лайықты перзенттерді мадақтаған. Өз 
кезінде Ж амбы лдың ақыңдар айты сы ны ң тендесі ж оқ шебері деп танылғ- 
аны м әл ім . О н ы ң Қ ұ л м ам б етп ен , Ш аш уб ай м ен айты сы к ө р к ем д ік
ш еберлігінің жоғары болуымен, тіл байлығының молдығымен, туған хал-
550

қы ны ңтарихы н жақсы білуімен айрықш а ерекшеленеді. 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: