Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты

Құрманғазы Сағырбайұлы.
ғармаш ылығы сол кезде көркем сөздің басты 
міндеті ж аңа дәуірдің шынайы мәнін ашып 
көрсету, оры сты ң отарш ы лды қ саясатын сы- 
нау ж әне оған қарсы күреске, бостандық ж әне 
тәуелсіздік үшін күреске шақыру болғанын ай- 
қын көрсетті, мүның өзі XIX ғасырдағы қазақ 
әдебиетінің идеялы қ бағытын белгілеп берді.
Музыка мәдениеті. 
XIX ғасы рды ң екінш і 
ж ар ты сы Қ а з а қ с т а н н ы ң м у зы к а ө н е р ін ің
гүлденген д әуірі болды.
Бүл к е зе ң д е өм ір сүрген к ө п теген аса 
к ө р н е к т і к ә с іб и к о м п о зи т о р -ә н ш іл е р мен 
күй ш ілерд ің ш ы ғармалары халы қты ң музы - 
калы қ класси касы н ы ң негізін қүрады.
К өп теген халы қ к о м п о зи то р л ар ы өз за- 
манындағы білімді адамдар еді; олардың бәрі 
д ер л ік хат тан и ты н , к ей б ір еу л ер і оры с тілі 
мен араб тіл ін б іл етін , б ір а қ өз ш ы ғарм алары н н отаға түсіріп ж аза 
а л м а й т ы н еді. К о м п о з и т о р л а р д ы ң д ү н и ета н ы м ы тар и х и тұ р ғы д а 
ш ектеулі бола тұрса да, олард ы ң ш ы ғарм алары нда әлеум еттік қайш ы - 
лы қ тар ай қы н б ей нелен ді, әд іл етсіз заң д арға, билеп -төстеуш і сұлтан- 
д ар д ы ң зо р л ы қ -зо м б ы л ы ғы н а қарсы к ү р е ск е ш ақы рған әуен ан ы қ 
естілді. Ә ндер мен күйлерге бас бостандығы , әйелдер тендігі ж өніндегі 
халы қ арм ан дары арқ ау болды.
XIX ғасы рд ы ң екін ш і ж арты сы н да Қ азақстан д ағы м узы ка өн ерін ің
д а м у ы н а Қ ұ р м а н ғ а з ы С а ғ ы р б а й ұ л ы , Д ә у л е т к е р е й Ш ы ғ а й ұ л ы , 
Т ә ттім б е т К азан ғап ұ л ы , Ы қы лас Д үкен ұлы си яқ ты к о м п о зи то р -м у - 
зы к ан ттар үлкен үлес қосты .
Құрманғазы Сағырбайұлы 
(1806-1879) Бөкей р р д асы н ы ң Ж и д ел і д е­
ген ж ерін д е кедей отбасы н да туды. Ол бала к е зін е н -а қ ауы лда естіген 
күй лерін өздігін ен үйрене бастайды . Қ ұрм ан ғазы н ы ң дарынды домбы- 
раш ы лы ғы ж ас к е з ін е н -а қ ж ұртты ң н азары н а іл ік ті, сөйтіп ол көсіб и
к ү й ш іл ік ө н е р ін е б ір ж о л а ден қойды . О н ы ң алп ы стан астам күйлері 
(олард ы ң к е й б ір е у л е р ін ің б ірн еш е н ұсқасы бар) сақтал ған . О ларды ң 
к ө п ш іл ігі - к ө р к е м д ік ә с е р л іл іг і мен м азм үнды лы ғы ж ө н ін е н кем ел 
туы нды лар. Қ ұ р м ан ғазы к ү й л ер ін ің бірі өм ір ж айы ндағы ф и л о со ф и я- 
л ы к то л ғау , бірі н ә з ік м ахаббат л и р и к а сы б олса, енді б ірін д е хал ы қ 
м ерекелерін ің ш ат-ш ады м ан көрін істері бейнеленеді. «К өбік шашқан» 
күй ін д е х ал ы қ ты ң К асп и й өң ір ін д е болған су тасқы н ы н ан азап шегуі 
б ей н ел ен се, «Б албы рауы н» күй ін д е халы қ м ерекесі суреттеледі. «Са- 
ры арқа» ты ндауш ы қи ялы н ұлан -б ай так далаға ж етелесе, енді бір күй- 
лері хал ы қты ң кайғы лы тағды ры ж айлы толған ды рады . К ұрм ан ғазы - 
ны ң к ө п теге н кү й л ер і ө м ір б ая н д ы қ ш ы ғарм алар іспеттес. М әсел ен , 
«К ісен аш қан » күй і о сы н дай . Ф еод алд ар, бай лар мен патш а ш енеу- 
н ік тері Қ ұр м ан ғазы н ы к үрес рухы на толы ш ы ғарм алары үш ін қуғы н- 
дап , абақты лард а азап ш еккізд і.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: