Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты

Көтерілісті дайындау мен өткізудің барлық кезендерінде азаттык қозға- 
лысыны ң негізгі әлеуметтік базасы еңбекші көшпелі шаруалар болды. Қоз- 
ғалыстың көптеген белсенді қатысушылары халықтың кедей және ең кедей 
топтарынан шыққандар еді. М әселен, көтерілістің ең басынан аяғына дейін 
қатысқан Айтас Күсеповтен мүлкін тәркілеген кездетек «ескі киіздер, киіз 
үйдіңтозы п біткен керегелері» ғана алынған. Соған қатысқан хан шенеунігі 
мүлкі тәркіленген адамның «кедей болғаны көрініп түр» деп атап өткен. 
Көтеріліске тағы бір белсене катысушы Нашақұр Ақынбаевта алынуға жата- 
тын мүлік мүлде болмай шыққан. ІІІінік Абылаев сүлтан Ж әңгірге 1838 жы- 
лғы 3 тамыздағы хабарламасында Исатайдың серіктері Ергіс, Нұрғыс ж әне 
Көшім Сартовтартуралы «оларда мал ғана емес, өздерінің ішерге астары да 
жоқ» деп ж азған.74 Көтеріліс басш ыларының өздері Исатай Тайманов пен 
Махамбет Өтемісовтің, олардың ер жеткен балаларының және азаттык қоз- 
ғалысына белсене қатыскан туыстарыныңтүгелдей жеке еңбегімен бағатын 
азы н-аулақ малы болған ж әне шаруа әлеуметтік тобына жатқандығы айты- 
лады.
Исатай мен Махамбет бастаған көтеріліс қозғаушы күштері жағынан ша­
руалар көтерілісі болды, мұның өзі ордада терең әлеуметтік жіктелу үрдісі 
болғанын дәлелдеді. Көтерілістің бағытын, дәлелдері мен идеологиясын көп 
жағынан оның шаруа мүддесін қорғау сипаты анықтады.
Қандай да болсын ш аруалар қозғалысы сияқты, ол туындау сатысында 
стихиялы , тіпті ең көп құлаш ж айған кезеңінде де ж еткілікті дәреж еде 
ұйы м дасты ры лмаған болды. Ж алпы ш аруалар қозғалы сы ны ң әлсіздік- 
теріне қазақ қоғамына тән өзіндік киындықтар — оның экономикалык және 
саяси меш еулігі, дәстүрлі-патриархатты қ ж әне отарш ылдық езгі, халық- 
ты ң ауы лдар бойы нш а бытырап ж атқандығы , халықтың көш пелі тұрмыс 
салты қосылды. Осының бәрі азатты қ қозғалысын-Бің барлык кезендеріне 
қатты эсер етті.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: