Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
Көтерілістің басталуы және барысы
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
- Бұл бет үшін навигация:
- ІООО-ға жуык іішңм- рақпен қаруланған 600 казак шоғырланған».75 1837 жылы көтерілісшілерсаны
| Көтерілістің басталуы және барысы.
1837 ж ы лды ң көктем ін е қарай қарулы қарсы ласуд ы ң ж ергілікті ауыл мүдделерін қорғау ш еңберінен ш ығып кеткен негізгі ош ақтары қалы птасты . О ларды ң ең ірісі тікелей И сатай мен М ахам беттің басш ы лы ғы м ен ж иналған көтеріліс тобы бол ды. К о зғал ы с қам ты ған аудандарда хан басқ аруы н ы ң то л ы қ д ерлік б ерекесі кетті. К өтер іл ісш іл ер ш он ж арларды ң үйлерін өртеп, мүлкін тарты п алды, ханды ж ақтай ты н пиғылдағы ауы лдарды ң қоны стары нан мал айдап әкетті. Көтерілісшілердің шабуылын күн санап күтіп отырған Ж әңгір хан Орын- бор әкімш ілігін «бүлікшілерге» қарсы батыл әрекеттер қолдануға сендіріп ж әне асықтырып, ш екаралы қ өкімет орындарынан өзіне қосымша әскери отрядтар жіберуді сұрады. Хандықта қалыптасқан жағдай Орынбор гёнерал- губернаторлығын да мықтап аландатты. Рас, патша әкімшілігі күштердің көрінеу тең емес екенін, қажет болған жағдайда қазақ шаруаларының қарсы- ласуы мен бой көрсетулерін өзінің кез келген уақытта басып тастай алаты- нын түсінді. Сондықтан Орынбор губернаторы бастапкы кезде ханның өтініш терін қанағаттандыруға ұстамдылық көрсетсе де, көтерілісш ілер лагеріндегі өзінің агентуралыққызметін дегенмен де күшейтетүсті. Жинал- ған мәліметтер мынадай көріністі суреттеді: 1837 жылғы 11 маусымдағы де- ректер бойынша, старшындар Исатай Тайманов пен Жүніс Жантелин Құлбай және Көктөбе алқабында «өздерінің қаруланған 500-дей руластарын жина- 340 ған», бір айдан сәл асатын уақытта Исатайдың ауыдына « ІООО-ға жуык іішңм- рақпен қаруланған 600 казак шоғырланған».75 1837 жылы көтерілісшілерсаны өткен жылмен салыстырғанда 3—5 есе көбейіп, барлыктоптарды есептегенде 4—5 мың адамға дейін жеткен.76 1837 жылғы тамыз айының басында Орынбор губернаторы көтеріліс бас- шылары Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісовті ұстауға өкім берді. Бұл жоспарды жүзеге асырудың сәті түспеген соң, қакпанға түсіруді ұйымдасты- руға және Исатайды оныңханға коятын талаптарын «тындау» үшін Орынбо- рға келуге көндіруге ұйғарым жасалды. Бастапкыда Исатай губернатордың шақыруына келісті де, кейіннен оған барудан бас тартып, «кысымға жол бер- меуге» өзі кірісетінін мәлімдеді.77 Исатай мен Махамбет бастаған көтерілісшілердің ірі күштері бірнеше то пка бөлініп, үнемі орын ауыстырып отырды, сөйтіп барған сайын хан орда- сына жакындай түсті. Олар жол-ж өнекей хан шенеуніктері мен ш онжарла- рының ауылдары мен иеліктерін киратып, олардың жерлерін тартып алды, біркатар жерлерде ру бөлімшелеріне өз билеушілерін тағайындады. К озға- лыс барысында көтерілісшілер баска да рулык кауымдарға өз ыкпалын күшей- туге, өздеріне жаңа жактастар тартуға ұмтылып отырды. Бұкараның батыл бел байлағанын ж әне бой корсету күшін хан алдында корсете отырып, олар ханды баскару реформасына баруға мәжбүр еткісі келді. 15—20 казанда көтерілісшілердің лагері хан ордасынан 60—70 шакырым жердегі Теректікұм алкабына да ж еткен,78 ал 24 қазанда саны бір деректер бойынша — 1500-дей адам, ал баска бір деректер бойынша 2500—3000 адам болатын Исатай мен Махамбет бастаған көтерілісшілер хан ордасынан 40 шакырымдай жерде бо лтан. 2 -3 күннен кейін олар хан ордасынан 4—8 шакырым жерге жетіп кос тіккен. Қоршау екі аптаға созылған. Сол уакыт ішінде Орынбор губернаторы көтерілісшілерді коршауға алып, оларды жойып жіберу жөніндегі операцияны жүзеге асырды. Ж аксы карула- нғантүракты бөлімдер мен казак бөлімдері, Кулагин, Горек бекіністерінен, Зеленов форпостынан, Орал мен Астрахан- нан әкелінген жекелеген әскери бөлімшелер шабуылға шыкты. Көтерілісшілерге қарсы бүкіл операцияларды үйлестіру ж әне ола- рға басшылық ету үшін Орынбордан подпол- к о в н и к Г ек е ш ы қ ты . Б о с к ы н д а р мен төлеңгіттер арасынан хан жанынан шамамен 600—700 адам болатын карулы топ ұйымдас- тырылды. Көтерілісшілердің шегінетін жо- лын байлап тастау үшін бүкіл Өзен ж әне П ри урал ш ептері бой ы н дағы карауы л бекеттері күшейтілді. Орыс әкімшілігімен ж әне оның үстіне патша үкіметінің карулы күштерімен қакты- ғыстан аулақ болуға тырысқан көтеріліс бас- шылары әскери отрядтардың келуін күтпе- ген еді. Бастапкыда ханмен, одан соң хан ор- дасына 30 казанда келген подполковник Ге- кемен бірнеше күн бойы хат алысканнан кейін көтерілісшілер патша үкіметінің кө- жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|