Бартольд В. В. Калмыки /Бартольд В. В. Собр. соч. в 9 томах. М., 1968, т. 5, 539-6

О сы ндай ж ағдайларда Кіш і ж үз бен Орта ж үз қазақтары ны ң жекелеген 
топ тары ны ң өкілдері Ресей империясы ны ң билігін мойындауға мәжбүр 
болды, Үлы жүз жері кейіннен жаулап алынды. Қалай болғанда да, шаруа- 
ш ы лык ж әне әскери отарлау салдарынан Қазақстан саяси тәуелсіздігі мен 
мемлекеттік егемендігінен екі жүз алпыс жылдай кол үзіп қалғаны тарихи 
ш ы нды қ болып табылады.
Қ азақстанды Ресей құрамы на енгізу үрдісін түсіндіру барысында ав- 
торлар ұжымы бұл мәселе жөніндегі Ә. Бөкейхановтың, А. Байтұрсынов- 
ты ң, М. Д улатовтың, А. М. П анкратованы ң, Е. Бекмахановтың, П. Г. Га- 
л у зо н ы ң ж ә н е б асқ алары н ы ң еңбектерін де айты лған көзқарастарды
ескерді. Сонымен бірге томда Қазакстан империя күрамына енгеннен кейін 
өлкен ің әл еум еттік-экон ом и калы қ, саяси ж ән е мәдени өмірінде болған 
өзгерістер, ондағы револю ц и ялы қж ән е ұлт-азатты ққозғалы старды ң да- 
муы көрсетілген. Қ азақстан н ы ң біртіндеп жалпы ресейлік р ы н ок қатар- 
тылу, өлкенің экономикалы қ жағынан игерілу, қазақ халкының озык орыс 
мәдениеті ж етістіктеріне бой ұру үрдісіне ерекш е көңіл бөлінген.
Томда ұлт-азатты қ жөне револю циялы қ қозғалыстардың, оның ішінде 
реф орм аторлы қ «Алаш» козғалы сы ны ң, сон дай -ақ оны ң жалпы ұлттық 
«Қ азақ» баспа орган ы ны ң пайда болуы мен дамуы ның тәж ірибесі ж ан- 
жақты қорытылған. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы, оның Жетісудағы, 
Торғайдағы , Ш у бойындағы негізгі ош ақтары неғұрлым кешенді түрде 
көрсетілген (бұл арада оны ң Қ азақстан мен Орта А зияны ң ұлт-азатты қ 
қозғалы сы на көпір болған соңғы орталығы жайында айтылып отыр).
Бұл томда отарш ы лды қты ң ең ауы р ж ы лдарында қ азақ халкы өзінің 
ұлттык тәуелсіздігі, қ азақ мемлекеттігі жолындағы күресін бірде-бір күн 
тоқтатпай, таң ғал ар л ы қ ер лік пен өм ірш ендіктаны ты п, басқа өркениет- 
тер ж етістіктеріне қосылу қабілетін көрсеткендігі барынш а айқын айты- 
л а д ы . Х а л ы қ т ы ң б ір т у а р п е р з е н т т е р і — ас а к ө р н е к т і м е м л е к е т
қайраткерлері Ә білқайы р хан, Абылай хан, Төле би, Қ азы бек би, Әйтеке 
би, ағартуш ылар Абай Құнанбаев, Ш оқан У әлиханов, Ы бырай Алтынса- 
рин, XX ғасырдағы Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов бастаған ұлы реформа- 
торлар мен қазақты ң алдыңғы катарлы басқа да ж арқы н өкілдері ұлтты 
оның тарих тереңіне батып кетпей, басқа халықтармен терезесі тең дамуы 
жолы нда бастай білді.
Томда М. О. Ә уезовтің, Б. Г. Е рзакови чтің, А. Н. Н үсіпбековтің, 
Б. С . С ү л е й м е н о в т ің , Е. С. Ы с м а й ы л о в т ы ң , А. Н . К о н о н о в т ы ң ,
B. Я. Басиннің, А. С. С абы рхановты ң авторлы қ еңбектері пайдаланылды 
ж өне редакция алқасы оларды, әлбетте, еңбектерін тиісінш е пысықтай 
отырып, авторлар ұжымы құрамында қалдыру қаж ет деп тапты.
« Қ а з а қ с т а н тар и х ы » ү ш ін ш і т о м ы н ы ң ав т о р л а р ы : алғы с ө з — 
М. Қ. Қ озы баев; «Тарихнама ж ән е деректемелер» тарауы — М. Қ. К озы - 
баев, Д. И. Д у л а то в а (§ 1), К .Л . Е см ағам б етов (§ 2), М. Қ. Қ о зы б аев, 
Ж . О. А р ты қ б ае в (§ 3); I б өлім , 1-тарау — И. В. Е роф еева; 2-тарау — 
М. Қ . Қ о зы б ае в , В. 3. Е али ев; 3 -тарау — Ж . Қ . Қ асы м б аев; 4 -тарау — 
Ж . О. А р ты қ б ае в (§ 1), Ж . Қ . Қ асы м б аев (§ 2), И. В. Е роф еев а (§ 3); 
5 -та р ау — М. А. Қ ұ л -М ұ х ам м ед (§§ 1, 2), Е. Ж . У әл и х а н о в (§ 3),
C. 3. Зи м ан ов (§ 4); 6-тар ау - Е. Ә біл (§§ 1, 2, 3, 6), М. М ағауин (§ 4), 
Е. Ж. У әлиханов (§ 5); 7-тарау — Т. Қ . Бейсембиев; 8-тарау — Ж . Қ. Қасым- 
баев (§ 1), М. Ж . Әбдіров (§ 2), Т. П. Волкова (§ 3); 9-тарау - Ж . Қ. Қ асы м-

баев; 10-тарау — М. X. А сы лбеков, И. В. Е роф еева (§§ 1, 3), М. У. Ш а- 
л ек е н о в (§§ 2, 4); 11-тарау — X. А. А рғы н б аев (§§ 1, 2), М. М ағауин
(§ 3), Б. Г. Е р зак о ви ч (§ 4).
II бөлім, 1-тарау - Ж . Қ. Қасы мбаев (§§ 1, 2, 4), Т. П. В олкова (§ 3), 
М. Ж. Әбдіров (§ 5), К. Ә. Ж иреншин (§ 6); 2-тарау — Ж. Қ. Касымбаев (§§ 1, 
2,3,6,7), Т. П. Волкова (§ 4), § 5 «КазакССРтарихынан» алынды (5-томдык), 
3-т., А., 1982; 3-тарау — С. К. Рустемов (§ 1), Д. И. Дулатова(§ 2), С. С. Қ ира- 
баев, Б. Г. Ерзакович (§ 3), В. 3. Ғалиев (§ 4); 4-тарау — М. X. Асылбеков (§§ 1, 
2,3,4), М. X. Асылбеков, Т. П. Волкова (§ 5); 5-тарау - М. X. Асылбеков (§§ 1, 
3, 6), М. X. А сы лбеков, К. К. Ш айм ерденова (§ 2), К. Н. Н ұрпейіс (§ 4), 
Ж . Қ. Касымбаев (§ 5); 6-тарау - Е. Ж . Уэлиханов (§§ 1,2), Г. М. Козыбаева 
(§ 3), С. С. К ирабаев (§ 4), Ә. Б. П ірманов, А. Т. К апаева (§ 5).
Томный, суреттерін дайындағандар -
К- 
С. А лдажұманов, Е. Ж . У эл и ­
ханов. Карта-схем аларды дайы ндағандар — К. А. Власов, Ж . А. Аханов. 
Кұрастыру жұмысын жүргізгендер — 
К- 
С. Алдажуманов, А. Т. Капаева. Гео- 
граф иялы қатаулар көрсеткіш ін — К. Ө скенбай, есімнама көрсеткіш ін — 
Н. Ә. Атығаев, хронологиялы ккөрсеткіш ті Е. Ж . У әлиханов әзірледі.
Томды баспаға әзірлеуге Е. Ж . У элиханов, А. Т. Капаева, Ә. Б. П ірма- 
нов, С. К. Рустемов, Н. Ә. Атығаев, К. Ө скенбай катысты. Т ехн и калы қ 
жұмыстарды орындағандар — А. Кұдайбергенова, С. Казиев.
Томның редакциялы к алкасы кітаптың бөлімдерін авторлардың үлкен 
ужымы жазғанына ж әне олардың әркайсы сы томның жалпы тұжырымда- 
масы аукымынан ш ы кпаса да, тарихи оқиғалар мен ф актілерге өздерінің 
көзкарасы н білдіргеніне, м ұны ңтом дағы тиісті бөлімдерден өз көрінісін 
тапканына окырмандар назарын аударады.
Томды казак тіліне аударған — Ж . Ә. Әбішев. К азакш а басы лы м ны ң 
редакциясын қарағандар — М. К- Козыбаев пен К- С. Алдажуманов.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: