Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
- Бұл бет үшін навигация:
- Байжанүлының
| Жаяу Мұса Байжанұлы.
Ж о к ш ы л ы к зар д аб ы н XIX ғасы рды ң екін ш і ж арты сы н да қ а за қ музыкасындағы аса үлкен құбы лы сЖ аяу Мүса Байжанүлының (1835—1929) ш ығармаш ылығы болды. Ауыл молдасы нан оқы п ж үрген Ж аяу М ұса оны місе тұтпай, үй-іш інен ж асы ры ны п Омбыға кетіп қалады . Ол п р и к азч и к болы п жұмыс істеп жүргенде орыс тілін үйреніп, хат таны ған соң , оры сты ң газеттері мен ж у р н ал - дары н оки бастайды , сы рнай мен ск р и п к аға қ о с ы п , к а з а к , о р ы с, т ата р ә н д е р ін ай ты п үйренеді. Ж алған ж ала кесірінен ол «кырдағы қауіпті адам» ретінде сотталып, әскерге алы н- ды. Ж аяу М ұса әскери бөліммен бірге П етер- бургте, Қ азан д а, С евастоп ольде, П ольш ада, Л итвада болы п, еліне келгенде ізіне түскен дүшпандары оның астындағы атына дейін тар- тып алады («Ж аяу» деген ат содан қ алған ). ш еккен Ж аяу М ұса ән ш і-к о м п о зи то р л ы қ өнерді кәсіп етті. Ж аяу М үсан ы ң ән д ер і (60-тан астам ән і с а қ тал ған ) м у зы к а л ы к көркем дігі мен м азмұны ж ағы нан әр алуан: ф еодалдар мен бай ларды ң д үн и еқ орлы ғы мен сараң ды ғы н к е л е к ел е у ге ке л ге н д е уы тты да зіл ді, сүйген адам ы н ан ай ы ры лған кай ғы сы н ай тк а н д а ш ерлі, сұ л улы кты ж ы рлағанда әсем сазды, туған ж ерінің көркін е сүйсінгенде ас к ақ әуенді болы п келсе, ө зін ің өм ірі туралы то л ған ған д а сы рлы да мұңды болы п келеді. Ж а я у М ұса ш ы ғарған ән д ер ін д е ө зін ің к а з а қ х ал қ ы н ы ң ән әу ен д ер ін ған а ем ес, оры с, у к р а и н , татар , п о л я к ә н д е р ін ің н ақ ы ш та - рын да шығармашылықпен пайдаланып отырған. Осындай қайнар бүлак- тарды үйлесімді қолданы п, ш еберлікпен ұш тасты ра білген Ж аяу М үса- н ы ң м у зы калы к тілі өзгеш е бір үлгідегі түрім ен ер екш елен еді. Ол б олаш ақ тағы куаны ш ты күн д ер ту р ал ы , өз О тан ы н ы ң ж а р к ы н келеш егі туралы ж а ң а ән д ер ш ы ғарды . Ж а я у М ұса х ал ы қ ты ң есін д е аса көрн ек ті ак ы н , ко м п о зи то р ж ә н е ән ш і ретін д е, әд іл д ік пен хал ы к бақы ты ж олы ндағы күр ескер адам ретінде сақталы п қалды . Қ а за к халқы н ы ң X V III-X IX ғасы рлардағы м у зы кал ы қ өм ірін зерт- теуде, со н д ай -ақ қ а зақ м узы касы ны ң м азмұны мен ерекш елік терін ай- кы н дауда о р ы сты ң ғалы м дары мен саях атш ы л а р ы н ы ң с ің ір ге н ең - б ек те р ін ің м аңы зы зор. Қ а за қ ән д ерін ж азы п алуда С .Г .Р ы баков көп ең б ек сің ірді. Ол 100- ден астам ән ж и н ад ы ; х ал ы қ м у зы к а сы н ы ң ө тк ен д ө у ір ге т ә н н егізгі си п аттар ы са қ т а л ға н бұл ө н дер к а з а к хал қы т а р и х ы н ы ң өр тү р л і кезең дерін д егі м узы ка тіл ін ің дам уы н түсін у үш ін ай қ ы н н егіз болы п табылады. С .Г .Ры баков қазақтарда сұл улы қ пен ғаш ы қты қты ж ы рлай - тын л и р и к ал ы қ өндердің неғүрлы м көп тараған ды ғы н атап к өрсетті. Э тн ограф А. А .И в ан о вски й «Қ ы рғы зды ң х ал ы қ ақы н ы Н о ғай б ай » 14 деген м ақаласы нда қ а зақ ты ң ко м п о зи то р -ә н ш іл е р і ш ы ғарм аш ы лы ғы - ны ң әлеум еттік м азм ұны өткір болаты нды ғы н ж азған . Ғалы мдар мен саяхатш ы ларды ң қ а за к халқы н ы ң м узы касы жайын- дағы ең б ектер і оры с ғы лы м ы н ы ң д е м о к р а т и я л ы к д ә с т ү р л е р ін айқын си п аттайды . О н ы ң а л д ы ң ғы қатарлы қ а й р а т к е р л е р і б ау ы р л а с халык,- 5 5 7 тарды ң рухани қазы н алары н а әрқаш ан ы қы ласпен, сергектікпен қарап, өділ бағалап оты рды . О ры с м узы касы м ен байланы сы н әти ж есін де казақты ң халы қ музы- касы байи түсті, сон ы м ен катар он ы ң өзі де баска халы қтарды ң ф оль- к л о р ы м ен б ірге к е й б ір оры с к о м п о зи то р л ар ы ш ы ғарм аш ы лы ғы ны ң қ а й н а р к ө зін е ай н алд ы . П .И .П а н ш и н о ж азы п алған қ а з а қ ән д ер ін ің әуен ін М .П .М усоргски й (1839—1881) А .С .П уш к и н н ің «К апитан қызы» деген романы бойы нш а өзі ж азбак болған «Пугачевшина» операсы үшін таң дап алған. (Бұл опера ұлы ком п ози тор кайты с болғанды ктан ж азы - лып бітпей калды ). А.ГТ.Бородин «К нязь Игорьді» ж азған кезде қолы н- да к а з а қ ә н д е р ін ің ж а зб а л а р ы б о лған б олу к е р е к , м ұны п о ло в ец ә с к е р л е р і хор ы н ы ң (ек ін ш і б өлім ін д е) «Ой, айнам» мен «Ғ ази за-ай » ән д ер ін е ұқсасты ғы нан б ай кауға болады. Қ азақты ң ән әуендері оркестрлік шығармаларда да пайдаланылды. Олар капельмейстр В.В.ЛейсектіңТашкенттегі Түркістан ауыл шаруашылығы көр- месіне арнап (1890)15 жазған «Сарт, кырғыз ж әне татар әндерінен кұралған азиялы қ попурри» деген белгілі шығармасына енген болатын. жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|