5 4 И м перияны ңорталы к губернияларында  өріс алган.сендіру

И м перияны ңорталы к губернияларында 
өріс алган.сендіру 
мен 
халык
арасы нда үгіттеу ж өнінен б ольш еви ктердің
орасан зор практикалык
тәж ірибесі болған револю циялы қоқиғалар 
соғыс түткындарыныңда тап-
ты қ санасы н оятты , оларды ң әлеум еттік 
ара-ж ігінің ашылу үрдісін
тездетті, майдандардағы қантөгісті қы р ғы н н ы ң
апатты зардаптарын
ұғынуға жеткізді. Соғыс қимы лдары ны ң 
жалғастырылуына жөне «бүра-
таналарды» тыл ж ұмыстары на тартуға карсы 
наразылыктың жогары ны-
саны ретінде басталған 1916 жылғы көтеріліс Еуразиядағы
аса ірі отар-
шыл империяның ұлттық шет аймақтарында П етербург 
сарайының катты
ш айқалған позициясы туралы жалпы ға мәлім деректі 
түтасымен растап
берді.
Ғ алымдардың колында сотые тұткындарының ұлттық-демократияш ыл 
зиялы ларды ң батыл пиғылдағы өкілдерімен байланыстары туралы мүра- 
ғатты қ немесе басқа да басы лып ш ы ққан дерек тер ж оқ. О лар мүидай 
қары м -қаты нас жағдайы болтан деп санайды , бұл орайда ж аңа туы ндап 
келе ж атқан ірі мал иеленуш ілер ж іктерін ің ауы лдары на қала зи ялы ла- 
ры да барып жүрген кезде, ауқатты мал к әсіп ш ілерін ің ш аруаш ы лы қта- 
рына сотые тұтқындары ішінен жүмысш ылар жалдаган көптеген реттерді 
ескереді.
Ақпан револю циясы ж еңгеннен кейін Үш тік одақты ң бұрынты әс к е- 
ри қы зм етш ілері өм ірінде елеулі ө згерістер болды. Омбы да, С ем ейде, 
Акмолада орналасқан тұтқы ндар еркін ж үріп-түру құкы гы на ж ән е ж ал- 
данып істейтін жүмысы үшін төленетін акы ны ң бірсыпы ра артты ры луы- 
на қол жеткізді. К еңестік тарих тылымында бір кезде олардың жагдайын 
бірш ама қиы ндаты п көрсететін кө зқ ар ас болды, оларды ң күн делікті 
өмірінің едәуір наш арлауы туралы пайымдау орын алды. М ысалы, сонау 
30-жылдары Л. Ш нейдер осындай пікір айтқан еді. Алайда ол содан кейін 
қаж етті дөлел тап қан ж о қ .157
Тұтқы ндар бұқарасы саяси белсенділігінің өсуіне поляктарды ң, бол- 
гарлардың, сербтердің ж өне басқаларды ң соци ал-дем ократи ялы к үйым- 
дары ны ң құрылуы қолайлы жагдай жасады. Әдетте, ж ергілікті больш е- 
виктер сотые тұтқындары ішіндегі белсенділерді револю циялық қозгалыс- 
қа тартуга тырысты ж өне оларды бар күшті салып өз ы қпалы нда ұстауга 
үмтылды.158 Орынбор мен Омбыда больш евиктердің қолдауымен социал- 
дем ократиялы к ұйымдар қүры лды .1591917 ж ы лды ң сөуірін де-ак Омбыда 
П оляк ж әне Литва Корольдігі социал-демократтары ны ң тобы пайда бол­
ды, ол өз катары на 180-ге дейін адамды біріктірді, олардың бір бөлігі түт- 
кы ндар болатын. С оциал-дем ократтар тобы больш еви ктік такти кан ы
ұстанды .160
Дала өлкесінің бас каласы Омбыда социал-дем ократ сотые тұткы нда- 
ры венгр тілінде «Революция» газетін ш ы гара бастады. С он д ай -ақ неміс 
ж ән е венгр сотые тұткы ндары арасы нда К арл Том ан, талантты ж у р н а­
лист, акын Карой Лигети, Семейде — Феттер орасан зор саяси жұмыс жүр- 
гізді.161 Қ азақстан н ы ң біркатар калалары нда больш евиктер оларды өз 
жагына тартуга ұмтылып, Кеңестер аркылы У акытш а үкіметтің сотые тұт- 
кындары еңбегін іске асыру ж өніндегі өкілдерінің іс-әрекеттерін е К е- 
ңестер тарапы нан бакы лау ж асау кұкыгы туралы оры ндалуы киын ше- 
шімдерді кабылдатты, мұны коммунистер оны ң беделін түсіру үшін пай- 
даланды, 1917 жы лды ң мамыр, маусым айларында Омбы жұмысш ы жөне
65 5

солдат депутаттары ны ң К ең есі, Т ом ск солдат депутаттары ны ң Кеңесі 
сондай шеш імдер қабы лдады .162 Бұдан әрі Ү ш тік одақты ң бұрынғы сол- 
датта^ы мен оф ицерлерінің тағды рлары түрліше қалыптасты. К арой Л и ­
гети, Йожев Ш отлай, Иштван Паллачек, Й ож еф Ш амоди сияқты бірқатар 
соғыс тұтқындары больш евиктердің ықпалына үшырап, өз отанының тая- 
удағы болашағы болы иевиктік ұрандарда деп білі, басқа біреулері Қ азақ- 
станны ң байырғы мекендеуш ілері үшін он ш атүсінікті емес коммунистік 
насихатты ң дем агогтік м әніне көзі жетіп, өз елдеріне қайтып кетті, онда 
«дүниеж үзілік револю ция» өкім етінің орнығуына қарсы қолдарына қару 
алып күресті.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: