Шарттыбелгілер Зерделіой – ақын-жа зу шы лар ту ра лы пі кір лер мен бел гі лі тұл ға- лар дың фи ло со фия лық ойт ол ғау ла ры – та қы рып ты ке ңей те тін та ным дық мә лі меттер Әдебиеттеориясы
жүктеу/скачать 3,65 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Бесатар»повесі
| Қалайойлайсың?
Үйдеорында Білгенгемаржан Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 35 2. СерікқалиұлыЗ.Тектілік.«Қазақәдебиеті»,№10,9.03.2001.–4б. 3. СыздықР.Асқардыңсөзөрімі.Парасатпадишасы.АсқарСүлейменовтуралы естеліккітап.–Алматы:Атамұра,1998.–336б. «Бесатар»повесі Жа зу шы де ге ні міз – стиль. Ас қар Сү лей ме нов Ас қар Сү лей ме нов тің «Бе са тар» по ве сі бас ты мә се ле ні об раз ар қы лы ас тар лап жеткізе тін ал ле го рия лық стиль де жа зыл ған. Шы ғар ма ға «Бе са тар» де ген атау бе ру ар қы лы ав тор оқыр ман дар ды бір ден со ғыс, қа ру-жа рақ жұм- са ла тын оқи ға ға дай ын дай ды. Сон дық тан ға лым Ұ.Ер кін бай: «Бе са тар» – бір ав тор лық ст ра те гия ны прак ти ка жү зін де көр сет кен шы ғар ма. Ті ке лей ге не- ти ка лық ерек ше лі гі міз ді сақ тай оты рып, осы лай да жа зу ға бо ла ты нын нақ ты көр сет кен. Ерек ше лі гі бес саусақтың са ла сын дай анық бай қа ла ды. Іш кі мә тін энер ге ти ка сы көз ге ұрып тұр», – дей ді. Ас қар Сү лей ме нов тің «Бе са тар» по ве сі 1968 жы лы жа зы лып, үзін ді ле рі «Ле нин шіл жас» (қа зір гі «Жас Алаш») га зе тін де жа рия лан ған. Кө зі ті рі сін де «Бе сін» деп атал ған тұң ғыш әң гі ме лер, по вес тер жи на ғы 1970 жы лы «Жа зу шы» бас па сы нан шы ға ды. Бұл ту ра лы жа зу шы Ға бит Мү сі ре пов «Кі тап аты – «Бе- сін», ав то ры – Ас қар» («Қа зақ әде бие ті», 1970 жы лы 25 сен тябрь) де ген ма қа ла жаз ды: «Ме нің ал дым да Сү лей ме нұлы Ас қар дың «Бе сін» ат ты кі та бы жа тыр. Со ған кір ген «Бе са тар» ат ты по ве сі ме ні көп тен қы зық ты рып жүр. Жас жа зу- шы ның өзін дік бет алы сын, бо ла шақ та ғы өрі сі мен өре сін аң да ған дай бо ла мын. Қы зық ты ра ты ны да осы ны сы: не жай лы жаз ға ны емес, қа лай жаз ға ны, қан дай жа зу шы ның бой көр сет ке ні» дей ке ле, ав тор дың 1916 жыл ғы ұлт-азат тық қоз ға- лы сын бір тәу лік тің іші не сый ғы за ал ға ны на қай ран қа ла ды. Жа зу шы қай тыс бол ған нан кей ін 1997 жы лы «Жа зу шы» бас па сы нан «Бес - а тар» де ген ат пен жа рық көр ген жи нақ қа Ғ.Мү сі ре пов тің атал мыш ма қа ла сы ал ғы сөз ор ны на алын ды (Ре дак тор ла ры: Ш.Тоқ сан ба ева, О.Кен же бе ков). 2006 жы лы Ә.Бө пе жа но ва ның құ рас ты рып, тү сі нік те рін жаз ған екі том дық шы ғар ма лар жи на ғы ның І то мы, 2018 жылы үш том дық шы ғар ма лар жи на ғы жа рық көр ді. Мұн да ғы ерек ше лік – кі таптың со ңын да Г.Пірә лиева ның «Ас қар Сү лей ме нов про за сын да ғы пси хо ло гизм ерек ше лік те рі» (І том), З.Се рік қа ли- ұлының «Жа ның шыр қы рар шын дық» (ІІ том) ат ты ма қа ла ла ры бе ріл ген ді гі. «Түр кіс тан ның бо са ға сын ке лін бол май, ке сір боп, 16 жыл дың шіл де сі ат та ды» деп, сөз ба сын да ав тор дың өзі айт қан дай, по вес ть талай жан опат бол ған 1916 жыл- ғы ұлт-азат тық кө те рі ліс оқи ға сы на ар нал ған. Кө те рі ліс тің шы ғуы на 1916 жылы 25 мау сым да ар мия ның қа ра жұ мы сы на 19-дан 43 жас қа дей ін гі ер-аза мат та рды ша- қы ру жө нін де гі патша жар лы ғы түрт кі бол ға ны та рих тан бел гі лі. «Бе са тар ға» дей ін Жам был Жа ба ев тың «Зіл ді бұй рық», Ке нен Әзір ба ев тың «Ат тан», Омар Ши пин нің «Аман гел ді нің ай ба ты», сондай-ақ Сәт Есен ба ев тың «Ер Аман гел ді», Нұр хан Ах- мет бе ков тің «Аман гел ді да ста ны» шығармалары және кө те рі ліс же тек ші ле рі Әлі би Жан гел дин, То қаш Бо кин ту ра лы эпи ка лық шы ғар ма лар жа зыл ды. М.Әуе зов тің «Қи лы за ман» ро ма ны жа рық көр ді. Тор ғай дан Аман гел ді Има нов тың, Же ті су дан Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 36 Бек бо лат Әш екеев тің ел бас тап шық қан ер лік те рі сол күн нің өзін де ха лық ара сын да жыр бол ды. Оқи ға сю же ті «Ино зем цев. 1916 ж., 7 июль, сәс- ке», «Крей гель», «Сә ру ар, Тө ле ген», «Сә ру ар, Крей- гель», «Қа ра ла», «Сә ру ар», «Тө ре хан», «Мұ қа ға ли», «Сә ру ар, Крей гель», «Тө ре хан, Сә ру ар», «Мұ қа ға ли, Ино зем цев», «Сә ру ар, 1916 ж., 8-июль, Бе сін» де ген та қы рып тар бой ын ша да мып оты ра ды. Не гіз гі кей іп- кер лер дің ба сы нан өт кен бір-ақ күн дік оқи ға ба ян да- лып отыр ған дық тан, «Крей гель, Сә ру ар, Тө ре хан» та қы рып ша ла ры 2–3 рет қай тала на ды. Ав тор дың қа зақ та ри хын да ғы үл кен оқи ға ны бір күн ге сый ғы- за алуы жұрт шы лық на за рын ке зін де өзі не ау дар ды. Күн кө те рі ле бас тал ған 4–5 адам ның ара сын да бо ла тын қақ ты ғыс кеш ба- та аяқ тала ды. Бі рақ сол аз уа қыт қа сый ғы зыл ған кей іп кер лер ба сы нан үл кен оқи ға лар өте ді. Екі түр лі си пат та екі офи цер – Крей гель мен Ино зем цев, екі түр лі си пат та екі кө те рі ліс бас шы ла ры – Тө ре хан мен Крей гель, дел дал дау, дүм ше леу оқы ған жі гіт – Сә ру ар мен Мұ қа ға ли. Оқи ға осы бес адам ды бір-бі- рі не қа ра ма-қар сы қою ар қы лы өр би ді. Бас қа жа на ма кей іп кер лер бол ған мен, олар ай рық ша рөл ат қар май ды. Шы ғар ма да пси хо ло гия лық диа лог тә сі лі бас- ты орын ала ды. Көз қа рас та ры екі түр лі адам ның бір-бі рі мен сөз тар ты сы, ой қақ ты ғы сы, пі кір қай шы лы ғы те рең пси хо ло гия лық ас тар мен жүр гі зі ле ді. Он шақ ты жазалаушы (каратель) от ряд пен Қа зы ғұрт тау ын жа ға лап ке ле жат қан Ино зем цев ке нет тен шы ға кел ген қа зақ тар дың қо лы на тү се ді. Ино зем- цев тің де реу Қа ра ла ат мін ген ақ құ ба шал ға: «Ас са лау ма ға лей кум» – деп сә лем бе ріп, қо лын ұсын ға ны на қа рап, қа зақ ті лі не же тік жә не жөн-жо сық ты да бі ле- ті ні бір ден көз ге тү се ді. Ино зем цев Пе тер бург те гі оқуын тас тап, май дан нан бас сау ға лап, Таш кент те гі бан кир әке сі нің қол ты ғы на ты ғы ла ды. Ар ма ны – по ли- ция бас ты ғы бо лу. Шал оның сә ле мін ал май ды, қам шы сы ның ұшын ға на ұс та- та ды. Бұл шал – Сә ру ар дың әке сі Тө ре хан, кө те рі ліс ті ұй ым дас ты ру шы. Крей- гель – офи цер – тер геу ші (сле до ва тель). Ол Ино зем цев ті құт қа ру ға бар ған мен, кем пір-шал дан бас қа еш кім ді тап пай ды. Ау ыл адам да ры мен бір ге Ино зем цев ті Мұ қа ға ли ға тап сы рып, оны та са лау жер ге кө ші ріп жі бер ген. Офи цер Тө ре хан- ды алып ке те ді. Қа ра ала ат ты Крей гель мі не ді. 21 жас та ғы Сә ру ар да Крей- гель дің қо лы на тү се ді. Сә ру ар Ино зем цев ті қай тар са, Крей гель әке сін қай та- руы ке рек. Талап осы. Крей гель ор та лық тан жа за лау шы от ряд ты то сып отыр. Қал ған жұрт не бол мақ? Сә ру ар әке сін «тә те» деп атай ды. Сә ру ар ды тос қан Мұ қа ға ли Ино зем цев ті «та қы мы нан суы рып» алып, «қа ра ғұ сын бү ріп-бү ріп, мы тып-мы тып жі бе ріп», «Жат» деп ті зе сі нен сы пы рып тас тай ды. «Жа сыл шөп ке құ ла ған Ино зем цев бі рақ тұ яқ се ріп кен жоқ», – дей ді жа зу шы. Ал «тұ яқ се ріп пеу» де ген сөз дің «жан тап сы ру» де ген ма ғы на сы бар. Та лып та қа луы мүм кін. Ав тор мұ ны ашық айт пай ды. Шы ғар ма со ңын да әб ден қи нал ған Сә ру ар ды Мұ қа ға ли ауы- лы на әкел ген Крей гель жал пақ са ры кө ші рі не маузе рін бе ріп: «Сә ру ар ды ат», – деп бұй ыра ды. Ол жы лап: «Я не мо гу, Ва ше бла го ро дие», – дей ді. «Что не мо жешь?» – де ген де «Я жи ву на их Асқар Сүлейменов – 1917 жылғы революция лықтөңкерісті,соныңқар саңындағы, сонан кейінгі өзгерістерді өз бастары нан кешірген Жүсіпбек Айтмауытұлы,МағжанЖұ мабаевсияқтытұлғалыжа зушылардыңжалғасы. МәмбетҚойгелді жүктеу/скачать 3,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|